INTRODUCTION
First-Year Polish Pierwszy rok j´zyka polskiego Prowizoryczne trzecie wydanie
Tom I: Lekcje 1-8
© Oscar E. Swan University of Pittsburgh 2005
1
INTRODUCTION
2
INTRODUCTION
TABLE OF CONTENTS VOLUME I INTRODUCTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 WEB-BASED ICONS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 POLISH SOUNDS AND PRONUNCIATION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 PRACTICE WITH SOUNDS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 LESSON ONE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 NOUNS AND NOUN GENDER. INTRODUCING SENTENCES. PREDICATE ADJECTIVE CONSTRUCTIONS. VARIOUS FUNCTION WORDS LESSON TWO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 PERSONAL PRONOUNS. PRESENT TENSE OF VERBS (SINGULAR). REPORTING VERBS. QUESTION WORDS LESSON THREE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96 POSSESSIVE PRONOUNS. ACCUSATIVE CASE OF SINGULAR PRONOUNS. LOCATIVE PHRASES. LESSON FOUR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131 NAMES FOR PEOPLE. ACCUSATIVE CASE OF NOUNS AND ADJECTIVES. VARIOUS PRONOMINAL ADJECTIVES. LESSON FIVE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .177 DAYS OF THE WEEK. PAST AND COMPOUND FUTURE TENSE (SINGULAR). TIME OF DAY. LESSON SIX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220 THE INSTRUMENTAL CASE; PREDICATE NOUNS; 'BE' SENTENCES. RELATIVE CLAUSES. DETERMINATE AND INDETERMINATE VERBS. LESSON SEVEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 PERFECTIVE VERBS. VERBS TAKING OTHER VERBS. DATIVE SINGULAR OF PRONOUNS.
3
INTRODUCTION
LESSON EIGHT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .317 PLURAL PRONOUNS. PLURALPRESSENT TENSE. PLURAL PAST TENSE. USES OF si´. WAYS TO SAY 'WHY'. VERBS OF PERSONAL GROOMING.
VOLUME II LESSON NINE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .364 THE GENITIVE CASE. GENITIVE SINGULAR FORMS OF NOUNS, ADJECTIVES, AND PRONOUNS. EXPRESSING 'AT', 'TO', 'FROM'. LESSON TEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .413 NOMINATIVE PLURAL OF NOUNS AND ADJECTIVES. MASCULINE PERSONAL PLURALS.PLURAL-ONLY NOUNS, EXPRESSIONS OF OBLIGATION. LESSON ELEVEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .457 WEATHER. TIMES OF THE YEAR. COMPASSS DIRECTIONS. THE IMPERATIVE. CONDITIONAL MOOD. LESSON TWELVE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .488 FOOD AND EATING. THE GENITIVE PLURAL. GETTING MARRIED. OUTLINE OF POLISH GRAMMAR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .540 READINGS FOR THE SUMMER: Krystyna, Pawe∏ i Reks . . . . . . . . . . . . .608 TOPICAL GUIDE TO CONVERSATIONS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .661 SUBJECT INDEX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .664
VOLUME III
A LEARNER'S DICTIONARY OF POLISH
2
INTRODUCTION
INTRODUCTION THE THIRD EDITION. First-Year Polish is a thoroughly rewritten and revised version of the book formerly bearing this title. The revision has been needed for some time, both because of changing life in Poland and because of the need for improvements in the book itself. Additionally, there was the need to adapt the textbook to developments in web and computer-based instructional technology. I hope that in attempting to correct some of the shortcomings of the original work I have not introduced too many new ones. This book is suitable for students with no previous knowledge of Polish or any foreign language. It is also appropriate for students with a certain knowledge of Polish from home or from living in Poland, or for students with a knowledge of a Slavic language other than Polish. While this book has been developed in constant contact with the beginning Polish classroom situation, it has been especially written with the distance-learner in mind, and users of the World Wide Web. OVERVIEW. Orientation is almost exclusively conversational. A firm foundation in the spoken language is the best approach to later contact with the print-based language. Lessons are based on an initial presentation of important words, phrases, and topics in the form of brief, memorizable dialogues, reflecting standard educated colloquial Polish. The conversational material is followed by short model sentences based on the conversations, by questions for written and oral practice, possibly by cultural notes, by grammatical commentary, and then by a set of exercises, suitable for both oral or written work. Each lesson is based on one or more major grammatical topics, and is subdivided into five sub-lessons, each with its own grammatical commentary and exercises. In order to meet the needs and interest level of students already knowing a little Polish or another Slavic language, a fair amount of SUPPLEMENTARY MATERIAL has been presented following each lesson. This material is not incorporated organically into the lesson, but may be used as needed, or wholly omitted. In general, the instructor may feel free throughout this book to make decisions as to the importance of given topics in view of the specific needs of the student audience. Among the supplementary material, on the last page of each lesson, is a "chapter" in a developing novelette. These READINGS introduce students to a different kind of vocabulary, phraseology, and stylistic register than are encountered in the conversations. They challenge the student by going
3
INTRODUCTION slightly beyond the grammar of the lesson to which they are attached. I have found that these readings are often as useful for generating classroom conversations as are the conversations themselves. A detailed OVERVIEW OF POLISH GRAMMAR is included at the end of the book. Students should read and reread this overview so as to form a reliable impression of the language and the topics that both have been, and are yet to be, covered. This overview goes somewhat beyond the grammar presented in the book, and can be used well into the intermediate and advanced levels of Polish language study. IMPORTANCE OF THE CONVERSATIONS. This book is oriented around basic illustrative conversations, and is connected to a teaching methodology which emphasizes their thorough exegesis. The conversation are short and memorizable, and they are packed with phrases and constructions designed to initiate speech quickly. Most have a dramatic structure which makes them possible to learn quickly. For the most part, any role in any dialogue may be taken by a person of either sex, as long as appropriate changes are made in gender endings; and this, too, is a useful exercise. Conversations are intentially arranged as much around vocabulary and phraseology as they are around real-life situations, although careful attention has been made to cover a well-rounded array of situations too, as a glance at the topical index will testify. The virtue of the conversations lies in their potential for multi-faceted development. Students returning from inPoland study programs using different materials tell me that they continue to hang on to and use the words and phrases learned here as if to a life raft. In order to get the most out of the conversations, it is necessary to learn to exploit them in as many different ways as possible (what I am calling here 'exegesis'). Dialogues can be a. reduced to basic sentences. b. queried with questions of fact, aimed at extracting their content; c. queried with True/False/Maybe statements. Note that the best tak/nie/mo˝e statements are usually negative or probabilistic, for they allow one to explain why the statement is incorrect, or why it is probably right or wrong. d. retold in the third person, in either present imperfective or past perfective. e. embellished by making up additional details; f. derailed by interjecting a statement which causes the dialogue to veer off in a different direction from the one in the book;
4
INTRODUCTION g. dramatized, including with sock or paper-bag puppets. h. turned into pattern-drill exercises. Conversational exegesis of this sort practices a range of important language skills. Such activities do not have to take place between instructor and student only. Students themselves can be trained to assume the role of 'instructor' vis à vis another student for any given exercise, while the instructor walks from pair to pair to give assistance. Here is an illustrative conversation, taken from Lesson 1, followed by various kinds of exegesis. Not all of these activities are appropriate for the lesson in which the conversation first occurs. One can always return to a wellknown conversation from the past upon learning a new skill. 1.B. Dzieƒ dobry! Pan Karol: Dzieƒ dobry pani! Pani Maria: Dzieƒ dobry panu! Jak si´ pan ma? Pan Karol: Dobrze, dzi´kuj´. A pani? Pani Maria: Te˝ dobrze. Co pan tu robi? Pan Karol: Robi´ zakupy. Przepraszam, ale bardzo si´ Êpiesz´. Pani Maria: Ja te˝ musz´ iÊç. To do widzenia. Pan Karol: Do widzenia. Sentences based on the conversation (listen, repeat, translate): Bardzo si´ Êpiesz´. Co pan(i) tu robi? Do widzenia Dobrze, dzi´kuj´. Dzieƒ dobry pani!
Dzieƒ dobry panu! Ja te˝ musz´ iÊç. Jak si´ pan(i) ma? Przepraszam. Robi´ zakupy.
Factual questions on the conversation (for both oral and written practice): 1. Jak si´ ma pan Karol? A jak si´ ma pani Maria? 2. Co robi pan Karol? A co robi pani Maria? 3. Kto si´ Êpieszy? Kto robi zakupy? 4. Kto musi ju˝ iÊç? True/False/Maybe Questions: 1. Pan Karol robi zakupy. 2. Pan Karol bardzo si´ Êpieszy.
3. Pani Maria teê robi zakupy. 4. Pan Karol musi ju˝iÊç.
5
INTRODUCTION Retelling in present tense: Pan Karol i pani Maria spotykajà si´ na ulicy i przywitajà si´. Pani Mari pyta, jak pan Karol si´ ma, a on odpowiada, ˝e dobrze. Pani Maria mówi, ˝e ona te˝ dobrze si´ ma. Ona pyta, co pan Karol tam robi, a on odpowiada, ˝e robi zakupy, i ˝e bardzo si´Êpieszy. Pani Maria te˝ musi iÊç, wi´c mówià sobie do widzenia.
Retelling in past perfective tense: Pan Karol i pani spotkali si´ na ulicy i przywitali si´. Pani Mari zapyta∏a jak pan Karol si´ ma, a on odpowiedzia∏, ˝e dobrze. Pani Maria powiedzia∏a, ˝e ona te˝ dobrze si´ ma. Ona zapyta∏a, co pan Karol tam robi, a on odpowiedzia∏, ˝e robi zakupy, i ˝e bardzo si´Êpieszy. Pani Maria te˝ musia∏a iÊç, wi´c powiedzieli sobie do widzenia.
Embellishing: Pani Maria i pan Karol znajà si´ od dzieciƒstwa, bo uczyli si´ w tej samej klasie w szkole podstawowej i Êredniej. Pani Marii zawsze podoba∏ si´ pan Karol, ale ona musia∏a go podziwiaç z daleka, bo on nie odwzajemnia∏ jej zainteresowania. Oni teraz majà w∏asne rodziny. Nie mieszkajà zbyt blisko sobie, wi´c rzadko si´ widujà. Sà w dobrych stosunkach, ale nie majà du˝o wspólnych tematów do rozmowy kiedy si´ spotykajà przypadkowo, jak teraz, na ulicy. Derailing: Pan Karol: Dzieƒ dobry, pani Mario! Pani Maria: Dzieƒ dobry, panie Karolu! Jak si´ pan ma? Pan Karol: Oj, okropnie pani Mario! Mam katar i g∏owa mnie boli. Pani Mari: O, bardzo panu wspó∏czuj´, panie Karolu! Ja te˝ nie czuj´ si´najlepiej. By∏ pan u lekarza? Pan Karol: By∏em, ale on nie móg∏ mi nic poradziç. Powiedzia∏, ˝e mam odpoczàç, ale sam to wiem. Pani Maria: Wie pan co, dam panu numer mojego lekarza. On na pewno wypisze panu jakieÊ dobre lekarstwo. Pan Karol: Dzi´kuj´ bardzo, pani Mario! Zadzwoni´ do niego jak tylko wróc´ do domu.
6
INTRODUCTION Pattern Drills (a few examples) Follow the models, using the cues provided. 1. on, ona:
a. On zadzwoni do niej, jak ona tylko wróci do domu. b. Ona zadzwoni do niego, jak on tylko wróci do domu. Practices Genitive of pronouns after prepositions. ona, on, my, wy; ja, pan; oni, pani. 2. adwokat: By∏eÊ (by∏aÊ) u adwokata? Practices Genitive of professional names. lekarz, dentysta, fryzjer, fryzjerka, psychiatra. 3. adwokat: Dam panu (pani) numer mojego adwokata. Practices Genitive of professional names. lekarz, dentysta, fryzjer, fryzjerka, psychiatra, elektryk. 4. ja, pan: Bardzo panu wspó∏czuj´. Pracices Dative of pronouns. on, pani; my, paƒstwo; my, jej; oni, wy. 5. Maria: Dzieƒ dobry, pani Mario! Practices Vocative of first names. Karol, Zofia, Krystyna, Zenon, Pawe∏, Mariusz, Jurek, Ela. On the subject of PATTERN-DRILLS, most of the exercises in the last part of each sub-lesson are of the pattern-drill (cue, response) variety. Such exercises are designed not to take up classroom time, but to develop facility in the use of forms outside class so that classroom time may be more profitably spent doing communicative exercises and meaningful conversation. With this aim in mind, most of the pattern drills have been computerized so that they are automatically correctable; see further below. Exercises also include a set of short STATEMENT-RESPONSE SENTENCE for translation from English to Polish. It seems to me that textbook authors who scrupulously avoid the use of "thinking in English" are fooling themselves. Students need to reinforce the command of foreign words, phrases, and constructions by constantly reminding themselves of their meanings. For a mono-lingual learner, the only way this can be done at first is to refer to the language that does have meaning, the native language. By so doing, one is not using English as English, but as a meta-language for referring to content. For almost everyone, the first stage of foreign-language use consists in developing ways to translate back and forth quickly between
PAIRS
7
INTRODUCTION the foreign language and the native language. There is no way to speed up or short-circuit this natural process. Eventually, but only after much practice, the elements of the foreign language themselves begin to assert themselves and to take on independent meaning, and the learner begins to short-cut around English on his or her own. APPROACH TO GRAMMAR. So-called communicative competence in Polish is, honestly speaking, fairly easily attained through conscientious application. The user of this book is more or less guaranteed the attainment of this level of Polish by carefully studying the dialogues, by doing the exercises (especially in their computerized versions), by listening to and repeating after the voice recordings, and by gaining command over the translations. The serious language student should aim beyond this, by having as a goal the ability to use Polish as a serious, reflective, educated person — among other things, with grammatical correctness. The approach followed in this textbook aims at eventually achieving this aim as well. In the long run students do not profit from or appreciate a watered-down, invisible-grammar approach. Students tend not to be trained linguists, and they have long since passed the age when they can easily and unconsciously intuit grammatical rules from exposure to raw language data. It is best to answer questions explicitly, helpfully, and in detail, even if at times technically. One needs to get control of the grammar sooner or later, so the sooner the better. The teacher needs to dot the i's of grammar, because otherwise the student will do this on his or her own, often incorrectly and after wasting much time, on the basis of his or her often erroneous native-language expectations. ORDER OF PRESENTATION OF GRAMMATICAL TOPICS. A great deal of thought has been given to the matter of the correct presentational order of the grammar. I have made an assessment of the relative usefulness and importance of grammatical topics in colloquial Polish, together with an estimate of how easily and in what optimal sequence they can be learned by a speaker of English, and I have ordered their presentation accordingly. To the extent possible, noun topics alternate with verb topics. When an important topic logically suggests itself well before its formal introduction in the textbook (like the Locative or Dative cases or the plural of nouns), I do not hesitate to give a thumbnail sketch of the subject, for passive learning, by way of a preview. The instructor using this textbook will do well by not introducing topics out of order, but by having faith that, sooner or later, the topic will be covered in its own time. There is no single best order in which the Polish cases should be presented. After many experiments with alternative orders as matched against communicative needs, I have decided that the best first Polish case to
8
INTRODUCTION learn after the Nominative is the Accusative (the direct-object case), and then the Instrumental. The Instumental is the easiest to form of all the cases; it is needed for simple sentences of the sort Jestem studentem I am a student; and it has more varied uses than any other case: some syntactic, some semantic, others governed, and still others idiomatic. All in all, it is a good case on which to practice the whole idea of grammatical case in Polish. The Dative case is introduced first on the example of Dative-case pronouns, these having more colloquial functionality than the Dative case of nouns. The Genitive case is introduced next, because of its use in the expression of possession and amount, its importance in syntax as the case of negation, its use with quantifiers and numerals, and its importance in phrases of motion. Because the Locative case tends to be difficult to learn, even if easy to use once learned, I have taken the approach of introducing at an early stage a fairly large number of Locative-case phrases (w Polsce 'in Poland', w bibliotece 'in the library', w domu 'at home', na uniwersytecie 'at the university', etc.) to be memorized until the formal introduction of this case later on. In sum, the cases are introduced in the order Nominative, (Locative phrases), Accusative, Instrumental, Dative of pronouns, Locative, and Genitive. The Vocative is given in the grammatical supplement. In this supplement, the cases are presented in their traditional school-book order: Nominative, Genitive, Dative, Accusative, Instrumental, Locative, Vocative. As far as verb conjugation and citation is concerned, after experimenting with a variety of methods, I have concluded that the best approach to verb description, the one requiring the fewest rules, is based on citing verbs in three forms: the infinitive, the 1st pers. sg., and the 2nd pers. sg. In case the 3rd pers. pl. is irregular, that form is cited as well. Verbs that occur only in the 3rd pers. sg. and pl. are cited in the infinitive and the 3rd pers. sg. Out of all the systems of verb citation I have used or encountered, this is one with which I feel most comfortable, because it promotes the learning of real forms over the memorization of rules of formal derivation. ILLUSTRATIONS. Most of the photographs and illustrations in the book have been chosen after the book was written. Accordingly, they may have only loose association with the place in which they occur. Many of the photographs accompanying the lessons were taken in and around Lódê, Warsaw, and Kraków in the spring and summer of 2001, by Beata Ostojska and Jerzy Mazur, to both of whom I am extremely grateful. Some snapshots are the author's and, to an extent, reflect his fascination with Polish signs and storefronts. Some pictures have been taken off the internet. The postage stamps are regular issues dating from the past twenty or so years. The occasional archaic line drawings are taken from an early twentieth-century primer.
9
INTRODUCTION CULTURAL ACCURACY. Students have returned from Poland reporting to me that the Polish they learned from First Year Polish was the same as that used on the streets of Warsaw, ¸ódê, Lublin, or Kraków. If so, I would say that the cultural-accuracy aspirations of that book were fulfilled. Nevertheless, emphasis in conversations is given to interpersonal situations which are largely transportable to any time and place. Imagining a highly individualized physical setting in Poland is not necessary, this being one of the reasons I think the first two editions of First Year Polish weathered time so well, and are equally well suited to approaching Polish and Poland today as twenty years ago, in a radically different socio-political environment. Obviously, realia change over time in any country, and one cannot help but use items in a textbook which are going to be out of date in a decade or so. Since 1978 in Poland, the word for policeman has changed from milicjant to policjant. Some younger people in Poland no longer know very well what an adapter record-player is; and the word prywatka party, which is what I once learned for 'party', now sounds quaint alongside impreza. After having joined the European Union on May 1 of 2004, once may expect that sooner or later the monetary unit will become the euro instead of the z∏oty. The prices of food items quoted in the 1978 edition of this book first became innacurate by a factor of a thousand or more, but later, because of revaluation, once again fell more or less in line with reality. It is impossible to predict where they will be by the time this book reaches the shelves. All conversations and accompanying questions have been read for grammatical and cultural accuracy by Jolanta ¸apot, a visiting KoÊciuszko Foundation scholar in Pittsburgh during the years 1999-2002, and by Maria Âledziƒska of Bydgoszcz, who also cast her linguistic, stylistic, and cultural judgments on the entire book. El˝bieta Ostrowska, a KoÊciuszko Foundation scholar in 2002-2003, read and commented on several lessons, as did Lisa di Bartolomeo, who taught from preliminary versions of this book in intensive summer courses in 2002-2004. Recordings were made by and with the help of ¸ukasz Prendke and Jakub Wickiewicz of Poznaƒ. Any remaining mistakes are the author's sole responsibility. IN CONCLUSION. My main hope is that the current edition will constitute a step forward for the serious learner of Polish, and that this book will serve its users for years to come as a springboard into contemporary Polish language and culture. OSCAR E. SWAN UNIVERSITY OF PITTSBURGH 2005
10
INTRODUCTION WEB-BASED ICONS This textbook is supported by a dedicated website, the URL (web address) for which is http://polish.slavic.pitt.edu/firstyear. This website supports only the newest Windows and Macintosh systems, and either wireless or, better yet, fast cable connections. The user should choose Lessons and, from this, the specific lesson needed, 1-12. The lessons are in pdf format, which means that one's computer needs to have Adobe Acrobat Reader in order to read them.
AUDIO RECORDINGS relating to material in the book, whether conversations, sentences, questions, or pattern-drill exercises, are highlighted by the phonograph icon. Clicking the phonograph icon or the space to its left will bring up the relevant sound file.
By clicking the FEMALE OR MALE ICON, or the space to the right of the female icon or the left of the male icon, one receives either a female or a male reader for the sentences based on the conversation. The female speaker uses feminine 1st-person forms, and speaks as if to a male interlocutor, and the male speaker will use masculine 1st-person forms, and speaks as if to a female.
M OVIES . Clicking the movie camera will cause the above conversation to "come to life" in a staged film version. The movie can also be started by clicking in the picture above the conversation. Not all camera icons are active as of the present moment, since the "movies" are still being produced.
COMPUTER-CORRECTED EXERCISES are tied to all conversations and question-sets, and to most exercises. Their trade name is "Lektorek," the diminutive of the Polish word for language tutor, and it has been developed specifically for this textbook. The computer drills may be printed out with correct responses indicated, comprising an answer key to most of the book's exercises. They have many other features, which are described under Help in Lektorek. One needs the Java Virtual Machine, or JVM, (a free download) to run Lektorek. Depending on the computer system being used, clicking the
11
INTRODUCTION computer icon will or will not start Lektorek by itself. Most users will download Lektorek permanenently to the hard drive and use it independently. Here are the steps required: a. From http://polish.slavic.pitt.edu/firstyear, choose Computer Drills. b. Download and unzip Lektorek.zip. Put the resulting Lektorek.jar in a new folder, called Lektorek. c. Download the desired drills (for example, FYPDrills1-6.zip, which contains the drills for Lessons 1-6) by clicking them. You should not unzip them. Even if a Macintosh does this automatically, still use the unzipped version). Put the drills into the Lektorek folder. d. Under Options, set the first option by browsking for the file Lektorek. Once this option is set, you do not have to do this again. e. Start Lektorek by clicking Lektorek.jar. Load the desired drill under File (at the upper left of the screen). Although instructions are available under Help, most find the computer drills to be self-explanatory. The Polish letters are obtained at Control+Key positions. For example, hooked a (à) is locatedf at Control+a, barred l (∏) is at Control+∏, and so on. Dotted z (˝) is located at Control+x.
RETURN TO DIRECTORY. Clicking the stamp emblem at the beginning of any lesson will return you to the Table of Contents, from which another lesson may be chosen by clicking in the space of the lesson. Once in a lesson, you may go to a desired conversation by clicking in the line of the conversation on the first page of each lesson. You may also navigate in a lesson by using Bookmarks in the Adobe Reader.
12
THE POLISH ALPHABET AND SOUNDS Here is the Polish alphabet: a, à, b, c, ç, d, e, ´, f, g, h, I, j, k, l, ∏, m, n, ƒ, o, ó, p, r, s, Ê, t, u, w, y, z, ê, ˝. LETTER
APPROXIMATE ENGLISH SOUND
EXAMPLE
a father tak thus, so, yes, raz once à dome sà they are, wà˝ snake The sound à is pronounced like om, except that the lips or tongue are not completely closed to pronounce the m, leaving a nasal resonance instead. b big bok side, aby so that bibeautiful bieg course, run, race, tobie to you c fits co what, noc night, taca tray ch hall chata cottage, ucho ear, dach roof The sound of ch is much raspier and noisier than English h. cicheek ciasto cake, cicho quiet cz chalk czas time, gracz player, t´cza rainbow ç cheek choç although, niçmi thread (Inst. pl.) The letters ç and ci- are pronounced the same. The combination ci- is used before a vowel. The letter c before i is pronounced like ç/ci-. The sound of ç/ci-, pronounced with the mouth in the position of English )y), is different from that of cz, pronounced with the mouth in the position of English "r". d do data date, lada counter dz odds cudzy foreign, wodze reins dzijeans dziadek grandfather, ludzie people dê jeans wiedêma witch. ludêmi people-Instr.pl. d˝ jaw d˝ez jazz, rad˝a rajah The letters dê and dzi- are pronounced the same. The combination dzi- is used before a vowel. The letters dz before i are pronounced like dê/dzi-. The sound of dê/dzi-, pronounced with the mouth in the position of English "y", is different from that of d˝, pronounced with the mouth in the position of English "r". e ever ten this (masc.), ale but, Edek Eddie ´ sense g´Ê goose, t´skniç long for The sound ´ is pronounced like em, except that the lips or tongue are not completely closed to pronounce the m, leaving a nasal resonance instead. At the end of a word, the letter ´ is normally pronounced the same as e: naprawd´ "naprawde". f felt farba paint, lufa rifle-barrel, blef bluff g get guma rubber, noga leg, foot gibug you gie∏da stock-market, magiel mangle h hall hak hook, aha aha!
13
Pronounced the same as ch (see above), the letter h appears mainly in words of foreign origin. i cheek list letter, ig∏a needle j you, boy jak as, raj paradise, zajàc hare k keg kot cat, rok year, oko eye kilike you kiedy when, takie such (neut.) l love las forest, dal distance, fala wave ∏ wag, bow ∏eb animal head, by∏ he was, o∏ówek pencil miharm you miara measure, ziemia earth m moth mama mama, tom volume n not noc night, pan sir, ono it nicanyon nie no, not, nigdy never ƒ canyon koƒ horse, haƒba disgrace The letters ƒ and ni- are pronounced the same. The combination ni- is used before a vowel. The letter n before i is pronounced like ƒ/ni-. o poke pot sweat, osa wasp, okno window ó toot ból pain, o∏ówek pencil The letter ó is pronounced the same as u. p pup pas belt, strap, ∏apa paw, cap billy-goat pistop you piana foam, ∏apie he catches r arriba (Span.) rada advic, kara punishment, dar gift The sound r is pronounced by trilling the tip of the tongue, as in Spanish or Italian. rz pleasure rzeka river, morze sea The letter-combination rz is pronounced the same as ˝; see below. s sad sam the same (masc.), pas belt, rasa breed sisheep siano hay, sito sieve sz shark szal frenzy, dusza sou, Ê sheep oÊ axle, kwaÊny sour, Êpi he sleeps The letters Ê and si- are pronounced the same. The combination si- is used before a vowel. The letter s before i is pronounced like Ê/si-. The sound of Ê/si-, pronounced with the mouth in the position of English "y", is different from that of sz, pronounced with the mouth in the position of English "r". t top tam there, data date, kot cat u toot but shoe, tu here, ucho ear w vat wata cotton wadding, kawa coffee y ill dym smoke, ty you (sg.) z zoo zupa soup, faza phase ziazure ziarno grain, zima winter ê azure wyraêny distinct, êle badly ˝ pleasure ˝aba frog, pla˝a beach The letters ê and zi- are pronounced the same. The combination zi- is used before a vowel. The letter z before i is pronounced like ê/zi-. The sound of ê/zi-, pronounced with the mouth in the position of English "y", is different from that of ˝, pronounced with the mouth in the position of English "r". Polish sounds
14
NOTES ON SPELLING AND PRONUNCIATION 1. The Polish alphabet has no Q, V or X, although these letters may be found in transcriptions of foreign names, and in a few borrowed words, e.g. video, pan X Mr. X.. 2. Polish vowels a, e, i, y, o, u (ó) are all pronounced with exactly the same short length, achieved by not moving the tongue or the lips after the onset of the vowel, as happens, for example, in English vowel-sounds ee (knee), oe (toe), oo (boot). Only the nasal vowels are pronounced long, the length being due to rounding the lips and pronouncing the glide "w" at the end: sà. 3. Polish consonant sounds may be pronounced slightly differently according to position in a word. Most importantly, voiced consonant sounds b, d, dz, g, rz, w, z, ê, ˝ are pronounced as unvoiced sounds (p, t, c, k, sz, f, s, Ê, sz, respectively) in final position. For example, paw is pronounced "paf"; chodê is pronounced "choç". voiced voiceless
b p
d t
dz c
g k
rz sz
w f
z s
ê Ê
˝ sz
4. The letters à and ´ are usually pronounced like on/om or en/em, respectively, before consonants. For example, làd is pronounced "lont"; dàb is pronounced "domp"; t´py is pronounced "tempy"; d´ty is pronounced "denty"; and so on. Before ç and dê, ´ and à are pronounced eƒ/oƒ: ch´ç "cheƒç", làdzie "loƒdzie". Before k and g, à and ´ may be pronounced as o or e plus the English ng sound: màka, pot´ga. The vowels à and ´ are usually denasalized before l or ∏: zdj´li "zdjeli", zdjà∏ "zdjo∏". 5. The stress in a Polish word falls on the next-to-last syllable: sprawa SPRA-wa, Warszawa War-SZA-wa, gospodarka go-spo-DAR-ka, zadowolony za-do-wo-LO-ny. As these examples show, Polish syllables tend to divide after a vowel. Words in -yka take stress on the preceding syllable: mateMAtyka, MU-zyka. The past-tense endings -yÊmy/iÊmy, yÊcie/-iÊcie do not cause a shift in place of stress: BY-∏yÊ-my. 6. SPELLING RULES: a. So-called kreska consonants (ç, dê, ƒ, Ê, ê) are spelled with an acute mark only at word-end and before consonants; otherwise, they are spelled as c, dz, s, z, n plus a following i: dzieƒ "dêeƒ", nie "ƒe". Before the vowel i itself, no extra i is needed: ci "çi" to you. b. Certain instances of b, p, w, f, m are latently soft, meaning that they will be treated as soft (in effect, as if kreska consonants) before vowels. In the spelling, they will be followed by i. Compare paw peacock, plural pawie (paw'-e) peacocks.
15
c. The letter y can be written only after a hard consonant (see below) or after c, cz, dz, rz, sz, ˝. The letter i after the consonants c, dz, n, s, z always indicates the pronunciations ç, dê, ƒ, Ê, ê, respectively. Only i, never y, may be written after l or j. d. The letter e is usually separated from a preceding k or g by i, indicating a change before e of k, g to k', g': jakie, drogie. e. The letter j is dropped after a vowel before i: stoj´ I stand but stoisz you stand. SOUND CHANGES 1. When describing word formation, some consonants are counted as hard (H) and others as soft (S): H S1 S2
p p'
b b'
f f'
w w'
m m'
t d s z n ç dê Ê ê ƒ
∏ l
r k g rz c dz cz ˝
ch sz
j
Hard consonants can soften before certain endings. For example, r goes to rz before the Locative singular ending -'e, as in biur-'e: biurze office (from biuro). As noted, the consonants p, b, f, m, w at the end of a word may turn out to be soft (p', b', f', m', w', spelled pi-, bi-, fi-, mi-, wi-), when not at the end of a word; cf. paw peacock, pl. pawie. 2. One often observes vowel changes within Polish words depending on whether endings are added to them. The most important such changes involve an alternation between o and ó, ´ and à, io/ia and ie, and between e and nothing (fleeting or mobile e). These changes may be observed in the singular and plural forms of the following nouns: stó∏ sto∏y table-tables, zàb z´by tooth-teeth, sàsiad sàsiedzi neighbor-neighbors, ch∏opiec ch∏opcy boy-boys, pies psy dog-dogs. PRACTICE WITH POLISH SOUNDS Here is a corpus of one- and two-syllable words on which to practice Polish sounds. a akta, bak, dal, dama, las, mak, mam, mapa, nas, pan, pas, rak, sam, tak, tam. e czek, flet, krem, lecz, lek, mech, mi∏e, nerw, nie, sen, ser, skecz, ster, ten, test, ulice. i biç, bis, film, kino, klin, lis, mi, mit, nitka, piç, pisk, wilk. y by∏y, byt, cyrk, ∏yk, mi∏y, my, pysk, py∏, ryk, sto∏y, styk, syn, typ, wy, wyç. o blok, bok, koc, ko∏o, kot, lok, los, lot, molo, rok, sok, to, tom.
16
u/ó ból, bruk, buk, but, dó∏, druk, duch, król, kruk, mu, mus, nó˝, ruch, t∏um, trup, tu, wó∏, wór. a, e, i, y, o, u/ó à dàs, Êpià, gàszcz, jà, kàsek, mà˝, plàs, siàÊç, sà, sàsiad, Âlàsk, wàchaç, wàski, wà˝. à=om dàb, gàbka, go∏àb, g∏àb, kàpaç, k∏àb, ràbaç, skàpy, tràba, zàb, zràb. à=on b∏àd, chcàcy, kàt, làd, màdry, pràd, rzàd, sàd, stàd, wàtpiç, zajàc, ˝àdza. à=oƒ bàdê, b∏àdziç, dàç, màciç, tràciç. à=oh bàk, ciàg, ciàgle, kràg, ∏àka, màka, pajàk, pàk, pociàg, przeciàg, pstràg, wàchaç. ´ ci´˝ki, cz´Êç, cz´sto, g´Ê, g´sty, j´zyk, k´s, mi´so, m´ski, pi´Êç, w´ch, w´ze∏, wi´zieƒ, wi´ê. ´=em b´ben, d´by, g∏´bia, kr´py, post´p, s´p, t´py, wst´p, wyst´p. ´=en b∏´dny, kol´da, m´tny, n´dza, okr´t, p´d, p´dzel, r´ce, t´cza, t´dy, t´tno, wi´c. ´=eƒ ch´ç, p´dziç, pi´ç, s´dzia, zi´ç, w´dziç. ´=eh brz´k, b∏´kit, kr´gi, l´k, m´ka, n´ka, pot´ga, pr´ga, r´ka, s´k, t´gi, w´giel. ´=e (optionally, in final position) chc´, drog´, Êpi´, gr´, id´, imi´, kr´, kupi´, mog´, musz´, rami´, da si´, t´. ´, à p kupa, mapa, pal, pan, pas, p´d, pole, ptak, py∏, spaç, wyspa, zupa. p'/pj kupi´, piaç, piana, piasek, piàty, piç, pieg, pies, pion, Êpiew. b bal, bas ból, buk, by∏, gbur, gleba, gruby, ryba, ˝aba, ˝eby. b'/bj bia∏y, biç, biel, biodro, biust, g∏´bia, nabia∏. b=p Arab, babcia, chleb, drab, gàbka, grób, grzyb, klub, obcy, rób, rybka, szyb, szybki, szybszy, zàb. f bufon, fabryka, fakt, fala, faza, film, fina∏, frant, graf, kefir, lufa, sofa, torf, traf. f'/fj fikuÊ, fio∏ek, fiakr, lufie. w g∏owa, dwa, kawa, krowa, ∏awa, mewa, suwak, wàs, wa∏, wà˝, wbiç, wdól, wiza, wór. w=f chwast, chwila, czwarty, krówka, kwas, lew, ∏awka, nerw, paw, rów, szwagier, szwy, wko∏o, wpis, wsyp, wszelki, wszy, wszyscy, zawsze. w'=wj dwie, kawior, wiadro, wiara, wie, wiedza, wiek, wielki, wi´zieƒ, wioska, wiotki, wi´c.
17
w'=f' çwiek, çwierç, kwiat, kwit, Êwiadom, Êwiat, Êwierk. p, b, f, w t data, kot, kto, lot, nuta, pot, ptak, sto, tak, tam, ten, test, to, tu, t´dy, tom, torf. d dàb, dàç , dar, deska, dmuchaç, dom, dym, dysk, d∏ug, d∏uto, moda, nuda, pudel, udo. d=t bród, brud, gwizd, k∏ódka, lód, ∏ódka, lud, ogród, opad, pràd, radca, sad, trud, w´dka, wódka. s kos, kusy, las, list, los, masa, nos, osa, sen, seks, serek, s´k, sól, stó∏, sus, s∏up, wosk. z Azja, faza, gazda, glizda, kazaç, koza, kuzyn, poza, waza, wiza, zebra, zefir, zenit, zero, zodiak. z=s bezcen, gaz, gruz, guz, gwizd, guz, mróz, obraz, okaz, raz, rozkaz, rozk∏ad, wózki, wóz. t, d, s, z k bok, buk, jak, kapa, klon, kmin, kolarz, kosy, kret, kto, kuma, kura, k∏os, okno, oko, sok. k' bukiet, kiedy, kie∏, kier, kiermasz, kieszeƒ, kiosk, likier, loki, okien, rokiem, pakiet. g gaz, gbur, g∏os, gol, go∏y, góra, guma, guz, g´ba, g´Ê, g∏adki, gmina, ∏gaç, Magda, noga, toga, waga. g=k bóg, cug, ∏ug, nóg, dog, mig, p∏ug, próg, róg, stóg. g' gie∏da, gilza, gi´tki, magia, magiel, nagi, nogi, ogier, ogieƒ, szwagier. ch/h cham, chata, ch∏op, chód, dach, hak, handel, herb, huk, jacht, kuchta, pch∏a, suchy, tchórz. k, g, ch c baca, ca∏us, ca∏y, cel, cena, co, córka, Cygan, dziecko, heca, koc, miesiàc, nacja, noc, ocet, racja, taca, wi´cej, zajàc. dz cudzy, drodzy, dzban, dzwon, miedza, mi´dzy, nadzy, nodze, sadza, wadze, wodze. dz=c jedz, jedzcie, jedzmy, ksiàdz, posadzka, rydz, widz, wódz. cz beczeç, czapka, czart, czas, czek, czosnek, czuç, czynsz, lecz, mecz, mocz, oczy, tkacz, toczyç, uczyç, wstecz. d˝ d˝em, d˝ez, je˝d˝´, mia˝d˝yç, mó˝d˝ek, rad˝a.
18
ç/ci- ciasno, ciasto, cicho, ciebie, cieƒ, ciocia, choç, çma, çwierç, kryç, k∏aÊç, laç, rt´ç, sieç. ç=dê choçby dê/dzi- wiedêma, dziàs∏o, dzieƒ, dziób, dzik, dziadek, Jadzia, jedzie, jeêdziç. dê=ç chodê, chodêmy, Jadêka, idê, idêmy, kadê. c, dz, cz, d˝, ç, dê sz daszek, dusza, kruszyç, muszka, rzesza, susza, szafa, szasz∏yk, sza∏, sza∏as, szum, szyk, szyszka, tusz, uszy, wasz. szcz bluszcz, Bydgoszcz, jeszcze, niszczyç, p∏aszcz, puszcza, szczaw, szczery, szcz´k, szcz´scie, zw∏aszcza. rz/˝ drzazga, ∏o˝e, morze, mo˝e, ró˝a, rzàd, rzeka, rzepa, rzesza, rz´sa, r˝ysko, szerzyç, s∏u˝yç, t´˝ec, wierzba, ˝aba, ˝art, ˝eby, ˝ona, ˝upan, ˝utki, ˝wawy, ˝ycie. ˝/rz=sz chrzan, chrzàszcz, krzak, krzes∏o, ∏ó˝ko, ∏upie˝, nó˝, przez, stró˝, trzy. Ê/si- ∏osoÊ, ∏oÊ, miÊ, noÊ, proÊ, nasion, siatka, siano, siatka, Êmiga, Ênieg, Êroda, Êwiat∏o, Êwir, siebie, struÊ, Zosia. Ê=ê koÊba, proÊba. ê/zi- koêl´, rzeêba, trzeêwy, ziarno, ziemia, zima, ziel, zi´ba, êdziczeç, êdêb∏o, êrebak, êród∏o. ê=Ê buêka, gróêb, leêç, paê, rzeê, wieêç, znaleêç. sz, ˝/rz, Ê, ê m dama, dom, duma, jama, lampa, màdry, mapa, mleko, m∏ot, moda, m´tny, tam, tom, wiedêma. m'/mj chmiel, imi´, miara, miasto, mia∏ki, miejsce, mig, miód, miska, plemi´, ziemia. n ano, bon, czyn, knot, nagi, nos, nu˝, nuta, n´dza, pan, rana, sen, ten, ton, wnet. ƒ/ni- ani, bania, b∏onie, haƒba, kania, kieszeƒ, koƒ, leƒ, nie, niuchaç, pani, skroƒ, toƒ, uczeƒ, woƒ. r akr, bóbr, bór, braç, dar, góra, kret, nora, pora, rada, ratusz, rondo, rwaç, ryba, r´ka, skra, wór. j bój, boja, czajka, czyj, daj, dzisiaj, hojny, ja, jajko, jak, jeszcze, jod∏a, ju˝, maj, mijaç, raj, rój, s∏ój, strój, szyja, wojna. ∏ b∏oto, by∏y, da∏, jab∏ko, ka∏, k∏oda, ∏ad, ∏eb, ∏osoÊ, ∏ut, ∏yk, ∏ysy, móg∏, p∏yta, py∏, stó∏, suse∏, ty∏, wó∏. m, n, ƒ, r, j, ∏
19
CONTRASTING HARD AND SOFT 'HUSHING' CONSONANTS ç : cz ci : czy. leci : leczy. leç : lecz. zaj´ci : zaj´czy. ciesz´ : czesz´ Ê : sz siny : szyny. prosi´ : prosz´. koÊ : kosz. ê : ˝/rz ziarna : ˝arna. buzia : burza. wiezie : wie˝e. ç : cz, Ê : sz, ê : ˝/rz
CLASSROOM EXPRESSIONS fine thank you more loudly, louder loud(ly) one more time better in my opinion by heart for example next (person) no not right indistinctly in writing in English in Polish almost right please, you're welcome, here great yes now it's right that's nothing that's right orally O.K., all right according to me clearly, distinctly from memory tomorow's assignment completely fine
dobrze dzi´kuj´ g∏oÊniej g∏oÊno jeszcze raz lepiej moim zdaniem na pami´ç na przyk∏ad nast´pny nie niedobrze niewyraênie pisemnie po angielsku po polsku prawie dobrze prosz´ Êwietnie tak teraz dobrze to nic to prawda ustnie w porzàdku wed∏ug mnie wyraênie z pami´ci zadanie na jutro zupe∏nie dobrze
wyra˝enia
20
INSTRUCTIONS, QUESTIONS, RESPONSES What does that mean? Are there any questions? Is everything clear? How much time do we have left? How will that be in Polish (in English)? How does one write (say) that? We're almost finished. Who is next? Who can say that in Polish? Who wants to read now? What time is it? I have a question. We still have a lot of time. We don't have too much time . I don't understand. I don't know. I agree. Please don't open your books. Please don't close your books. May I please have your attention. Please answer the question. Please open your books. Please think for a moment. Please give a listen. Please repeat. Please prepare this better. Please say that in Polish. Please take this down in your notebooks. Please translate. Please close your books. I beg your pardon? What? I understand, I see. That's a good question. That's not important. I know. I agree.
Co to znaczy? Czy sà jakieÊ pytania? Czy wszystko jest jasne? Ile jeszcze mamy czasu? Jak to b´dzie po polsku (po angielsku)? Jak to si´ pisze (mówi)? Ju˝ koƒczymy. Kto jest nast´pny? Kto mo˝e to powiedzieç po polsku? Kto teraz chce czytaç? Która godzina? Mam pytanie. Mamy jeszcze du˝o czasu. Nie mamy zbyt du˝o czasu. Nie rozumiem. Nie wiem. Nie zgadzam si´. Prosz´ nie otwieraç ksià˝ek. Prosz´ nie zamykaç ksià˝ek. Prosz´ o uwag´. Prosz´ odpowiedzieç na pytanie. Prosz´ otworzyç ksià˝ki. Prosz´ pomyÊleç. Prosz´ pos∏uchaç. Prosz´ powtórzyç. Prosz´ to lepiej przytogowaç. Prosz´ to powiedzieç po polsku. Prosz´ to zapisaç w zeszytach. Prosz´ t∏umaczyç. Prosz´ zamknàç ksià˝ki. Prosz´? Rozumiem. To jest dobre pytanie. To nie nie wa˝ne. Wiem. Zgadzam si´
instrukcje
21
NOUNS AND NOUN GENDER. MODIFIERS OF NOUNS. INTRODUCING-SENTENCES. PREDICATE ADJECTIVES. FUNCTION WORDS. ADVERBS FROM ADJECTIVES. MINI-LESSON: POLISH NUMBERS.
1. Lekcja pierwsza
jeden, jedna, jedno one. pierwszy, pierwsza, pierwsze first hydraulik plumber. Wodnik Aquarius
Znaki Zodiaku signs of the Zodiac. The signs of the Zodiac at the beginning of each lesson are based on a series of regular-issue Polish postage stamps. Konwersacje Conversations: A. Cześć! Meeting and greeting. Informal style. B. Dzieƒ dobry! Meeting and greeting. Formal style. C.1. Co to jest? Asking what something is. C.2. Kto to jest? Asking who someone is. D. Tak, jak zawsze. - How do you feel today? - Same as usual. E. Autobus Waiting for the bus. Informal introductions.
1
1. LEKCJA PIERWSZA
1.A. Cześć! Agata i Andrzej spotykają się na uniwersytecie. Informal style. Two class-mates meet on campus. Agata: Cześć, Andrzej! Andrzej: Cześć, Agata! Jak się masz? Agata: Tak sobie. Co s∏ychać? Andrzej: Nic nowego. Gdzie teraz idziesz? Agata: Idę na zajęcia. Jak zwykle, jestem spóźniona. Andrzej: A ja idę do domu, to na razie. Agata: Cześć, do zobaczenia!
Hi, Andrzej! Hi, Agata! How are you? So-so. What's new? Nothing new. Where are you going now? I'm going to classes. As usual I'm late. And I'm going home, so see you. Hey, see you!
2
1. LEKCJA PIERWSZA Streszczenie summary Andrzej i Agata spotykają się na uniwersytecie. Witają się. Andrzej pyta, jak Agata się ma, i ona mówi, że ma się tak sobie. Ona pyta, co s∏ychać, a on odpowiada, że nic nowego. Potem Andrzej pyta, gdzie Agata idzie, a ona odpowiada, że idzie na zajęcia, i, jak zwykle, jest spóźniona. Andrzej mówi, że on idzie do domu, więc mówi do zobaczenia. spotykają się they meet. na uniwersytecie at the university. witają się they greet each other. potem then. pyta asks. mówi says. odpowiada answers. więc so. mówią they say. Do zapamiętania for memorization Co s∏ychać? Idę do domu Do zobaczenia! Gdzie teraz idziesz? Idę na zajęcia Jak się masz?
Jak zwykle, jestem spóźniony (f. spóźniona). Na razie! Nic nowego. Cześć! Tak sobie.
Pytania questions (for both written and oral responses) Question words: co what? czy yes/no? gdzie where? jak how? kiedy when? kto who? 1. Gdzie teraz idzie Agata? Where is Agata going now? Gdzie idzie Andrzej? Where is Andrzej going? 2. Jak się ma Agata? How is Agata? Co s∏ychać u Andrzeja? What's new with Andrzej? 3. Kto jest spóźniony? Who is late? Czy Agata jest zwykle spóźniona? Is Agata usually late? Czy ona jest zawsze spóźniona? Is she always late? 4. Kto idzie na zajęcia? Who is going to class? Kto idzie do domu? Who is going home? Answer tak yes or nie no: 1. Agata jest spóźniona. 2. Andrzej idzie na zajęcia. 3. Agata zawsze jest spóźniona
4. Agata idzie do domu. 5. Andrzej jest spóźniony.
3
1. LEKCJA PIERWSZA Uwagi notes co s∏ychać? what's up, literally, 'what's to hear?' cześć hi, bye. An informal greeting. do zobaczenia see you, so long iść to go. idę I go, idziesz you go, idzie he, she, it goes (on foot) jak zwykle as usual jestem I am. jesteś you are, jest he, she, it is. na razie so long. Literally, 'for the moment, for the time being'. odpowiadać -am -asz answer
on he, ona she potem av then, afterwards spotykać się -am –asz meet (one another) spóźniony (f. spóźniona) aj late to (here): so, then uwaga f note, observation więc conj so zajęcia pl form classes. na zajęciach in class. na zajęcia to class żegnać się -am -asz say goodby
Gramatyka 1.A. REVIEW OF POLISH CONSONANT SOUNDS AND LETTERS. a. Equivalent Polish/English sounds using the same letters: p b f m t d s z n k g. b. Equivalent Polish/English sounds using different letters: w "v", ∏ "w", j "y", ch "h". Polish ch, also sometimes spelled h, is more heavily aspirated than English "h". c. More or less equivalent Polish/English sounds, but pronounced noticeably differently: r (trilled r, rolled on the tip of the tongue); l (soft l, like r, pronounced on the tip of the tongue). d. Sounds which are considered double (two sounds) in English, but single (one sound) in Polish: c "ts", dz "dz". e. Special letters and letter-combinations for the hushing sounds and ƒ: "soft" "hard" closest English sound ć (ci-) cz "ch" ś (si-) sz "sh" ź (zi-) rz or ż "zh" dź (dzi-) dż "j" ƒ (ni-) "ni" in onion For a more thorough treatment of the consonants, with examples, see the Introduction.
4
1. LEKCJA PIERWSZA NOTES ON CERTAIN CONSONANTS ch The letter-combination ch is similar to English "h", but with slightly more friction. Do not pronounce ch like English ch in cheese or patch because this is interpreted as Polish cz. The difficulty with the sound ch is partly visual; however, it also has to do with the fact that the English "h" sound does not occur between vowels and at the end of words, as Polish ch does, so English speakers do not expect it to occur there. Practice: chyba probably, chory sick, cichy quiet, ucho ear, dach roof, szachy chess, niech let, śmiech laughter, orzech nut, kuchnia kitchen, ruch movement, traffic, duch spirit. c Before the letter i, the letter c (without any mark above it) is pronounced like ć: , ciasto "ćasto" dough, cicho "ćicho" quiet. Otherwise, c is pronounced like English ts in cats. Do not pronounce c like "hard English c" in cough, because this is inerpreted as Polish k. The difficulty with this sound is partly visual, but it also has to do with the fact that the English "ts" sound does not occur between vowels and at the beginning of words, as c does in Polish. Practice: co what, ca∏y "CA-∏y" whole, cena "CE-na" price, cudzy "CU-dzy" foreign, cyrk circus, taca "TA-ca" tray, dziecko "DèEC-ko" child, koc blanket, noc night, nic nothing. LETTER-COMBINATIONS WITH z z Before the letter i, the letter z (without any mark above it) is pronounced like ź: ziarno "źarno" grain, zima "źima" winter. Otherwise, z is pronounced just like English z in zoo. While the letter z is not frequent in English, the letter and sound "z" is common in Polish. Do not slur plain Polish z, for this becomes confused with the Polish sound ź. Practice: za in exchange for, zebra zebra, zysk profit, ze mną "ZE-mną" with me, faza phase, beze mnie "be-ZE-mƒe" without me. In word-final position, z is pronounced "s": bez "bes"without, p∏az "p∏as" reptile, raz "ras" once, wóz "vus" cart, car. cz The letter-combination cz represents a sound similar to "tch" in English watch. Practice: czas time, często often, oczy eyes, uczyć teach, poczta mail, postoffice. dz Before the letter i, the letter-combination dz is pronounced like dź: dziób "dźup" beak, dziki "dźiki" wild. Otherwise, the letters dz (without any mark above the z) are pronounced like English dz in adze. Practice: chodzę "CHO-dzę" I walk, widzę "WI-dzę" I see. In word-final position, dz is pronounced "c": wódz "wuc" leader. rz/ż The letter-combination rz is an alternate way of spelling the same sound as ż (similar to s in treasure). The words morze sea and może maybe are pronounced exactly the same. Practice: rzeka river, dobrze "DO-bże" fine, twarze "TFA-że" faces, orze∏ "O-że∏" eagle. After t, p, k, the letter-combination rz is pronounced "sz": trzeba "TSZE-ba" one must, przepraszam "psze-PRAszam" excuse me, krzes∏o "KSZE-s∏o" chair. The basis for spelling rz or ż has to do with etymology. The sound spelled rz is etymologically related to r, which will
5
1. LEKCJA PIERWSZA often be found in related words; see morze "MO-że" sea, related to morski maritime. Here are some words with ż: żaba frog, żona wife, plaża beach, kożuch sheepskin coat. In final position both ż and rz sound like “sz”: nóż “nusz” knife, stróż “strusz” guard, twarz "tfasz" face, tchórz “tchusz” coward. sz The letter-combination sz is pronounced close to English "sh" as in shop. Practice: kasza ""KA-sza" buckwheat groats, szampan "SZAM-pan" champagne, szukam "SZU-kam" I am searching, tusz mascara. NOUNS AND NOUN GENDER. Polish nouns may be of masculine, feminine, or neuter gender. Gender is a purely grammatical property of nouns, with little or no meaning. However, from the point of view of grammatical correctness, gender is of great practical importance, because modifiers and some verb endings agree with a noun in gender, i.e., they change endings according to the gender of the noun. 1. MASCULINE NOUNS usually end in a consonant: budynek building, d∏ugopis ball-point, dom house, home, hotel hotel, obraz picture, o∏ówek pencil, papier paper, samochód car, automobile, stó∏ table, sufit ceiling, uniwersytet university, zeszyt notebook. A good many masculine names for persons end in -a: kolega colleague, class-mate, mężczyzna man. 2. FEMININE NOUNS usually end in -a (rarely, in -i). kobieta woman, koleżanka f. colleague, class-mate, kreda chalk, książka book, lampa lamp, light, mapa map, Polska Poland, pod∏oga floor, szko∏a school, ściana wall, tablica blackboard, pani lady. Some feminine nouns end in consonants: noc night, rzecz thing, twarz face. 3. NEUTER NOUNS usually end in -o: biurko desk, drzewo tree, dziecko child, krzes∏o chair, ∏óżko bed, okno window, pióro pen, feather, radio radio, s∏owo word. Some neuter nouns end in -e: pytanie question, zadanie assignment, zdanie opinion, sentence, życie life; some end in -ę: imię first name, zwierzę animal; and a few end in -um: muzeum museum, laboratorium laboratory. Masculine, feminine, and neuter nouns: stó∏, lampa, ∏óżko.
6
1. LEKCJA PIERWSZA 4. NOUNS REFERRING TO PEOPLE are generally masculine or feminine according to sex; and many personal nouns have separate male and female forms: kolega (m.), koleżanka (f.) colleague, class-mate, lektor (m.), lektorka (f.) language teacher, nauczyciel (m.), nauczycielka (f.) (school)teacher, student student (m.), studentka (f.) student, sąsiad (m.), sąsiadka (f.) neighbor, uczeƒ (m.), uczennica (f.) school-boy/girl. However, the word osoba person is simply a noun of feminine gender. It always takes feminine agreement, whether it refers to a man or woman. The word profesor professor does not have special male and female forms. Instead, one distinguishes reference if necessary by prefacing the word with the titles pan or pani: pan profesor (m.), pani profesor (f.). When preceded by ten, ta, the titles pan and pani also serve as the words for 'gentleman' and 'lady': Ten pan to nasz sąsiad. That gentleman is our neighbor. Ta pani jest mi∏a. That lady is nice. 5. ADJECTIVAL NOUNS are adjectival in form, but have the function of nouns in sentences. They often refer to people. Examples are krewny (f. krewna) relative, znajomy (f. znajoma) friend, acquaintance. ABSENCE OF DEFINITE AND INDEFINITE ARTICLES. Polish does not have correspondents to the English definite and indefinite articles a(n), the. One determines the definiteness of an item from context: Tu jest d∏ugopis. Here is a/the ball-point. Tu jest książka. Here is a/the book. Tu jest krzes∏o. Here is a/the chair. The pronominal adjective ten (m.) ta (f.) to (n.) may be used for emphasis: Gdzie jest ten d∏ugopis? Where is this/that ball-point? Gdzie jest ta książka? Where is this/that book? Gdzie jest to krzes∏o? Where is this/that chair? The modifier tamten (m.) tamta (f.) tamto (n.) is used for especially contrastive emphasis: 'that other one', 'that one over there'. Ten dom jest nowy, a tamten jest stary. That house is new, while that one is old. MODIFIERS (ADJECTIVES AND PRONOMINAL ADJECTIVES). An adjective is a word which modifies a noun as to quality or type. Adjectives and most pronominal modifiers (like 'this', 'that', 'our', etc.) agree with the modified noun according to the noun's gender. In practice, this means that the adjective or pronominal modifier changes endings according to the gender of the noun modified. The adjective endings are -y (m.), -a (f.), and -e (n.). Adjectives are cited in dictionaries in the masculine form. dobry good duży big, large
masculine dobry duży
feminine dobra duża
7
neuter dobre duże
1. LEKCJA PIERWSZA ∏adny pretty ma∏y small mi∏y nice m∏ody young nowy new pierwszy first stary old ważny important z∏y bad
∏adny ma∏y mi∏y m∏ody nowy pierwszy stary ważny z∏y
∏adna ma∏a mi∏a m∏oda nowa pierwsza stara ważna z∏a
∏adne ma∏e mi∏e m∏ode nowe pierwsze stare ważne z∏e
See also interesujący -a -e interesting, wymagający -a -e demanding, wspania∏y -a -e great, marvelous, and so on, for all adjectives. Examples: nowy dom new house wspania∏y hotel a great hotel nowa lampa new lamp wspania∏a szko∏a a great school nowe pióro new pen wspania∏e muzeum a great museum. After k and g, the ending -y is respelled -I; and -I- is added before the ending -e: drogi expensive drogi droga drogie jaki what kind, what sort jaki jaka jakie taki such (a), so taki taka takie Pronominal modifiers may have slightly different masculine or neuter endings from adjectives: ten this, that ten ta to tamten that over there tamten tamta tamto jeden one jeden jedna jedno nasz our nasz nasza nasze Examples: m. ten nowy samochód that new car f. ta nowa szko∏a that new school n. to nowe s∏owo that new word m. nasz nowy lektor our new language instructor f. nasza nowa szko∏a our new school n. nasze nowe zadanie our new assignment m. jeden dobry student one good student (m.) f. jedna dobra osoba one good person n. jedno ma∏e dziecko one small child Masculine nouns for persons ending in -a take masculine gender agreement: nasz nowy kolega our new class-mate, colleague.
8
1. LEKCJA PIERWSZA 'HERE' AND 'THERE' The word for the adverb 'here' is tu or, slightly emphatically, tutaj. The word for 'there' is tam. Both these words answer questions posed with gdzie where: Nowa szko∏a jest tutaj. The new school is here. Tu jest nasz dom. Here is our house. Tam jest nasz nowy lektor. There's our new language-teacher. Note that 'existential' there in English is not translated by tam in Polish, but is included in the sense of jest (there) is: Tu jest dobre muzeum. Here is a good museum.
9
1. LEKCJA PIERWSZA Ćwizenia 1.A. 1.1. Give a logical response: Cześć! Jak się masz? Co s∏ychać? Do zobaczenia!
Gdzie teraz idziesz? Jesteś spóźniona? Idziesz na zajęcia? Na razie.
1.2. Demonstrative pronoun ten ta to. Gender agreement. biurko: to biurko that desk. budynek, d∏ugopis, imię, kobieta, kolega, koleżanka, kreda, krzes∏o, książka, laboratorium, lektor, mężczyzna, muzeum, noc, obraz, osoba, pytanie, radio, rzecz, sąsiad, s∏owo, stó∏, szko∏a, zadanie, zeszyt, znajoma, znajomy, zwierzę. 1.2. 1.3. 'our nasz nasza nasze. From Exercise 1.2, choose at least six appropriate nouns of different genders to use with 'our'. nasze zadanie our assignment 1.3. 1.4. What sort of jaki jaka jakie. biurko: Jakie jest to biurko: What's that desk like? Use the vocabulary of exercise 1.2, choosing at least six words. 1.4. 1.5. Identity statements with to jest. In b, use the adjective 'new', or any other adjectives that makes sense. lampa: a. To jest lampa. That's a lamp. b. To jest nowa lampa. That's a new lamp. tablica, sufit, krzes∏o, kreda, stó∏, zeszyt, o∏ówek, biurko, ściana, obraz, szko∏a. 1.5.
10
1. LEKCJA PIERWSZA 1.6. 'Here' tu 'there' tam; adjective and modifier agreement. Vary the adjective. szko∏a: a. Tu jest dobra szko∏a. Here's a good school. b. Tam jest nasza nowa szko∏a. There is our new school. stó∏, samochód, radio, muzeum, książka, uniwersytet. 1.6. 1.7. 'That one over there' tamten tamta tamto. nowa szko∏a: Tamta szko∏a jest nowa. That school over there is new. ważne s∏owo, drogi samochód, ∏adny obraz, interesująca książka, wspania∏e muzeum. 1.7. 1.8. 'one' jeden jedna jedno. In b., supply your own adjective. krzes∏o: a. jedno krzes∏o. b. Tu jest jedno dobre krzes∏o. Here is one good chair. lampa, radio, o∏ówek, drzewo, szko∏a, student, zdanie, d∏ugopis, imię, lekcja. 1.8. 1.9. such a taki taka takie. duże krzes∏o: To krzes∏o nie jest takie duże. That chair is not so large. ∏adny obraz, drogi hotel, interesująca książka, wymagająca szko∏a, dobry student, ∏adne imię, ważne s∏owo. 1.9.
Ticket from the Battle of Grunwald Museum, outside Olsztyn. Grunwald was the site of a renowned late medieval victory of Polish Commonwealth troops over the Knights of the Teutonic Order, in 1410.
11
1. LEKCJA PIERWSZA Dzieƒ dobry! Hello!
1.B. Dzieƒ dobry! Pan Karol i Pani Maria spotykają się na ulicy. Formal style. Two people out shopping, casual acquaintances, meet on a corner. Pan Karol: Dzieƒ dobry pani! Pani Maria: Dzieƒ dobry panu! Jak się pan ma? Pan Karol: Dobrze, dziękuję. A pani? Pani Maria: Też dobrze. Co pan tu robi? Pan Karol: Robię zakupy. Przepraszam, ale bardzo się śpieszę. Pani Maria: Ja też muszę iść. To do widzenia. Pan Karol: Do widzenia.
Hello (madam)! Hello (sir)! How are you? Fine thanks. And you? Also fine. What are you doing here? I'm doing (some) shopping. Excuse me, but I'm in a big hurry. . And your brother, where is he now? Adam is now in Wroc∏aw. He's studying law at the university. And is he happy too? No, he says that he's always tired, because he works too much. .
3. LEKCJA TRZECIA Streszczenie 3.B. Jarek pyta Jadzię o jej siostrę i brata, i Jadzia odpowiada. Jadzia mówi, że jej siostra, Irena, jest teraz w Poznaniu, gdzie pracuje jako nauczycielka w szkole. Podono jest bardzo zadowolona, mimo, że niedużo zarabia. Jej brat, Adam, studiuje prawo na uniwersytecie we Wroc∏awiu, gdzie ma stypendium. Nie jest zbyt zadowolony, bo, jak mówi, zbyt dużo pracuje i jest ciągle zmęczony. Ale on zawsze tak mówi. Adam po prostu lubi narzekać. brata, siostrę (Accusative case forms; see Lesson 4). podobno av supposedly. stypendium n scholarship, fellowship. Do zapamiętania: Brat studiuje prawo na uniwersytecie. Gdzie mieszka teraz twoja siostra? Gdzie studiuje twój brat? Moja siostra pracuje w szkole. On mówi, że jest ciągle zmęczony. On mówi, że za dużo pracuje.
On studiuje prawo we Wroc∏awiu. On zawsze tak mówi. Ona pracuje jako nauczycielka. Ona mieszka w Poznaniu. Ona jest bardzo zadowolona. Ona niedużo zarabia.
Pytania 1. Gdzie mieszka siostra Ireny? Czy ona pracuje? Co ona robi? Jak ona ma na imię? 2. Gdzie jest jej brat? Czy on też jest w Poznaniu? Co on robi? Jak on ma na imię? 3. Czy siostra jest zadowolona? A brat? Czy on też jest zadowolony? Dlaczego (nie)? 4. Dlaczego siostra chyba powinna być niezadowolona? A dlaczego brat chyba powinien być zadowolony? 5. Czy myślisz, że za dużo pracujesz? Czy jesteś ciągle zmęczony (zmęczona)? Czy jesteś na ogó∏ zadowolony (zadowolona)? Dlaczego (nie)? Lubisz narzekać? Czy znasz kogoś, kto lubi narzekać? 6. Czy masz brata czy siostrę? Jeśli masz, to gdzie on(a) jest? Co robi? Czy on(a) jest m∏odszy (m∏odsza), czy starszy (starsza). Czy jest zadowolony (zadowolona)? Dlaczego (nie)?
104
3. LEKCJA TRZECIA Uwagi ciągle av constantly, continually dużo a lot. niedużo not much. za dużo too much Jadzia diminutive or affectionate form of Jadwiga. jako as, in the function or capacity of Jarek diminutive or affectionate form of Jaros∏aw mimo, że conj despite the fact that m∏odszy comp aj younger. najm∏odszy youngest na ogó∏ phr on the whole narzekać –am –asz complain
Poznaƒ Poznan. w Poznaniu in Poznan starszy comp aj older. najstarszy oldest Wroc∏aw Wroc∏aw. we Wroc∏awiu stypendium n scholarship, fellowship zadowolony aj satisfied. Often used where English would use 'happy'. zarabiać -am -asz earn, "make" zresztą for all that, for that matter, in any case, as far as that goes.
Postcard from Poznaƒ, showing the Rynek (market square).
105
3. LEKCJA TRZECIA GRAMATYKA 3.B. REPORTING VERBS (CONTINUED FROM LESSON 2). The main Polish reporting verbs (verbs used to report on speech, thought, events, and states of affairs) are mówić -wię -wisz speak, talk, say, że… myśleć -ślę -ślisz think, że… odpowiadać -am -asz answer, że… pamiętać -am -asz remember, że… (or: nie pamiętać, czy…) uważać -am -asz think, consider, że… wątpić -pię -pisz doubt, że… wiedzieć wiem wiesz know (information) +że (or: nie wiedzieć, czy…) mieć mam, masz wrażenie have the impression, że… NOTES ON REPORTING VERBS: a. The verb znać -am -asz 'know' is not a reporting verb. It may not be followed by either że that or czy whether, but only by direct objects: Dobrze go znam. I know him well. Czy znasz ją? Do you know her? b. Reporting verbs used to convey declarative information or indirect speech must be followed by a conjunction, usually że that, preceded by a comma. The conjunction że is never omitted (as the conjunction 'that' may be in English): Wiem, że on tam pracuje. I know (that) he works there. Ona mówi, że będzie spóźniona. She says (that) she will be late. Wątpię, że on będzie w domu. I doubt he'll be at home. Verbs introducing yes-no information whose factual status is in doubt take the conjunction czy: Nie wiem, czy będę gotowa. I don't know whether I'll be ready. Ona pyta, czy jestem gotowy. She's asking whether I'm ready. The word wątpić 'doubt' can also take czy, but że is usually felt to be better. c. The verbs uważać consider, be of the opinion, and myśleć think are used in statements expressing opinions like Uważam, że on za dużo pracuje. I consider (think) that he works too much. Myślę, że on będzie teraz w domu. I think he'll be at home now. d. The adjectives pewien (or pewny), f. pewna sure, certain is often used in a reporting function in combination with the verb być: Jestem pewien (pewny), że skądś panią znam. I'm certain I know you from somewhere. On nie jest pewien (pewny), czy on mnie pamięta. He's not sure whether he remembers me.
106
3. LEKCJA TRZECIA This use is similar to the use of ciekaw(y), f. ciekawa in the sense 'curious', 'wonder' which, because of its meaning, occurs with the conjunction czy, used with yes-no information: Jestem ciekaw(y), czy ona będzie już w domu. I wonder whether she will already be at home. WORDS FOR 'FRIEND'. Polish distinguishes words for 'close friend', 'acquaintance', and 'work- or school-mate'. 1. The word for 'work- or schoolmate' is kolega (pl koledzy) f. koleżanka (pl koleżanki) colleague. The word kolega is masculine in gender: mój kolega my colleague. 2. The word for 'acquaintance' is znajomy (pl znajomi) f. znajoma (pl znajome). These words are adjectives in form but function as nouns. 3. The words przyjaciel (pl. przyjaciele) przyjació∏ka f. (pl przyjació∏ki) friend are reserved for especially close friends. 4. English 'boyfriend' and 'girlfriend' are usually rendered in Polish by ch∏opak and dziewczyna, respectively. The words narzeczony and narzeczona, literally 'fiancé(e)', are sometimes used in the sense 'steady boyfriend or girlfriend', especially narzeczony by young women. Note that while dziewczyna normally means ‘girl’, the word for ‘boy’ is ch∏opiec. Koledzy i koleżanki m. and f. colleagues
Colleagues of Marek Poznaniak.
107
3. LEKCJA TRZECIA ĆWICZENIA 3.B. CONJUNCTIONS AFTER REPORTING VERBS 3.10. moja zadowolona siostra: a. Myślę, że moja siostra jest zadowolona. I think that my sister is satisfied. b. Nie wiem, czy moja siostra jest zadowolona. I don't know whether my sister is satisfied. You may substitute wątpię for myślę. to zepsute radio, ten zmęczony pan, ten interesujący film, twój nowy samochód, to interesujące muzeum, moja zajęta-busy koleżanka, mój spóźniony kolega. 3.10. TOO LITTLE, TOO MUCH. Use either za dużo or za ma∏o with the following verbs, according to the model. 3.11. pracować: a. On za dużo pracuje. He works too much. b. On mówi, że za dużo pracuje. He says he works too much. wiedzieć, rozumieć, robić, mieć, chcieć, studiować, pamiętać, uczyć się, mówić, zarabiać. 3.11. PERSONAL ADJECTIVES. 3.12. spóźniony: a. Zawsze jestem spóźniony (-a). I'm always late. b. Nigdy nie jestem spóźniony (-a). I'm never late. chory sick, gotowy, pewien (pewny), zadowolony, zmęczony, zajęty busy. 3.12. WORDS FOR ‘FRIEND’. Use an appropriate possessive pronouns and adjectives with both gender forms. 3.13. kolega: a. Mój kolega jest zadowolony, My m. colleague is satisfied, b. Moja koleżanka nie jest zbyt zadowolona. My f. colleague is not too satisfied. przyjaciel, znajomy, narzeczony, ch∏opak, kolega. 3.14. ten pan, colleague: Ten pan to mój kolega. That man is my colleague. ta pani, qcquaintance; Marek, friend; Ewa, colleague; Agata, acquaintance; Adam, boyfriend; Julia, fiancée; Zosia, girlfriend; Mariusz, acquaintance.
108
3. LEKCJA TRZECIA
biblioteka library. w bilbiotece in/at the library 3.C. Interesująca praca. Chyba pan żartuje. Can work in a library really be interesting? Pani A: Rozumiem, że pan pracuje na uniwersytecie. Pan B: Tak, to prawda, pracuję tam w bibliotece. Pani A: Czy to jest interesująca praca? Pan B: Oczywiście. Jest fascynująca. Pani A: Naprawdę? Pan B: Naprawdę. Zresztą każda praca jest interesująca. Pani A: Pan chyba żartuje .
I understand that you work at the university. Yes, that's right, I work there in the library. Is it an interesting job? Of course. It’s fascinating. Really? Really. For that matter every job is interesting. You must be joking .
109
3. LEKCJA TRZECIA Streszczenie Pani A i pan B rozmawiają. Pani A mówi, że ona rozumie, że pan B pracuje na uniwersytecie. Pan B odpowiada, że tak, on tam pracuje, ale nie jako profesor czy lektor, tylko w bibliotece. Pani A pyta go, czy praca w bibliotece jest interesująca. Ona chyba myśli, że taka praca nie może być interesująca. Pan B mówi, że przeciwnie, jego praca jest nie tylko interesująca, ale naprawdę fascynująca. Pan B uważa, że każda praca może być interesująca. Pani B nie zgadza się. Ona myśli, że pan B chyba żartuje, ale on mówi, że nie, mówi zupe∏nie poważnie. przeciwnie on the contrary. Do zapamiętania: Czy pani pracuje na uniwersytecie? Czy to jest interesująca praca? Każda praca jest interesująca. Mówisz poważnie? Naprawdę? Pan chyba żartuje. Pani chyba przesadza.
Pracuję tam w bibliotece. Rozumiem, że pan pracuje na uniwersytecie. Ta praca jest raczej nudna. To nieprawda. To prawda. Wcale nie.
Pytania 1. Gdzie pracuje Pan B? 2. Czy jego praca jest interesująca? Kto tak myśli? Co myśli Pani A? 3. Czy praca w bibliotece może być interesująca? fascynująca? Naprawdę? Czy Pan B nie żartuje (przesadza)? 4. Czy zgadzasz się, że każda praca jest równie interesująca? Jaka praca nie jest zbyt interesująca (jest nudna)? 5. Czy pracujesz? Czy to jest interesująca praca? Czy ona jest naprawdę fascynująca?
Uwagi każdy, każda, każde each, every może być can be naprawdę really nudny aj boring poważny aj serious. mówić poważnie be serious
przesadzać –am –asz exaggerate równie equally wcale nie ni phr not at all zaczynać –am –asz begin żartować –tuję –tujesz joke, be kidding.
110
3. LEKCJA TRZECIA GRAMATYKA 3.C. THE WORDS który, która, które which AND każdy, każda, każde each, every. These two words are often used in tandem: Która winda jest czynna? Which elevator is good (operable)? Każda winda jest czynna. Every elevator is good. The word każdy (-a, -e) may also answer questions formed with jaki (-a, -ie): Jaka praca jest interesująca? What sort of work is intersting? Każda praca jest interesująca. Every kind of work is interesting. Każdy (-a, -e) can also be used pronominally: Każdy tak mówi. Everyone talks like that. THE WORD żaden, żadna, żadne no, none, not any. This word is more or less the negative of każdy (-a, -e). It requires that the verb be negated: ˚adna praca nie jest interesująca. No work is interesting. ˚aden film nie jest interesujący. No film is interesting. ˚adne dziecko nie jest grzeczne. No child is polite. SOME LOCATIVE-COMPATIBLE VERBS. The following common verbs of state or activity may be followed by a phrase of location (see further below), answering a question ‘where?’. być jestem jesteś jest be or będę będziesz będzie will be czekać -am -asz wait jeść jem jesz eat mieszkać -am -asz live, reside pracować -cuję -cujesz work spać śpię śpisz sleep studiować -iuję -iujesz study (as a course of study) uczyć się -czę -czysz study (in a concrete situation) żyć żyję żyjesz live Examples: On jest teraz w domu. He is at home now. Czy zwykle jesz w restauracji? Do you usually eat at a restaurant? Czekaj na mnie w parku Wait for me in the park. Mieszkamy i pracujemy w Warszawie. We live and work in Warsaw. Uczę się w bibliotece. I study in the library. One tends to say Studiuję na uniwersytecie. I study at the university. (more or less the equivalent of saying "I am a student there"), but Uczę się w bibliotece. I'm (momentarily) studying in the library.
3. LEKCJA TRZECIA Besides być be, some Locative-compatible verbs of body position are leżeć -żę -żysz lie, be lying stać stoję stoisz stand siedzieć -0dzę -dzisz sit wisieć -szę -sisz hang Examples: Ona teraz leży chora w ∏óżku. She's lying sick now in bed. On siedzi teraz w gabinecie. He's sitting now in his of fice. W pokoju stoi duża lampa. A large lamp is standing in the room. Obraz wisi w sypialni. The picture is hanging in the bedroom. SOME LOCATIVE PHRASES. The following phrases, expressing 'place where' after the prepositions w in, at and na on, at, should be learned for the time being next to the basic form of the noun. They exhibit the Locative case after w in/at and na on/at. Rules for forming the Locative case are presented further below, but they do not need to be learned until later. While the rules are quite regular, they are also rather complex. For the time being, simply learn the Locative form next to the Nomnative. Nominative apteka pharmacy bank bank biblioteka library biuro of fice, bureau budynek building hotel hotel kawiarnia café, coffee house kino movie-house kośció∏ church miasto town muzeum museum park park poczta post- of fice restauracja restaurant sklep store szko∏a school szpital hospital teatr theater ulica street uniwersytet university Home, Apartment, Rooms: biurko desk dom house, hom gabinet of fice (room) kuchnia kitchen ∏azienka bathroom ∏óżko bed
Locative: w aptece in a pharmacy w banku in the bank w bibliotece in/at the library w biurze at/in the of fice w budynku in the building w hotelu in the hotel w kawiarni in the café w kinie at the movie-house w kościele in church w mieście in town w muzeum in the museum w parku in the park na poczcie at the post-office w restauracji in the restaurant w sklepie in the store w szkole in/at school w szpitalu in the hospital w teatrze in the theater na ulicy on the street na uniwersytecie at the university na biurku on the desk w domu at home w gabinecie in the of fice w kuchni in the kitchen w ∏azience in the bathroom w ∏óżku in bed
112
3. LEKCJA TRZECIA mieszkanie apartment pod∏oga floor pokój room stó∏ table sufit ceiling ściana wall
w mieszkaniu in the apartment na pod∏odze on the floor w pokoju in the room na stole on the table na suficie on the ceiling na ścianie on the wall
Events: film film, movie impreza get-together koncert concert przedstawienie performance przyjęcie reception, party spotkanie meeting wystawa exhibit zajęcia class(es)-plural form
na filmie at the film, movie na imprezie at a get-together na koncercie at the concert na przedstawieniu at the performance na przyjęciu at the reception na spotkaniu at a meeting na wystawie at the exhibit na zajęciach in class(es)
Countries, Polish Cities: Ameryka America Polska Poland Gdaƒsk Gdansk Kraków Krakow Lublin Lublin Łódź Lodz Poznaƒ Poznan Warszawa Warsaw Wroc∏aw Wroclaw
w Ameryce in America w Polsce in Poland w Gdaƒsku in Gdansk w Krakowie in Krakow w Lublinie in Lublin w Łodzi In Lodz w Poznaniu in Poznan w Warszawie in Warsaw we Wroc∏awiu
One may often form the Locative case of new nouns based on analogy to forms already known. For example, on the basis of ulica street, na ulicy on the street, one can correctly guess tablica blackboard, na tablicy on the blackboard. From Warszawa Warsaw, w Warszaawie in Warsaw, one may correctly deduce kawa coffee, w kawie in the coffee. From hotel hotel, w hotelu in the hotel, one may guess szpital hospital, w szpitalu in the hospital; and so on. WAYS TO EXPRESS DISAGREEMENT OR DISBELIEF. We have encountered several ways to express a lack of belief or agreement with something someone says: Nie wierzę. I don’t believe it. Nie zgadzam się. I don’t agree. Chyba żartujesz. You must be joking. Pan(i) chyba przesadza. You are probably exaggerating.
113
3. LEKCJA TRZECIA ĆWICZENIA 3.C THE WORDS który, każdy, żaden. 3.15. dobra pralka: a. Która pralka jest dobra? Which washing machine is good? b. Każda pralka jest dobra. Every washing machine is good. c. ˚adna pralka nie jest dobra. No washing machine is good. wymagający lektor, interesująca książka, zmęczony student, zepsute radio. 3.15. LOCATIVE PHRASES 3.16. bank: a. Czy on jeszcze pracuje w banku? Does he still work at the bank? b. Nie, on już nie pracuje w banku. No, he doesn't work at the bank any longer. restauracja, hotel, uniwersytet, szko∏a, biblioteka, muzeum, poczta, biuro. 3.16. 3.17. Polska:
a. Czy on jeszcze mieszka w Polsce? Does he still live in Poland? b. Nie, on już nie mieszka w Polsce. No, he doesn't live in Poland any more. Ameryka, Kraków, Warszawa, Lublin, Poznaƒ, Łódź. 3.17. 3.18. ty, pracować w biurze:
a. Czy jeszcze pracujesz w biurze? Do you still work in an office? b. Nie, już nie pracuję w biurze. No, I don't work in an office any more. pan, mieszkać w domu; pani, studiować na uniwersytecie; ona, uczyć się w szkole; on, pracować w bibliotece; ty, być zadowolony; pan, mówić po w∏osku; pani, coś jeść; on, coś robić; ona, coś chcieć. In the last three items, in b replace coś something with nic nothing. 3.18.
114
3. LEKCJA TRZECIA 3.19. dom: Ona pewnie jest teraz w domu. She's probably at home now. mieszkanie, hotel, restauracja, praca, gabinet, pokój, biuro, poczta. 3.19. 3.20. Polska: Czy by∏eś (by∏aś) kiedyś w Polsce? Have you ever been to Poland? Uses 2nd pers. sg. past tense of być (see Lesson5). Ameryka, Poznaƒ, Kraków, Wroc∏aw, Gdaƒsk, Lublin, Łódź. 3.20. 3.21. dom, praca:
a. Czy ona jest w domu, czy w pracy? Is she at home or at work? b. Ona będzie albo w domu, albo w pracy. She'll be either at home or at work. bank, biblioteka; hotel, restauracja; kino, koncert; szko∏a, uniwersytet; muzeum, park; Poznaƒ, Warszawa; Ameryka, Polska; miasto, kośció∏. 3.21.
More Signs Talking to Each Other
Bądź legalny. Be legal! ˚aden cz∏owiek nie jest nielegalny. No man is illegal. The first sign, on the left, is addressed to unregistered aliens, encouraging them to register. The sign on the right responds to it philosophically. bądź is the imperative (command form) of być.
115
3. LEKCJA TRZECIA Jak ma na imię twoje piwo? What's your beer's first name?
Piwo jedno ma imię beer has but one name. niejedno razem more than one at a time. piwo bezalkoholowe non-alcoholic beer. Since outdoor advertising of alcoholic beer was prohibited in Poland when this billboard was made, the advertising of non-alcoholic beer with the same brand name proliferated. The slogan alludes to the book by Pierre la Mure, translated into Polish as Mi∏ość niejedno ma imię Love has more than one name, and the advertisement assumes the viewer will make the association. 3.D. Nie pamiętam One person asks another about his (her) friend. Jurek: Jak ma na imię twój kolega (twoja koleżanka)? Julia: Który (która)? Jurek: Ten (ta) po prawej . Julia: Leon (Lena). Dlaczego pytasz? Jurek: On (ona) jest dość sympatyczny (sympatyczna). Skąd go (ją) znasz? Julia: Nie pamiętam, ale znam go (ją) od dawna. Chcesz go (ją) poznać? Jurek: Tak, bardzo chętnie go (ją) poznam. Julia:
116
What's your friend's name? Which one?? The one on the right (on the left). Jan (Janina). Why do you ask? He (she) is rather nice. Where do you know him (her) from? I don't remember, but I've known him (her) for a long time. Do you want to meet him (her)? Yes, I'll meet him (her) very willingly.
3. LEKCJA TRZECIA
Streszczenie Jurek i Julia są na przyjęciu. Jurek chce wiedzieć, jak pewna jej koleżanka ma na imię, bo pewnie chce ją poznać. Julia odpowiada, że ma na imię Lena. Pyta go, dlaczego on chce wiedzieć. Jurek odpowiada, że Lena jest dość sympatyczna. On pyta, skąd Julia ją zna. Julia odpowiada, że nie pamięta, skąd ją zna, tylko wie, że zna ją od dość dawna. Czy Jurek chce poznać Lenę? Oczywiście. Bardzo chętnie ją pozna. Julia ostrzega go jednak, że Lena nie jest taka sympatyczna, jak się wydaje. pewnie av surely Do zapamiętania: Bardzo chętnie go poznam. Chcesz ją poznać? Jak ma na imię twój kolega? Nie pamiętam. Skąd go znasz? Skąd ją znasz?
Ta po prawej stronie. Ten po lewej stronie. Twoja koleżanka jest dość sympatyczna. Znam go od dawna. Znam ją od dawna.
Pytania 1. Jak ten kolega (ta koleżanka) ma na imię? 2. Skąd Julia go (ją) zna? Jak d∏ugo ona go zna? 3. Czy Jurek chce go (ją) poznać? Jak myślisz: dlaczego on chce go (ją) poznać? 4. Czy Julia zgadza się, że Lena jest sympatyczna? 5. Jak twój kolega (twoja koleżanka) obok ma na imię? 6. Czy znasz go (ją) od dawna? Skąd go (ją) znasz? Jak d∏ugo go (ją) znasz? 7. Jak ma na imię najlepszy twój przyjaciel (najlepsza twoja przyjació∏ka)? Skąd go (ją) znasz? Czy on (ona) jest taka sympatyczny (sympatyczna), jak sie wydaje?
Uwagi chętnie av gladly, willingly. This word is often used to express 'I'd be
glad to', as in chętnie go poznam. I'll gladly meet him.
3. LEKCJA TRZECIA go him, ją her. The Accusative (direct object) forms of on, ona. See in the grammar section to this section. Jurek diminutive or affectionate form of Jerzy nie pamiętam I don't remember. The negation of 'remember' is often used in Polish to express what English often expresses with 'I forget', or 'I can't remember'. obok av alongside, next to od dawna av phr for a long time, since a long time ago ostrzegać –am –asz warn po lewej (stronie) on the left
(-hand side) po prawej (stronie) on the right (-hand side) poznać -am -asz pf meet. The present tense form of the verb has future meaning. skąd literally means 'where from'. It also has an idiomatic use in the sense 'why no', 'not at all'. sympatyczny aj nice, sympathetic. znać -am -asz know, be familiar with (a person, place, thing). i.e., not in the sense 'know information', which is expressed with wiedzieć wiem, wiesz.
GRAMATYKA 3.D. ACCUSATIVE CASE FORMS OF PERSONAL PRONOUNS (SINGULAR). When a pronoun is placed in the direct-object position after a verb (the position designating the person or thing receiving the action of the verb), it will appear in its Accusative case form. The following common verbs take objects in the Accusative case: czekać -am -asz na wait for pamiętać -am -asz remember jeść jem jesz eat poznać –am –asz pf meet, get to know kochać –am –asz love rozumieć -em -esz understand lubić -bię -bisz like widzieć -dzę -dzisz see mieć mam masz have znać -am -asz know (someone) Accusative case forms of pronouns are roughly analogous to the Objective forms of English pronouns: I-me, he-him, she-her, who-whom (but you-you). The subject forms of the pronouns are in the Nominative case. The Accusative forms of the singular personal pronouns are as follows: Nom.
ja
ty
on
ona
ono
pan
pani
kto
co
Acc.
mnie
je
pana
panią
kogo
co
mnie
go jego niego
ją
after prep.
cię ciebie ciebie
nią
nie
pana
panią
kogo
co
Nom.
nikt
nic
Acc.
nikogo
nic
118
3. LEKCJA TRZECIA The forms ciebie and jego are emphatic or contrastive: Ciebie lubię, ale jego nie lubię. You I like, but him I don't like. The forms in the third row above occur after prepositions; see Czekam na ciebie. I'm waiting for you. On czeka na nią. He's waiting for her. Nouns and adjectives have Accusative forms as well, introduced in the following lesson. In normal unemphatic speech, Accusative pronouns often go in front of the verb, avoiding final position, but they also avoid absolute initial position: On ją lubi. He likes her. Lubię cię. I like you. Czy pamiętasz mnie? Do you remember me? Skąd go znasz? Where do you know him from? Dobrze pana pamiętam. I remember you-m.formal well. THE TWO VERBS 'KNOW'. The verb wiedzieć wiem, wiesz means 'know information'. It is usually followed by the conjunction że 'that' or by a questioning adverb used as a conjunction: czy whether, gdzie where, jak how, kiedy when, and so forth. Wiem, że rozumiesz po francusku. I know that you understand French. Nie wiem, kiedy będę gotowy. I don't know when I'll be ready. The verb znać znam, znasz signifies familiarity with some person or thing. It is followed by direct objects in the Accusative case. Dobrze go znam. I know him well. Kogo tu znasz? Whom do you know here?
Malbork, w Malborku
Malbork. An impressively large castle about 35 kilometers southeast of Gdaƒsk, a medieval seat of the Knights of the Teutonic Order.
119
3. LEKCJA TRZECIA ĆWICZENIA 3.D ACCUSATIVE CASE OF SINGULAR PRONOUNS. Unless instructed otherwise, omit 1st and 2nd person subject pronouns; do not omit 3rd person subject pronouns, including pan and pani. Follow the sugested word order. 3.22. on: Dobrze go znam. I know him well. ona, ty, pan, pani. 3.22. 3.23. ja, ty: Pamiętam cię. I remember you on, ona; ona, on; ja, pani; on, pan; ona, ja. You may use the verbs lubić or rozumieć instead of pamiętać. 3.23. 3.24. on, pani: ona, pan;
On skądś panią zna. He knows you (fem. formal) from somewhere. ja, ty; on, ja; on, ona; ja, on. 3.24.
3.25. on, pani: ona, pan;
ja, ty;
a. On panią lubi. He likes you (fem. formal). b. Czy pani go lubi? Do you (fem. formal) like him? on, ona. 3.25.
3.26. ty:
a. Lubię cię. I like you. b. Czekam na ciebie. I'm waiting for you. on, ona, pani, pan. 3.26. 3.27. on, ona, park: On czeka na nią w parku. He'll be waiting for her in the park. ona, on, teatr; ja, pan, pokój; on, pani, muzeum; ja, ty, poczta; ty, ja, kośció∏. 3.27.
120
3. LEKCJA TRZECIA
3.E. Bardzo mi mi∏o A social introduction. The man in the picture is probably not going to get one. A: Pan(i) pozwoli, że się przedstawię. Jan Śliwiƒski (Joanna Śliwiƒska). B: Bardzo mi mi∏o. Dariusz Trzmiel (Danuta Trzmiel). A: Mam wrażenie, że skądś pana (panią) znam. B: To chyba niemożliwe, nie jestem stąd. A: A skąd pan (pani) jest ? B: To moja tajemnica.
121
Allow me to introduce myself. Jan Sliwinski (Joanna Sliwinska). Nice to meet you. Dariusz Trzmiel (Danuta Trzmiel) I have the impression that I know you from somewhere. That's probably impossible, I'm not from here. And where are you from . That's my secret.
3. LEKCJA TRZECIA Streszczenie Jan Śliwiƒski i Danuta Trzmiel są na przyjęciu. Nie znają się jeszcze, ale Jan chce ją poznać, więc przedstawia jej się i Danuta też się przedstawia. Jan mówi, że ma wrażenie, że on skądś ją zna. Danuta mówi, że ona nie jest stąd, więc to nie jest możliwe. Kiedy Jan pyta, skąd ona jest, ona odpowiada, że to jej tajemnica. Widocznie ona nie chce mówić, skąd jest. Nie wiemy dlaczego, i Jan też nie rozumie. Wie tylko, że chcę ją bliżej poznać. jej (here:) to her (Dative of ona). widocznie av evidently. bliżej comp av more closely Do zapamiętania: Bardzo mi mi∏o. Mam wrażenie, że panią (pana) znam. Nie jestem stąd. Pan(i) pozwoli, że się przedstawię.
Skąd pan(i) jest? Skądś panią (pana) znam. To chyba niemożliwe. To moja tajemnica.
Pytania 1. Jak ta kobieta się nazywa? A ten mężczyna? Czy oni sie znają? 2. Czy on ją zna? (Nie, nie zna jej.) Czy ona go zna? (Nie, ona go nie zna.) 3. Skąd on może ją znać, skoro ona nie jest stąd? 4. Dlaczego ona nie chce powiedzieć, skąd ona jest? 5. Czy wiesz, skąd jest twój kolega (twoja koleżanka) obok? 6. A czy ty jesteś stąd? Skąd jesteś, jeśli nie jesteś stąd? Czy to jest tajemnica?
Uwagi bardzo mi mi∏o literally, 'it's very nice for me' Danuta Trzmiel (trzmiel bumblebee). Women's last names ending in a consonant do not take endings. Joanna Śliwiƒska. Last names ending in -ski take adjectival endings, so the feminine last name is Śliwiƒska mi to, for me. The short Dative case form of ja I pan (pani) pozwoli. literally, 'you will allow'. pana, panią. The Accusative (direct object) forms of pan, pani.
122
pozwolić -lę -lisz pf allow, permit przedstawić -wię -wisz pf present, introduce. przedstawić się introduce oneself rozumiem is often used where English would use “I see”=”I understand” skąd av from where. skądś from somewhere skoro conj since stąd av from here. ...że się przedstawię that I introduce myself. znać się –am –asz know each other
3. LEKCJA TRZECIA GRAMATYKA 3.E. SOME USEFUL ADVERBS: chyba probably ciągle constantly czasami sometimes często often dok∏adnie exactly dużo a lot ma∏o not much
na pewno surely naprawdę really nigdy never podobno supposedly pewnie probably prawie almost rzadko rarely
teraz now widocznie evidently za dużo too much za ma∏o too little zaraz right away zawsze always zwykle usually
Adverbs modify the meaning of adjectives, verbs, or other adverbs: modifies an adjective: modifies a verb: modifies another adverb:
Jestem ciągle zmęczony. I'm constantly tired. On dużo rozumie. He understands a lot. Ona jest prawie zawsze zajęta. She is almost always busy.
SOME PROFESSIONS. The second word given is the female variant, if available. adwokat, f. adwokatka lawyer inżynier engineer aktor, f. aktorka actor (f. actress) kelner, f. kelnerka waiter architekt architect lekarz, f. lekarka doctor bibliotekarz, f. bibliotekarka librarian listonosz letter carrier dentysta, f. dentystka dentist nauczyciel, f. nauczycielka teacher dziennikarz, f. dziennikarka journalist pielęgniarz, f. pielęgniarka nurse ekspedient, ekspedientka salesperson profesor professor farmaceuta, f. farmaceutka sekretarka f secretary pharmacist śmieciarz garbage collector* fryzjer, f. fryzjerka barber, urzędnik, f. urzędniczka clerk hairdresser *The potential female variant, śmieciarka, means ‘garbage truck’. The conjunction jako as can be used with professions in the phrase pracować jako work as, in the capacity of: Mój brat pracuje jako adwokat. My brother works as an lawyer. Moja siostra pracuje jako farmaceutka. My sister works as a pharmacist. A verb often applied to professions is zarabiać -am -asz earn, make money': Mój brat dobrze zarabia jako kelner. My brother makes good money as a waiter. Exercise: say where the given people work, for example: Adwokat pracuje w gabinecie (or: w biurze, w budynku, w mieście).
3. LEKCJA TRZECIA ĆWICZENIA 3.E. 3.28. Think of a short sentence to go with each of the adverbs. ciągle: Jestem ciągle zmęczony (-a), I'm constantly tired. czasami, często, dużo, ma∏o, na pewno, naprawdę, pewnie, prawie, rzadko, za dużo. za ma∏o, zawsze, zwykle. 3.29. Using'surely', 'constantly', 'always' with Locative phrases. praca: On jest zawsze w pracy. He's always at work. Substitute ciągle, na pewno, zwykle, for zawsze in different Locative sentences. biblioteka, biuro, gabinet, kośció∏, park, szko∏a, ∏óżko. 3.30. Places to work. kelner: Kelner pracuje w restauracji. A waiater works in a restaurant. adwokat, aktor, dentysta (gabinet), ekspedient, urzędnik, nauczyciel, profesor, lekarz, inżynier, farmaceuta, bankier, śmieciarz., 3.31. Adverbs. From the list in Gramatyka 3.A., find at least three adverbs that would logically fit in the blanks: 1. Ta pani _____ nie jest stąd. (chyba, pewnie, podobno) 2. Mój brat _____ pracuje. 3. Ten pan _____ mówi zbyt szybko. 4. On _____ będzie teraz w domu. 5. Moja siosra _____ mówi. 3.32. Give a question that the statement might answer: Nie, nie jestem jeszcze gotowa. Czy już jesteś gotowa? 1. Jeszcze się ubieram. 2. Już nied∏ugo będę gotowa. 3. Dobrze, będę czekać na ciebie na dworze. 4. Moja siostra mieszka teraz w Poznaniu. 5. Siostra pracuje jako nauczycielka w szkole. 6. Mój brat jest teraz we Wroc∏awiu. 7. Brat studiuje na uniwersytecie. 8. Brat mówi, że jest ciągle zmęczony, bo za dużo pracuje. 9. Brat jest zawsze zmęczony, bo za dużo pracuje. 10. Pracuję w bibliotece na uniwersytecie. 11. Praca w bibliotece jest zawsze interesująca. 12. Mój kolega ma na imię Jan. 13. Znam ją od dawna. 14. Nie jestem stąd.
124
3. LEKCJA TRZECIA
3.33. Sentence pairs based on the conversations. Translate. 1. Where is your sister living now? She's living in Warsaw.
13. Where do you know him/her from? I don't remember, but I know him/her for a long time.
2. Does your sister work? Yes, she works as a teacher in a school.
14. Your colleague is rather nice. Do you want to meet him/her?
3. Is your sister satisfied? Yes, she's very satisfied.
15. Do you want to meet him (her)? Yes, very gladly.
4. Where is your brother now? My brother is in Krakow.
16. Are you ready yet? No, I'm not ready yet.
5. What does your brother do? He's studies at the university.
17. I'm still dressing. Well then when will you be ready?
6. Is he satisfied? No, he says he works too much.
18. When will you finally be ready? I'll never be ready.
7. Is he satisfied? No, he's never satisfied.
19. You speak Polish quite well. I speak French even better.
7. He says he's always tired. He always talks that way.
20. I have the impression I know you from somewhere. That's impossible. I'm not from here.
8. If I remember rightly, you work in the library. Yes, that's right. 9. Is that a good job? I don't know whether it's good.
21. Allow me to introduce myself: Jan Nowak. Nice to meet you. Ewa Kot.
10. The work is always interesting. Can work in a library really be interesting?
22. Better wait for me outside. Fine. I’ll wait there. 23. That work is really fascinating. You must be joking.
11. Is that job interesting? Every job can be interesting.
24. You must be joking. No, not at all. I’m speaking seriously.
12. What's you friend's name? Jadwiga. Why do you ask?
125
3. LEKCJA TRZECIA 3.30. Fill in the blanks: 1. Chcesz --- poznać? him (her) 2. Czy już jesteś ---? ready (f.) 3. Czy on --- jest zadowolony? also 4. Czy praca w szkole --interesująca? can be 5. --- pytasz? why 6. --- się ubieram. still 7. --- praca jest interesująca. every 8. Kiedy będziesz --- gotowa? finally 9. Mój brat jest --- w Krakowie. now 10. On mówi, że --- jest zmęczony. constantly 11. Ona mówi, że --- pracuje. too much 12. Nie jestem --- gotowy. yet 13. Nie jestem ---. from here 14. Ona jest --- sympatyczna. rather 15. On nie jest --- zadowolony. too 16. Pan (pani) pozwoli, ---. that I introduce myself 17. On pracuje jako nauczyciel ---. in school 18. --- go znasz? From where 19. Ona nie jest --- zadowolona. too 20. Tak, to ---. right 21. To chyba ---.
impossible 22. ---, że pana (panią) znam. It seems to me 23. Znam ją ---. for a long time 24. Czy on będzie ---? at home 25. Czy to jest --- magnetofon? his 26. --- to jest magnetofon? Whose 27. --- to jest dziecko? Whose 28. Jej sąsiadka jest --- mi∏a. rather 29. --- tu znasz? Whom 30. Lubię ---. you 31. Nie, on --- żyje. no longer 32. On nie jest ---, czy mnie pamięta. certain 33. Ona mówi, że będzie ---. late 34. Pamiętam ---. you (male, formal) 35. Ta książka jest ---. mine 36. ---, że on za dużo pracuje. I consider 37. ---, czy on będzie w domu. I doubt 38. ---, że on tam pracuje. I know 39. Skądś --- pamiętam. you (female, formal) 40. Ona będzie teraz w ---. the office 41. Mówię ---. seriously
brakujące wyrazy
3. LEKCJA TRZECIA Gdaƒsk, w Gdaƒsku
1000 Years of Gdaƒsk. Postage stamp commemorating the millenial anniversary of the city of Gdaƒsk.
śmieciarz i śmieciarka
127
3. LEKCJA TRZECIA Mini-Lekcja: Miejscownik The Locative Case of Nouns and Adjectives Experience shows that the Locative case of nouns, illustrated in the words in Section 3.C,, is best learned first on the example of actual forms rather than rules for forming it. However, here are the rules for those who are interested in learning them at this point. They are fairly complex but quite regular. The rules depend on the distinction between so-called ‘hard’ and ‘soft’ consonants. Here is a chart of Polish Hard (H) and corresponding Soft (S) consonants (spelled as if before the ending –e, hence ć=ci-, ź=zi-, and so forth: H S
p pi-
b bi-
f fi-
H S
k c
g dz
ch sz
w wist ści-
m mi-
t ci-
zd ździ-
d dzis∏ śl-
s siz∏ źl-
z zisn śni-
n ni-
cz
∏ l-
ż
r rz-
j
RULES FOR FORMING THE LOCATIVE CASE: 1. Masculine and neuter nouns. (a) If the stem ends in a a hard consonant, the consonant is softened, and the ending is -e: zeszyt, L zeszycie notebook. (b) If the stem ends in a soft consonant, or in k, g, ch, the ending is -u: hotel, L hotelu hotel, mieszkanie, L mieszkaniu apartment, ręcznik, L ręczniku towel, pude∏ko, L pude∏ku box. Irregular: dom, L domu house, pan, L panu Sir, syn, L synu son. The adjective ending is -ym (-im): dobrym good, drogim expensive, dear, moim my. 2. Feminine nouns. (a) If the stem ends in a hard consonant, including in k, g, ch, the consonant is softened, and the ending is -e: kobieta, L kobiecie woman, książka, L książce book. (b) If the stem ends in a soft consonant, the ending is --y (-i): ulica, L ulicy street, rzecz, L rzeczy thing, restauracja, L restauracji restaurant. The adjective ending is -ej: nowej new, drogiej expensive, dear, mojej my. 3. The Locative plural of all nouns, without exception, is -ach: zeszytach notebooks, mieszkaniach apartments, zajęciach classes. The adjective ending is -ych (-ich): nowych new, drogich expensive, dear, moich my. NOTES: a. Before the ending -'e (e plus preceding softening), nouns containing ia or io/ió before t, d, s, z, may change ia to ie and io/ió to ie (sąsiad, L sąsiedzie neighbor, miasto, L mieście town, kośció∏, L kościele church). b. The possible change of root ą and ó to ę and o in masculine nouns before all endings holds here too: mąż, L mężu husband, stó∏, L stole table. Mobile (dropping) e occurs before endings in many masculine noun stems, especially before k: budynek, L budynku building.
128
3. LEKCJA TRZECIA A. To w koƒcu jego sprawa - Czy twój brat (twoja siostra) pracuje? - Tak, pracuje jako kelner (kelnerka) w restauracji. - Czy on (ona) dobrze zarabia? - Dość dobrze . On (ona) nie narzeka. - Ile on (ona) zarabia? - Nie wiem dok∏adnie. To w koƒcu jego (jej) sprawa.
Does your brother (your sister) work? Yes, he (she) works as a waiter (waitress) in a restaurant. Does he (she) make good money? Fairly good. He (She) doesn't complain. How much does he (she) make? I don’t know exactly. In the end that’s his (here) business.
dok∏adny aj exact. av dok∏adnie nieźle av not bad
koniec mi end, finish. w koƒcu in the end, in the final analysis B. W ∏óżku
- Gdzie jest Jarek (Kasia) dzisiaj? - On (Ona) jest chory (chora). Jest w domu. Leży w ∏óżku. - Ojej! Co mu (jej) jest? - Po prostu bardzo źle się czuje. Chyba ma katar .
Where is Jarek (Kasia) today? He (She) is sick. He's (She's) at home. He's (she's) lying in bed. Oh dear. What’s the matter with him (her)? He (she) simply feels very bad. Probably he has a cold .
chory aj sick kac m hangover. mam kaca I have a co mu (jej) jest? phr what is it to him hangover her)? i.e., what is wrong with him (her)? katar mi head cold. mam katar I have a cold C. W hotelu - Dobry wieczór. Czy są jeszcze wolne pokoje w hotelu? - Tak, jest jeszcze jeden pokój . - Dobrze, biorę go. Ile p∏acę? - Pięćdziesiąt euro za jedną noc. Proszę o paszport. - Czy jest restauracja w hotelu? - Tak, jest, na pierwszym piętrze.
Good evening. Are there still rooms available in the hotel? Yes, there is still one room. Good, I'll take it. How much do I pay? Fifty euro for one night. May I have your passport, please? Is there a restaurant in the hotel? Yes, there is, on the first floor.
brać biorę, bierzesz impf take piętro n floor. na piętrze. As in Europe generally, the first floor is the floor above the ground
floor which, in Polish is parter, na partrze proszę o paszport may I have your passport, please
129
3. LEKCJA TRZECIA D. Wilk - Masz psa w Polsce? - Owszem, mam. - Co to za pies? - Jaka rasa? - Tak. - To owczarek niemiecki. - Jak się nazywa? - Wilk. - Co on umie? - Umie siedzieć, leżeć, szczekać i merdać ogonem.
Do you have a dog in Poland? Sure I do. What sort of dog is it? What breed? Yes. It’s a German shepherd. What’s it called? “Wolf.” What does he know how to do? He knows how to sit, lie, bark, and wag his tail.
ogon mi tail merdać –am –asz +I wag. merdać ogonem wag its tail
szczekać –am –asz bark
W parku. Pies i pan
kaganiec muzzle. w kagaƒcu in a muzzle. ∏awka bench. na ∏awce on the bench. park park. w parku in the park. smycz f leash. na smyczy on a leash. spacer stroll. na spacerze on a stroll. trawa grass. na trawie on the grass. pies dog. pan (here:) master. Describe this picture (po polsku, oczywiście).
131
4. LEKCJA CZWARTA
NAMES FOR PEOPLE. ACCUSATIVE CASE OF NOUNS AND ADJECTIVES (SINGULAR). VARIOUS PRONOMINAL ADJECTIVES. MINI-LESSON: PLURAL OF NOUNS AND ADJECTIVES
4. Lekcja czwarta
cztery four. czwarty -a -e fourth Byk bull, Taurus
Konwersacje: 4.A. Coś takiego Bringing someone up to date on a mutual acquaintance. 4.B. Chcę kupić jakąś sukienkę. Clothes shopping 4.C. Nie mam pojęcia Looking for a lost item. 4.D. Chętnie go poznam I'd like you to meet a friend of mine. 4.E. Nowe mieszkanie Describing one's new apartment
133
4. LEKCJA CZWARTA
fryzjer(ka) Barber, hairdresser. damsko-męski men’s or women’s. Unisex hair salon. Polish shops and establishments tend not to go in for clever punning names, as in America. This place looks more like a jail than a barber shop.
fryzura miesiąca hairstyle of the month. From a Polish hairstyle website, 2008.
134
4. LEKCJA CZWARTA
gazeta. Front page of “Gazeta Wyborcza”, a national Polish newspaper. 4.A. Coś takiego One friend brings another up to date on a mutual acquaintance. Beata: Co tu robisz? Bogus∏aw: , czytam gazetę i czekam na kogoś. Beata: Na kogo czekasz? Bogus∏aw: Na Marię Czyżewską (Jana Czyżewskiego). Znasz ją (go)? Beata: Oczywiście. To moja stara znajoma (mój stary znajomy). Co u niej (u niego) s∏ychać? Bogus∏aw: Jest w Toruniu. Pracuje tam jako fryzjer(ka) . Beata: Coś takiego.
135
What are you doing here? , I'm reading the paper and waiting for someone. For whom are you waiting? For Maria Czyżewska. (Jan Czyżewski). Do you know her (him)? Of course. That's my old friend. What's up with her (him)? She (he) is in Toruƒ. She (he) works there as a hairdresser
You don't say.
4. LEKCJA CZWARTA Do zapamiętania: Co u niej (u niego) s∏ychać? Co robisz? Coś takiego. Czekam na Jana Czyżewskiego. Czekam na Marię Czyżewską. Czytam gazetę i czekam na kogoś.
Na kogo czekasz? Ona mieszka w Toruniu. Ona pracuje tam jako fryzjerka To mój stary znajomy. To moja stara znajoma. Znasz go? Znasz ją?
Pytania 1. Co robi Bogus∏aw? Co on czyta? Na kogo on czeka? 2. Czy Beata zna koleżankę, na którą on czeka? Czy ona dobrze ją zna? 3. Gdzie ta koleżanka teraz mieszka i pracuje? Co ona tam robi? 4. Jeśli Maria Czyżewska to naprawdę taka dobra znajoma, to dlaczego Beata nie wie, że ona teraz mieszka w Toruniu i pracuje tam jako fryzjerka? 5. Jak reaguje Beata, kiedy s∏yszy, że Maria Czyżewska pracuje jako fryzjerka. Dlaczego ona tak reaguje? 5. Czy ten kolega (ta koleżanka) jest spóźniony (spóźniona) na spotkanie? 6. Czy fryzura na zdjęciu podoba ci się? Czy chcesz mieć taką fryzurę? Dlaczego? 7. Czy zwykle czytasz, kiedy czekasz na kogoś czy na coś? Co czytasz? 8. Czy masz sta∏ego fryzjera (sta∏ą fryzjerkę)? (Nie, nie mam sta∏ego fryzjera/sta∏ej fryzjerki). Jak on (ona) ma na imię?
Streszczenie Beata widzi Bogus∏awa, który siedzi na ∏awce w parku i coś czyta. Ona pyta go, co on tam robi, i on odpowiada, że czyta gazetę i czeka na kogoś. Chyba to jest oczywiste. Beata jest ciekawa, na kogo on czeka. On mówi, że czeka na pewną Marię Czyżewską, Okazuje się, że Beata dobrze pamięta Marię Czyżewską. Mówi, że to jej stara znajoma. Nie wie jednak, co Maria robi teraz. Okazuje się, że Maria jest teraz w Toruniu, gdzie pracuje jako fryzjerka. Beata jest zaskoczona, bo nie wiedzia∏a, że Maria ma kwalifikacje, żeby pracować jako fryzjerka. Czy Maria naprawdę to jej stara dobra znajoma? oczywisty aj obvious. okazywać się -zuje turn out. zaskoczony aj zurprised. żeby sub conj in order to
136
4. LEKCJA CZWARTA Uwagi co u niej s∏ychać? what's to hear (i.e., what's up) with her? u plus Genitive of ona. See also co u niego s∏ychać? What's to hear with him? coś takiego you don't say; literally 'something of the sort'. czekać -am -asz na+A wait for czytać -am -asz read fryzjer, f. fryzjerka hairdresser fryzura f hair-style, hairdo ktoś pron GA kogoś someone który who, which. na którego for whom (m.); f. na którą lubić -bię -bisz impf +infin like
oczywisty aj obvious, evident. oczywiście obviously, of course okazywać się –zuje się us.3.p. turn out podoba się, pl. podobają się +D appeal to reagować –guje –gujesz react spotkanie n meeting sta∏y aj steady, constant widzieć –dzę –dzisz see zaskoczony a surprised zdjęcie n snapshot. na zdjęciu in the photo
fryzjer barber GRAMATYKA 4.A. PRONUNCIATION OF WORD-INITIAL prze-, trze-, krze-, etc. The sound rz, normally identical in pronunciation to ż, is pronounced "sz" after ch, p, t, and k: chrzan "chszan" horseradish, przy "pszy" near, trzy "tszy" three, krzyczy "KSZY-czy" (s)he shouts, przez "pszes" through, across, trzeba "TSZE-ba" one must, krzes∏o "KSZE-s∏o" chair. THE LETTER w PRONOUNCED AS f (continued from Lesson 2). The letter w, usually designating the sound of English v as in vase, is pronounced "f" before or after any voiceless consonant: kwiat "kf'at" flower, twarz "tfasz"
137
4. LEKCJA CZWARTA face, świat "śf'at" world, wszystko "FSZY-stko" everything, wtedy "FTE-dy" then. This rule embraces the preposition w, which is pronounced as if part of the following word: w Krakowie "fkra-KO-w'e" in Krakow; compare to w biurze "VBIU-rze" in the office. Because of devoicing at word-end, the sound w is pronounced "f" in word-final position: paw "paf" peacock, Kraków "KRA-kuf", ciekaw "ĆE-kaf" curious-masc. The combination w+f is pronounced as a double "ff": w fabryce "FFA-bry-ce". WORDS FOR PERSONS, RELATIONS, AND FRIENDS (SUMMARY). Here are the most important words for referring to people, friends, relations, and co-workers: cz∏owiek man, person, human. This word can mean 'human being', but in reference to individuals, it usually means 'man'. osoba person. A feminine-gender noun referring to persons of either sex. rodzina family. The term is broader in Polish than in English, where the word family usually refers to one's nuclear family. In Poland, rodzina often refers to one's relations near and far. dziecko child. A neuter noun referring to a child of either sex. rodzice parents. moi rodzice my parents dziadkowie grandparents. moi dziadkowie my grandparents males: mężczyzna man ch∏op(ie)c, Acc. ch∏opca boy ten pan that gentleman mąż Acc. męża husband brat brother oj(cie)c, Acc. ojca father tata dad syn son dziad(e)k, Acc. dziadka grandfather wnuk grandson wuj(e)k, Acc. wujka uncle krewny relative (m. adj.) kuzyn cousin znajomy acquaintance (adj.) kolega colleague (m.) przyjaciel friend (m.) narzeczony fiancé (adj.)
females: kobieta woman dziewczyna girl ta pani that lady żona wife siostra sister matka mother mama mom córka daughter babcia grandmother wnuczka granddaughter ciocia aunt krewna relative (adj.) kuzynka cousin (f.) znajoma acquaintace (adj.) koleżanka colleague (f.) przyjació∏ka friend (f.) narzeczona fiancée (adj.)
By the notation ch∏op(ie)c is meant that the material between parentheses is dropped when endings are added to the stem. See the Accusative-case forms ch∏op(ie)c-a: ch∏opca; dziad(e)k-a: dziadka; wuj(e)k-a: wujka. On the Accusative case, see further below.
138
4. LEKCJA CZWARTA NOTES (some of the following information is repeated from Lesson 3): 1. The word cz∏owiek man can be used to refer to members of the human race, but when it is used in reference to a specific person, the person will usually be male. The word mężczyzna is used for 'man' when a gender or sex role is under discussion. For example, one says przystojny mężczyzna a handsome man, because such an expression refers to gender-specific sex appeal. 2. The grammatically feminine word osoba person is a sex-neutral word. Regardless of sex reference, it always takes feminine grammatical agreement: ta osoba that person (man or woman). The word dziecko child, despite its reference to persons of either sex, is always grammatically neuter: to dziecko. Dziecko śpi. The child is sleeping. Ono śpi. It is sleeping. 3. The titles pan Mr. and pani Ms. (Miss or Mrs.), although strictly speaking meaning 'gentleman' and 'lady', are often used in the sense 'man/gentleman' and 'woman/lady'. In this use, they are preceded by a modifying pronominal adjective: ten pan that man, jakaś pani some woman. 4. Masculine-gender words in -a like mężczyzna man, kolega colleague (m.), tata dad, dentysta dentist, and so on take grammatically feminine endings, but masculine gender agreement: ten mężczyzna that man, mój kolega my colleague. One uses kolega (m.) koleżanka (f.) colleague in the sense of 'mate', i.e. school-mate, work-mate, etc. 5. The word znajomy, znajoma acquaintance functions as a noun but takes adjectival endings. The same is true of narzeczony, narzeczona fiancé(e), krewny, krewna relative, and various other ADJECTIVAL NOUNS. 6. The words przyjaciel, przyjació∏ka friend are reserved for close adult friends. Pre-adults tend to use kolega and koleżanka in the sense of 'friend': To mój najlepszy kolega, Pawe∏. This is my best friend, Pawe∏. When describing relationships among adults of different sexes, especially married adults, przyjaciel, przyjació∏ka can be used euphemistically in the sense 'lover'. 7. English 'boyfriend' and 'girlfriend' are typically rendered in Polish by ch∏opak and dziewczyna, respectively. The words narzeczony and narzeczona, literally 'fiancé(e)' are sometimes used in the sense 'steady', especially narzeczony by women. The word ch∏opak is also used in he sense 'guy', ch∏opiec being used to refer to boys of younger age. 8. Polish women use the term dziewczyna girl as a term of selfreference, especially in the plural (dziewczyny girls), more broadly than the term implies sensu stricto, and more often than women use the word girl in English. No belittling sense attaches to such use, including when used by men in reference to women.
139
4. LEKCJA CZWARTA
9. The word facet guy is often heard, but it is slang and should be used infrequently. 10. Although the word wujek strictly speaking, means 'maternal uncle', it is often used as a generalized term for uncle. The specific word for 'paternal uncle' (one's father's brother), not always used, is stryjek. The words wujek and ciocia aunt are commonly used with children to refer to adult friends of the family. 11. The adjectives for 'married' are different for men and for women: On jest żonaty. He is married. Ona jest zamężna. She is married. THE ACCUSATIVE CASE SINGULAR OF NOUNS (INTRODUCTION). The Accusative case of nouns and adjectives, used after verbs called ‘transitive’ (for example, after czytać –am –asz ‘read’, mieć mam masz ‘have’, pamiętać –am –asz ‘remember’, and znać –am –asz ‘know’) is described in sections 4.B. and 4.C. For the time being, simply learn that feminine nouns in –a take the ending –ę; words for masculine animate nouns (including male people) take the ending –a; and other (i.e., inanimate) masculine nouns, and neuter nouns, have no special Accusative forms. Mam brata i siostrę. I have a brother and a sister. Czyam gazetę. I’m reading the paper. Mam nowy samochód i nowe mieszkanie. I have a new car and a new apartment. Rodzina Family
Name the people in the pictures by relation.
140
4. LEKCJA CZWARTA ĆWICZENIA 4.A. 4.1. Pronouns after prepositions. kolega: a. To jest mój kolega. That's my colleague. b. Czekam na niego. I'm waiting for my him. koleżanka, przyjaciel, siostra, dentysta, brat, znajomy, znajoma, matka, ojciec, narzeczony/naczeczona, kolega. 4.1. 4.2. Accusative pronouns after verbs and after prepositions (review) ja, ty: a. Widzę cię. I see you. b. Czekam na ciebie. I'm waiting for you. on, ona; ona, pan; ja, pani; ona, ja; ty, on. 4.2. 4.3. Locative review. siostra, szko∏a: Siostra jest jeszcze w szkole. My sister is still at school. brat, uniwersytet; ojciec, praca; matka, biblioteka; syn, bank; córka, kośció∏. 4.3. 4.4. jeden, jedna, jedno 'one', drugi, druga, drugie 'the other'. brat, być, szko∏a, uniwersytet: Jeden brat jest w szkole, a drugi brat jest na uniwersytecie. One brother is in school and the other is at the university. siostra, mieszkać, Gdaƒsk, Poznaƒ; syn, pracować, kelner, fryzjer; babcia, żyć, nie żyć; córka, być, zadowolona; profesor, być, stary, m∏ody. 4.4. Accusative of names for people. 4.5. czytać +A read and czekać na+A wait for. gazeta, Jan: Czytam gazetę i czekam na Jana. I'm reading the newspaper and waiting for Jan. list, Ewa; czasopismo, Marcin; książka, Julia; powieść (f.) novel, przyjaciel; artyku∏, koleżanka; opowiadanie short story, kolega. 4.5.
141
4. LEKCJA CZWARTA
4.6. Accusative of first names; Accusative of pronouns after verbs and after prepositions. Jan:
a. Czy pamiętasz Jana? Do you remember Jan? b. Tak, dobrze go pamiętam. Yes, I remember him well. c. Czekam na niego. I'm waiting for him.
Janina, Zofia, Krzysztof, Janusz, Maria. 4.6. 4.7. Opposite-sex correspondents. Give the person of the oppositive sex. kobieta: mężczyzna man. ch∏opiec, żona, brat, matka, syn, babcia, ciocia, krewny, znajoma, przyjació∏ka, narzeczony, ta pani, tata.
4.7. 4.8. Accusative case forms of names for relations and friends. żona:
Czy masz żonę? Do you have a wife?
mąż (Acc. męża), syn, córka, babcia, dziadek (Acc. dziadka), wnuczek Acc. wnuczka), wnuczka, ch∏opak, dziewczyna.
4.8. 4.9. Accusative case forms of various non-personal, but possibly animate, nouns. gazeta: Czy masz gazetę? Do you have a newspaper? o∏ówek, samochód, pióro, mieszkanie, książka, krzes∏o, stó∏, kot cat, krowa cow, dziecko.
4.9.
142
4. LEKCJA CZWARTA
Jeseteśmy w Warszawie We're in Warsaw. A billboard announces the opening in Warsaw of a women's fashion store. The catch of the advertisement depends on the ambiguity of 1st person plural address, whether inclusive (we and you) or exclusive (just we). Since the billboard is placed on the road from the airport, the just-arrived viewer automatically initially catches the first nuance, and only then recognizes the second and real message. This woman has been spending too much time under the sun-lamp. 4.B. W sklepie odzieżowym. Chcę kupić jakąś sukienkę. Two people clothes shopping in a clothing store. Ewa: Chcę kupić jakąś sukienkę . Adam: Wspania∏y pomys∏. Jaką sukienkę chcesz kupić? Ewa: Oczywiście nową i ∏adną . Na przyk∏ad tę . Adam: O nie, kup tamtą . Jest dość tania i bardzo modna . Ewa: Nie, nie podoba mi się. Wolę tę pierwszą .
I want to buy some kind of dress . Great idea! What kind of dress do you want to buy? Obviously, a new and pretty one. For example, this one . Oh no, buy that one . It's . Czy malujesz ? Do you paint ? Czy pijesz alkohol? Do you drink alcohol? Co pijesz? What do you drink? Co lubisz pić? What do you like to drink? piwo beer, wino wine, sok juice, woda water, wódka vodka, mleko milk Piję piwo . I drink beer .
Bison Beer. Many new beer brands have appeared lately in Poland, many of them claiming, like this one, to have been made for the last several hundred years. żubr (European) bison. .
232
6. LEKCJA SZÓSTA
THE INSTRUMENTAL CASE. PREDICATE NOUNS. 'BE' SENTENCES. RELATIVE CLAUSES. DETERMINATE AND INDETERMINATE MOTION VERBS. MINI-LESSON: THE VOCATIVE CASE
6. Lekcja szósta
sześć six. szósty -a -e sixth rak crab, Cancer
Konwersacje: 6.A. Ogród, dzia∏ka Our neighbor's an avid gardener. 6.B. Na emeryturze My former boss. Being in retirement. 6.C. Przed bramą Going to a concert. Where to wait for one's ride? 6.D. Tuż przed moim domem Commuting to work. 6.E. Samochodem, pociągiem Different ways of travel.
233
6. LEKCJA SZÓSTA jarzyna f vegetable. owoc mi fruit
Number the squares and match the items to the numbers. burak beet, cebula onion, czereśnia sweet cherry (not pictured), dynia pumpkin, fasola bean (not pictured), groszek peas, gruszka pear, jab∏ko apple, kapusta cabbage, kartofel (or ziemniak) potato, malina raspberry, marchewka carrot, ogórek cucumber, śliwka plum, truskawka strawberry, wiśnia sour cherry.
234
6. LEKCJA SZÓSTA jagody berries
In order, left to right, top to bottom: jeżyna blackberry, borówka bilberry, poziomka field strawberry, borówka czarna black bilberry, malina raspberry, śliwka plum 6.A. Ogród, dzia∏ka Who's that person working in the garden? Our neighbor, Mr. Kwiatkowski. Version a (male): Pan X: Kim jest ten pan, ? Pani Y: To nasz sąsiad, pan That's our neighbor, Mr. Kwiatkowski. On jest adwokatem. Kwiatkowski He's a lawyer. Pan X: Widzę, że jest też zapalonym I see he is also an avid gardener. ogrodnikiem. looking after his flowers.>
235
6. LEKCJA SZÓSTA Version b (female): Who is that woman, ? Pani Y: To nasza sąsiadka, pani That's our neighbor, Ms. Po∏omska. Ona jest adwokatką.. Kwiatkowska. She's a lawyer. Pan X: Widzę, że jest też wspania∏ą I see she is also an excellent ogrodniczką. Very gladly. At what time?
I'll come for you at seven. Very good. Where should I wait for you? Wait for me in front of the entrygate . Fine. I'll be waiting there.
6. LEKCJA SZÓSTA Do zapamiętania: Będę tam czeka∏(a). Bardzo chętnie pójdę z tobą. Czekaj na mnie przed bramą. Czy pójdziesz ze mną? Gdzie mam na ciebie czekać? Koncert zaczyna się o ósmej.
O której zaczyna się koncert? Pójdziesz ze mną dziś wieczorem na koncert? Przyjadę po ciebie o siódmej. Tylko się nie spóźniaj. Zapraszasz mnie trochę późno.
Pytania: 1. Na co Mariusz zaprasza Monikę? Czy ona akceptuje jego zaproszenie? Jak myślisz, dlaczego Mariusz zaprasza Monikę tak późno? 2. O której będzie ten koncert? Co to będzie za koncert? 3. O której Mariusz przyjedzie po Monikę? 4. Gdzie Monika ma czekać na Mariusza? 5. Lubisz chodzić na koncerty? Na operę? Do teatru? Do kina? 6. Kiedy ostatni raz by∏eś (by∏aś) na koncercie? na operze? na filmie? na przedstawieniu teatralnym? 7. Czy koncert skrzypcowy jest dla ciebie interesujący? Jaki koncert będzie dla ciebie bardziej interesujący: skrzypcowy, jazzowy czy inny? 8. Czy czasami chodzisz na filmy sam (sama)? Uwagi brama entry-gate. Older apartment houses are built around a courtyard with entry through a single gate. czekaj wait! Imperative of czekać dla ciebie for you (dla+G of ja) drzwi (plural form) door. przed drzwiami in front of the door. po prep+A for (in the sense 'to get') pójść -jdę –jdziesz pf of iść go przed+I before, in front of
przedstawienie n performance. na przedstawieniu at a performance przyjechać -jadę -jedziesz pf, impf przyjeżdżać come, arrive. przyjechać po+A come by for wejście n entrance wyjście n exit zaczynać się -a impf intrans begin
259
6. LEKCJA SZÓSTA Streszczenie Mariusz jest studentem w szkole muzycznej w Bydgoszczy. Od czasu do czasu dostaje darmowe bilety na różne przedstawienia muzyczne. Dzisiaj dosta∏ dwa bilety na koncert skrzypcowy, na którym występuje znany amerykaƒski skrzypek. Mariusz nie chce iść na ten koncert sam, więc zaprasza swoją dobrą koleżankę, Monikę. Monika bardzo chętnie przyjmuje to zaproszenie, bo lubi muzykę klasyczną. Mariusz ma samochód, więc może przyjechać po Monikę. Ona pyta, gdzie ma na niego czekać, a on sugeruje, że ona może czekać na niego przed bramą swojego budynku. Dobrze, mówi Monika, tylko się nie spóźniaj. Widocznie Monika wie, że Mariusz nie jest zawsze punktualny. od czasu do czasu phr from to time. dostać –stanę –stanie pf, impf dostawać –staję –stajesz get, receive. darmowy aj free. występować –puję –pujesz appear, perform. znany aj well-known. skrzypek –pka mp violist. przyjąć –jmę –jmiesz pf, impf przyjmować –muję –mujesz receive, accept. nie spóźniaj się informal don’t be late. widoczny aj evident. av widocznie.
Polski skrzypek Piotr Jasiukowski gra na skrzypcach w Telewizji Polskiej. skrzypek –pka mp, f. skrzypaczka violinist. skrzypce pl form violin. grać na skrzypcach play the violin. skrzypcowy aj of skrzypce. koncert skrzypcowy violin concert. The root of all these words is skrzyp ‘creak, squeak’. The related verb is skrzypieć -pi us 3.p. squeak, screech.
260
6. LEKCJA SZÓSTA GRAMATYKA 6.C. INSTRUMENTAL FORMS OF PERSONAL PRONOUNS (SINGULAR). The Instrumental forms of the singular personal pronouns are as follows: Nominative co what kto who
Instrumental czym kim
nic nothing
niczym
nikt no one ja I ty you sg.
nikim mną tobą
Nominative (reflexive) pan you (male formal) pani you (fem. formal) on he ono it ona she
Instrumental sobą panem panią nim nim nią
FOR PASSIVE LEARNING The Instrumental forms of the plural personal pronouns my, wy, oni, one are as follows: Nominative Instrumental Nominative Instrumental my we nami oni they-mp. nimi wy you-pl. wami one they-f./n. nimi THE REFLEXIVE PERSONAL PRONOUN 'SELF'. The reflexive personal pronoun siebie, meaning 'oneself' or 'each other', does not have a Nominative form and is usually listed under the Genitive/Accusative form siebie. Its Instrumental form is sobą. Oni rozmawiają ze sobą. They are talking with each other. Ona nie wie, co zrobić ze sobą. She doesn't know what to do with herself. EXPRESSING 'AGO' WITH przed +INSTRUMENTAL. One may express the English idea of 'ago' with temu, as in rok temu a year ago, miesiąc temu a month ago, godzinę temu (note the Accusative), and so on. More frequent, however, is the use of the preposition przed+I before plus the noun referring to the unit of time, as in przed godziną an hour ago. These expressions are coordinated with expressions in za+A in, after a period of time: za+A za chwilę in a moment za godzinę in an hour za miesiąc in a month za minutę in a minute za rok in a year za tydzieƒ in a week
przed+I przed chwilą a moment ago przed godziną an hour ago przed miesiącem a month ago przed minutą a minute ago przed rokiem a year ago przed tygodniem a week ago
261
6. LEKCJA SZÓSTA With dzieƒ (G dnia) day, instead of za dzieƒ or przed dniem one usually simply says wczoraj yesterday or jutro tomorrow. See these examples with wrócić wrócę wrócisz pf return: Wrócę za godzinę. I'll return in an hour. Wróci∏em (wróci∏am) przed godziną. I returned an hour ago. INTERROGATIVE AND RELATIVE PRONOUNS: jaki vs. który. These are both question-words and relative pronouns. Although jaki, jaka, jakie is sometimes used instead of który, która, które in colloquial speech, the word jaki means 'what kind or sort of', while który means 'which specific one (out of a set of examples)'. Jaki telewizor będzie dobry? What sort of TV set will be good? Jaka to jest szko∏a? What kind of school is that? Contrast with: Który telewizor będzie dobry? Which television set would be good? Który autobus jest nasz? Which bus is ours? Który is also used to ask about the time, in the expression która godzina: Która jest godzina? What time is it? The word jaki is also used to ask questions of the sort Jakie jest największe polskie miasto? What is the largest Polish city? and it is used in exclamations of the type Jaki piękny widok! What a pretty sight! As a relative pronoun, jaki translates English that, and który translates which or who(m). Both words change according to the gender of the noun referred to, and have the case required by the syntax of the clause in which they appear. A comma precedes the relative phrase. To jest najlepsza pralka, jaką mamy. That's the best washing machine thatAccusative we have. On jest najlepszym aktorem, jakiego znam He's the best actor thatAccusative I know. Kim by∏ ten cz∏owiek, z którym rozmawia∏eś? Who was that man with whom-Instrumental you were talking? Czy znasz tę osobę, na którą czekam? Do you know the person for whomAccusative I am waiting? In Polish it is not correct to leave out a relative pronoun, as one may often do in English, and it is entirely incorrect to put a preposition at the end of a sentence (as in English Who was that man you were talking with?). It is also usually incorrect to use kto who or co that as relative pronouns unless they are coordinated with another pronoun, as in Ten, kto chce, może iść. He who wants can go. To jest wszystko, co wiem. That's all that I know.
262
6. LEKCJA SZÓSTA ĆWICZENIA 6.C. 6.20. 'agree with'. Instrumental of pronouns. Turn sentences with 2nd-person subjects into yes-no questions. ja, ty: a. Nie zgadzam się z tobą. I don't agree with you. b. Nie chcę k∏ócić się z tobą. I don't want to quarrel with you. on, pani; pan, ona; ty, ja; ona, pani; on, pan. 6.20. 6.21. w+L vs. przed+I Contrast of Locative and Instrumental cases. dom: a. Czekaj na mnie w domu. Wait for me at home. b. Czekaj na mnie przed domem. Wait for me in front of the house. biblioteka, wyjście, szko∏a, hotel, brama, uniwersytet, kino, teatr, budynek. 6.22. 6.22. Contrast of Accusative and Instrumental cases. twój ojciec: a. Znam twojego ojca. I know your father. b. Rozmawia∏em (-am) z twoim ojcem. I've been talking with your father. twoja siostra, twój kolega, twój szef, twoja sąsiadka, twoja narzeczona, twój znajomy, twój sąsiad. 6.23. między between dom, szko∏a: między domem a szko∏ą between home and school teatr, biblioteka; hotel, uniwersytet; kino, apteka. 6.23. 6.24. jaki vs. który; polecić pf vs. polecać impf recommend książka: a. Jaką książkę polecasz? What sort of book do you recommend? b. Którą książkę możesz mi polecić? Which book can you recommend? film, opera, powieść, opowiadanie, gazeta, lekarz, koncert, dentysta, artyku∏, restauracja. 6.24.
263
6. LEKCJA SZÓSTA 6.25. The use of który which, who in relative clauses. mężczyzna: a. Kim by∏ ten mężczyzna, z którym rozmawia∏eś (rozmawia∏aś)? Who was that man with whom you were talking? b. Kim by∏ ten mężczyzna, na którego czeka∏eś (czeka∏aś)? Who was that man for whom you were waiting? pan, pani, ch∏opiec, dziewczyna, cz∏owiek, kobieta. 6.25.a 6.25.b 6.26. 'larger' and 'smaller'. Warszawa, Kraków: a. Warszawa jest większa niż Kraków. Warsaw is larger than Kraków. b. Kraków jest mniejszy niż Warszawa. Kraków is smaller than Warsaw. Łódź (f.), Toruƒ; Poznaƒ, Bydgoszcz (f.); Wroc∏aw, Bia∏ystok. 6.26. 6.27. 'ago' godzina:
a. Wrócę za godzinę. I'll return in an hour. b. Wróci∏em (wróci∏am) przed godziną. I returned an hour ago.
chwila, miesiąc, rok, minuta, tydzieƒ. 6.27. 6.28. The ‘best’ that I’ve seen. Use najlepszy, najgorszy, największy, najmniejszy to translate these sentences; follow the model” That’s the worst book I’ve ever read.
To jest najgorsza książa, jaką kiedykolwiek czyta∏em. a. That’s the best film I’ve every seen. b. That’s the worst food (jedzenie) I’ve ever eaten. c. That’s the smallest camera (aparat) I’ve ever seen. d. That’s the largest pizza I’ve ever eaten. e. That’s the best koncert I’ve ever heard. f. That’s the smallest dog I’ve ever seen.
264
6. LEKCJA SZÓSTA riksza rickshaw. rikszą by rickshaw
The main shopping thorofare of Łódź, Piotrkowska Street, is served by bicycle rickshaws, which charge less than a dollar (2-3 zlotys) for transportation from one end of the two-mile-long stretch to the other. 6.D. Tuż przed moim domem Getting to work. Ryszard: Czym zwykle jeździsz na uniwersytet? Renata: Zwykle nie jeżdżę, chodzę pieszo. Tak jest przyjemniej . Ryszard: Nawet kiedy jest brzydka pogoda? Renata: Nie, wtedy jeżdżę autobusem . Przystanek jest tuż przed moim domem.
How (by what means) do you usually ride to the university? I usually don't ride, I go on foot. It's more pleasant that way. Even when the weather is ugly? No, then I ride the bus. The stop is right in front of my house.
Do zapamiętania: Czym zwykle jeździsz na uniwersytet? Kiedy jest brzydka pogoda, jeżdżę tramwajem. Przystanek jest tuż przed moim domem.
Tak jest przyjemniej. Tak jest wygodniej i zdrowiej. Wtedy jeżdżę autobusem. Zwykle nie jeżdżę, chodzę pieszo.
265
6. LEKCJA SZÓSTA Pytania 1. Czy Renata zwykle jeździ na uniwersytet, czy chodzi pieszo? 2. Co ona robi, kiedy jest brzydka pogoda? 3. Czy jej przystanek jest blisko, czy daleko? Gdzie on jest? 4. Czym zwykle jeździsz do pracy (na uniwersytet)? Z kim zwykle jeździsz? Z czym zwykle jeździsz? 5. Czy czasami chodzisz pieszo? Czy wolisz chodzić pieszo? Nawet wtedy, kiedy jest brzydka pogoda? Czy czasami jeździsz do pracy (na uniwersytet) rowerem? 6. Gdzie masz najbliższy przystanek autobusowy? Postój taksówek?
Uwagi autobusem by bus bliski aj near, close. av blisko. comp av bliżej. sup aj najbliższy czasami sometimes jeździć jeżdżę, jeździsz drive, ride (often). A verb of indeterminate motion, paired with jechać jadę,
jedziesz. See the grammar to this section. postój taksówek taxi-stand przyjemniej, wygodniej, zdrowiej comparative adverbs of przyjemny aj pleasant, wygodny aj comfortable, zdrowy aj healthy. See the grammar section to 6.E.
Streszczenie Ryszard wie, że Renata mieszka dość daleko od uniwersytetu. Jest ciekaw, czym ona jeździ na uniwersytet. Być może on chce jeździć razem z nią, jeśli ona ma samochód. Okazuje się jednak, że ona nie jeździ. Woli chodzić pieszo. Myśli, że tak jest wygodniej, przyjemniej i zdrowiej. Na pewno też jest taniej. Droga na uniwersytet prowadzi przez bardzo duży i ∏adny park. Oczywiście Renata nie jest fanatyczką. Kiedy jest brzydka pogoda, na przyk∏ad kiedy jest deszcz, albo kiedy jest bardzo zimno, ona jeździ autobusem. Jazda autobusem też jest wygodna, bo jest przystanek autobusowy tuż przed jej domem. Natomiast kiedy wraca do domu wieczorem, zwykle jeździ autobusem, bo się śpieszy, i boi się chodzić sama w parku kiedy jest ciemno. od uniwersytetu from the university. droga f road. prowadzić –dzę –dzisz lead. przez prep+A through. fanatyczka fem of fanatyk fanatic. deszcz mi rain. jazda f riding. wracać –am –asz return. wracać –am –asz return. by contrast. natomiast on the other hand, bać się boję boisz +G be afraid. ciemno av dark.
266
6. LEKCJA SZÓSTA GRAMATYKA 6.D. DETERMINATE AND INDETERMINATE VERBS OF MOTION (INTRODUCTION). With verbs indicating motion, whether on foot or by vehicle, the English difference between, say, ‘I’m going now’ (i.e., action located at a specific point in time) and ‘I often go’ (i.e., action in general, not located at a specific point in time) is expressed with different verbs. a. The DETERMINATE verbs iść (idę, idziesz) go on foot and jechać (jadę, jedziesz) go by vehicle refer to motion at a specific time-point. They usually occur with specific-time adverbs like teraz now, wtedy then, at that time, and they often correspond to English verbs in –ing: Gdzie teraz idziesz? Where are you going now? Jedziesz zbyt szybko. You are driving too fast. Determinate verbs are also used in the sense of future action flowing out of present plans: Idę dziś wieczorem na nowy polski film. I’m going tonight to a new Polish film = I plan to go to a new Polish film tonight. Jadę jutro do Łodzi. I’m travelling tomorrow to Łodz = I’m planning to travel to Łodz tomorrow. b. The INDETERMINATE verbs chodzić (chodzę, chodzisz) go often on foot and jeździć (jeżdżę, jeździsz) go often by vehicle are used to express repeated or habitual motion. They typically occur with adverbs like czasami sometimes, często often, nigdy never, rzadko rarely, zawsze always, zwykle usually, and others: Często chodzę do teatru. I go to the theater often. Zwykle jeżdżę na uniwersytet autobusem. I usually ride to the university by bus. c. The respective Perfective verbs corresponding to iść/chodzić and jechać/jeździć are pójść and pojechać. See Lesson 7. Determinate (specific): ‘now’, ‘at that time’ Indeterminate (generalhabitual): ‘often’ Perfective: ‘right away’ or ‘a moment ago’
motion on foot: iść, idę, idziesz szed∏, sz∏a chodzić, chodzę, chodzisz pójść, pójdę, pójdziesz poszed∏, posz∏a
motion by vehicle: jechać, jadę, jedziesz jeździć, jeżdżę, jeździsz pojechać, pojadę, pojedziesz
The present-tense form of a Perfective verb has future meaning (Lesson 7). Zaraz tam pójdę. I’ll go there right away. Pojadę tam jutro. I’ll drive there tomorrow.
267
6. LEKCJA SZÓSTA Other prefixes, when added to iść or jechać, form perfective verbs in various more specific meanings, for example wyjść wyjdę wydziesz wyszed∏ wysz∏a leave on foot wyjechać wyjadę wyjedziesz leave by vehicle przyjść przyjdę –dziesz przyszed∏ przysz∏a arrive on foot przyjechać przyjadę przyjedziesz arrive by vehicle More more information and examples, see Lesson 11.
ĆWICZENIA 6.D. In the following exercises, responses to cues using 2nd-person pronouns will sound more natural if framed as questions. 6.29. In b, use the plural of the noun (as given in parentheses). ona, koncert: (pl. koncerty)
a. Ona teraz idzie na koncert. She's going to a concert now. b. Ona często chodzi na koncerty. She often goes to concerts.
ja, film (pl filmy); ty, zabawa (pl zabawy); on, przedstawienie (pl przedstawienia); pan, zebranie (pl zebrania); ona, wystawa (pl wystawy). 6.29. Determinate and indeterminate verbs of locomotion. 6.30. 'by train, etc.' ja, pociąg: a. On jedzie pociągiem. He’s going by train. b. Zwykle jeżdżę pociągiem. I usually go by train. ja, autobus; on, rower; ona, samochód; ja, tramwaj; ty, motocykl; ona, taksówka, ja, skuter. 6.30. 6.31. pojechać and jeździć conrasted. ja, pociąg: a. Chcę tam pojechać pociągiem. I want to go there by train. b. Wolę jeździć pociągiem. I prefer to go by train. ja, taksówka; ty, samochód; on, rower; ona, autobus; ja, motocykl. 6.31.
268
6. LEKCJA SZÓSTA 6.32. Determinate, indeterminate, and perfective contrasted. ja, iść: a. Teraz tam idę. I'm going there now. b. Często tam chodzę. I often go there. c. Zaraz tam pójdę. I'll go there right away. ty, jechać; on, iść; pan, jechać; ty, iść; ja, jechać; pani, iść. 6.32. 6.33. iść and chodzić. Instrumental of personal pronouns after z 'with'. koncert, ojciec: a. Idę na koncert z ojcem. I'm going to the concert with Father. pl koncerty b. Zwykle chodzę z nim na koncerty. I usually go to concerts with him. przyjęcie (pl przyjęcia), koleżanka; film (pl filmy), znajomy; przedstawienie (pl przedstawienia), kolega; kawa, przyjació∏ka. 6.33. 6.34. Give A question or questions to which the statement could be an answer. To nasz sąsiad: Kto to jest? Who is that? 1. On jest adwokatem. 2. On jest wspania∏ym adwokatem. 3. Spędza w ogrodzie ca∏y swój wolny czas. 4. Ona jest wspania∏ą ogrodniczką. 5. To by∏ mój dawny szef. 6. On jest teraz na emeryturze. 7. Ona nie wie, co zrobić z wolnym czasem. 8. Tak, pójdę dziś wieczorem z tobą na koncert.
9. Idę dziś wieczorem na koncert skrzypcowy. 10. Przyjadę po ciebie o siódmej. 11. Będę czekać na ciebie przed bramą. 12. Zwykle jeżdżę do pracy autobusem. 13. Przystanek jest przed moim domem. 14. Idę dziś wieczorem na koncert z moim przyjacielem.
City trolley (here, in Łódź).
269
6. LEKCJA SZÓSTA
Mój samochód jest teraz zepsuty. The Polish automobile Fiat 126p, or "Ma∏y fiat", or, more affectionately, "maluch" (teeny), manufactured from the 1970s through the 1990s, was instrumental in getting much of Poland "on four wheels". There are still many on the road (but possibly not this one). 6.E. Samochodem, pociągiem How can I get to Łódź? Why would you want to? Kinga: Jak mogę dostać się do Łodzi? Kazik: Po co chcesz tam jechać? Kinga: Mam tam jakąś sprawę. . Kazik: Najszybciej dojedziesz tam w∏asnym samochodem. Kinga: Wiem, ale mój samochód jest teraz zepsuty. Kazik: Więc musisz pojechać pociągiem. Kinga: Chcesz tam pojechać ze mną? Kazik: Tak, chętnie.
270
How can I get to Lodz? What do you want to go there for? I have some business there . You'll get there quickest in your own car. I know, but my car is broken at present. Then you have to go by train.
Do you want to go there with me? Yes, gladly. So what do you feel like? Are you hungry? Oh yes, I'll gladly eat something. So come on, I’ll show you what there is.
286
7. LEKCJA SIÓDMA Do zapamiętania: Chętnie coś zjem. Chętnie zjem kanapkę. Chodź. Cieszę się, że cię widzę. Co chcesz do picia? Dziękuję za zaproszenie. Czy jesteś g∏odny (g∏odna)? Ja też się cieszę.
Już nie palę. Na co masz ochotę? Nic na razie. Nie ma za co. Pokażę ci co jest. Staram się rzucić palenie. Zapalisz?
Pytania 1. Kto urządzi∏ przyjęcie? Kto jest gościem? Czy Leon jest jej bliskim znajomym? Dlaczego tak myślisz? 2. Czy Julia jest dobrą gospodynią? Dlaczego? 3. Czy Leon pali? Czy Julia pali? Co Leon chce do picia? Czy on jest g∏odny? 4. Na co Leon ma ochotę? 5. Czy ty jesteś teraz g∏odny? Na co masz ochotę? 6. Chcesz coś do picia czy do jedzenia? Co? 7. Czy palisz? Chcesz teraz zapalić? A może starasz się rzucić palenie? A może chcesz zacząć palić? 8. Umiesz robić dobre kanapki? Lubisz je jeść? 9. Co zwykle przygotowujesz na przyjęcie? Czy zwykle robisz kanapki? Jakie zakąski robisz?
Uwagi ciastko -tek n pastry cieszyć się -szę -sisz impf, pf ucieszyć się be glad. do jedzenia to eat do picia to drink gospodarz mp host, landlord gospodyni f hostess, landlady gość mp guest jeść jem, jesz, jad∏ impf, zjeść pf eat kanapka -pek f canapé, open-face sandwich mieć ochotę na +A have the desire for, feel like something. na razie here: for the moment
nie ma za co don't mention it. Literally, 'there's nothing for which (to thank)'. palić -lę -lisz impf, pf zapalić smoke. pf light up pić piję pijesz impf, pf wypić drink przygotować -tuję -tujesz pf, impf przygotowywać -wuję -wujesz prepare rzucić -cę -cisz pf, impf rzucać throw, cast, toss. (here:) give up starać się -am -asz +infin try więc interj so, then zakąska f –sek hors d’ouevre
287
7. LEKCJA SIÓDMA Za kulisami Julia urządza przyjęcie. Dzisiaj są jej urodziny. Zaprosi∏a na swoje pzyjęcie swojego nowego znajomego Leona. Leon nie zna innych gości, ale Julia się nie martwi, bo Leon jest bardzo towarzyski. On z kolei jest bardzo wdzięczny za zaproszenie. Julia jest dobrą gospodynią. Zanim przedstawi Leona swoim gościom ona ofiaruje mu coś do picia i jedzenia. Do picia jest wino, piwo, wódka i sok. Na razie Leon nie chce nic do picia, natomiast chętnie coś zje, bo jest g∏odny. Julia ofiaruje mu papierosa, ale Leon już nie pali. Przesta∏ palić przed miesiącem. Julia pokazuje mu co jest do jedzenia. Jest bigos i sa∏atka i są wspania∏e kanapki i ciastka, które Julia sama zrobi∏a. urodziny pl form G -in birthday. innych gości the other guests-GApl. martwić się -wię –wisz worry. towarzyski aj sociable. z kolei in turn. wdzięczny aj za+A thankful for. zanim przedstawi before she introduces. swoim gościom to her guests-Dpl. ofiarować –ruję –rujesz offer. natomiast conj but, on the other hand. sok mi juice. papieros m fac an cigarette. przestać -stanę –staniesz pf+impf infin stop, cease. bigos mi cabbage and meat stew. sa∏atka f salad. ciastko n pastries.
Polish cigarette warnings don’t pull any punches. palenie n smoking. zabić -iję –ijesz pf, impf zabijać –am –asz kill
Another dire cigarette warning. palacz mp smoker. tytoƒ mi tobacco. umrzeć umrę umrzesz pf, impf umierać –am –asz die
288
7. LEKCJA SIÓDMA GRAMATYKA 7.A. PERFECTIVE VERBS. In Polish, most verbal concepts are tied to two paired verbs, distinguished according to what is known as VERBAL ASPECT. One verb of the pair is Imperfective (impf), and the other is Perfective (pf). For example, the concept DO is tied to the two verbs (the aspect pair) robić impf and zrobić pf. The difference in meaning between the aspects can be understood by referring to the idea of a STATE-OF-AFFAIRS, i.e. the situation one finds oneself in at a given moment. Imperfective verbs simply DESCRIBE states-of-affairs, while Perfective verbs describe CHANGES from one state-of-affairs to another. For example, the sentence Robię śniadanie. I'm making breakfast. (Imperfective present) describes an on-going state of affairs (breakfast is being made), so the verb is Imperfective. The state of affairs here tends toward some conclusion or result (breakfast will be made), but that is not what one is emphasizing in this sentence. Rather, one describes what is going on. By contrast, the sentence Zrobię śniadanie. I'll make breakfast. (Perfective future) which, like the previous sentence, is also grounded in the present moment, talks about a new future state of affairs, in which breakfast will be on the table. In this new state of affairs, one will have the choice of reacting in various ways (for example, by eating the now-ready breakfast). Eating breakfast, in turn, will create a new state of affairs (of getting breakfast out of the way), so that one can then go on to do other things, each one of which will depend on the situation-changing action or event preceding it. For logical reasons, Perfective verbs, which describe something about to happen or which has already happened, cannot have on-going present-tense reference. The present tense forms of a Perfective verb have future reference. In practice, Perfective verbs usually refer to actions in the immediate future or in the recent past; see Zaraz zrobię śniadanie. I'll make breakfast right away. Dopiero co zrobi∏em śniadanie. I've only just made breakfast. The compound future tense, expressed with będę (Lesson 5) can only be used with Imperfective verbs; hence only będę robi∏(a) I am going to do. In a sense, the construction with będę is out of the system: form present tense past tense
Imperfective robię robi∏em (-am)
compound future (Imperfective) będę robi∏(a).
289
Perfective zrobię zrobi∏em (-am)
7. LEKCJA SIÓDMA In practice, the Imperfective future construction with będę can be viewed as being in contrast with the Perfective future meaning of a form like zrobię, the combination present+Perfective being logically excluded: time reference present time past time future time
Imperfective robię robi∏em (-am) będę robi∏(a)
Perfective --zrobi∏em (-am) zrobię
Here are some examples of Perfective future verbs: Chętnie zjem kanapkę. I'll gladly eat a sandwich. Chętnie ci pomogę. I'll gladly help you. Zaraz ci coś pokażę. I'll show you something. Dobrze, kupię tę koszulę. Fine, I'll buy that shirt. Kogo jeszcze zaprosimy? Whom else shall we invite? The past tense of Perfective verbs has the sense of a single complete, conclusive action: Wzią∏eś parasol? Did you take your umbrella? Co się sta∏o? What happened? Co on powiedzia∏? What did he say? Zjad∏eś śniadanie? Did you eat your breaakfast? Kupi∏em nowy p∏aszcz. I've bought a new coat. BASICALLY IMPERFECTIVE VERBS. By the nature of things, some verbs occur most naturally in the Imperfective aspect, others in the Perfective aspect. Most simple, unprefixed verbs (like robić do, pisać write, iść go, and so forth, are naturally Imperfective. Perfective verbs are formed from such verbs by the addition of a prefix, which must be learned individually for each verb. NATURALLY IMPERFECTIVE VERBS are listed in the glossary in the order: Imperfective first, Prefixed perfective second, as pisać piszę piszesz impf, pf napisać write: present past future
Imperfective piszę pisa∏em (pisa∏am) będę pisa∏(a)
Perfective napisa∏em (-am) napiszę
Here is a list of some other such verbs, with their Perfective prefixes. Imperfective: czekać -am –asz czytać -am -asz dziękować -kuję –kujesz gotować -tuję -tujesz gubić -bię -bisz
Prefixed Perfective: zaczekać wait przeczytać read podziękować thank +D ugotować cook zgubić lose, misplace
290
7. LEKCJA SIÓDMA iść idę, idziesz jechać jadę jedziesz jeść jem jesz jad∏ myć myję, myjesz mylić się -lę –lisz myśleć -lę –lisz palić -lę –lisz pić piję, pijesz pisać -szę -szesz I p∏acić -cę –cisz prosić -szę –sisz pytać -am –asz robić -bię –bisz rozumieć -umiem -umiesz sprzątać -am –asz śpiewać -am –asz
pójść -jdę -jdziesz go (on foot) pojechać go (by vehicle) zjeść eat umyć wash pomylić się be mistaken pomyśleć think zapalić smoke wypić drink napisać write zap∏acić pay za+A for poprosić, ask, request zapytać ask zrobić do zrozumieć understand posprzątać clean, tidy up zaśpiewać sing.
BASICALLY PERFECTIVE VERBS. If a prefix changes the meaning of the base verb significantly, a BASICALLY PERFECTIVE VERB will be created. Such verbs have suffixally related Imperfective partners derived from them in the new meaning, usually in -am -asz, sometimes in -uję -ujesz. Basically Perfective verbs are listed in the glossary in the order: Perfective first, suffixal Imperfective second, as zaprosić -szę -sisz pf, impf zapraszać invite; zaskoczyć -czę -czysz pf, impf zaskakiwać -kuję -kujesz surprise, catch unawares. present past future
Perfective --zaprosi∏em (-am) zaproszę
Derived Imperfective zapraszam zaprasza∏em (-am) będę zaprasza∏(a)
Here are some other such verbs: Perfective: otworzyć -rzę –rzysz pomóc -mogę –możesz spotkać -am -asz urządzić -dzę -dzisz wrócić -cę -cisz za∏atwić -wię –wisz zamknąć -nę -niesz zaprosić -szę -sisz zostawić -wię -wisz
Suffixally Derived Imperfective: otwierać -am -asz open pomagać -am -asz +D help spotykać -am -asz meet urządzać -am -asz put on, arrange wracać -am -asz return za∏atwiać -am -asz take care of (some matter) zamykać -am -asz shut, close, lock zapraszać -am -asz invite zostawiać -am -asz leave behind.
291
7. LEKCJA SIÓDMA Some suffixally derived Imperfective verbs belong to the -ję -jesz type: Perfective: dać dam, dasz, dadzą kupić -pię –pisz pokazać -żę -żesz poznać -am -asz zostać -stanę -staniesz znaleźć znajdę znajdziesz, znalaz∏, znaleźli
Suffixally Derived Imperfective: dawać daję, dajesz give kupować -puję -pujesz buy pokazywać -zuję -zujesz (+D) show poznawać -aję -ajesz meet, get to know, meet, recognize zostawać -staję -stajesz stay, remain znajdować -duję –dujesz find
SUPPLETIVE ASPECT PARTNERS. In a few instances, completely different verbs are linked in a suppletive Imperfective-Perfective relationship, as brać biorę, bierzesz impf, pf wziąć wezmę, weźmiesz take: present past future
Imperfective biorę bra∏em (bra∏am) będę bra∏(a)
Perfective wzią∏em (wzię∏am) wezmę
There are not many such verbs; here are the most important: Imperfective: brać biorę, bierzesz dziać się dzieje się 3p. only k∏aść k∏adę, k∏adziesz, k∏ad∏ mówić -wię -wisz oglądać -am –asz widzieć -dzę –dzisz
Suppletively Related Perfective: wziąć wezmę, weźmiesz take stać się stanie się happen po∏ożyć -żę -żysz place powiedzieć -wiem -wiesz say, tell obejrzeć -rzę -rzysz watch, view zobaczyć -czę -czysz see, catch sight of
THE VERBS ‘BEGIN’ AND ‘STOP’. The verbs zacząć –cznę –czniesz pf, impf zaczynać –am –asz ‘begin’ and przestać –stanę –staniesz pf, impf przestawać -staję –stajesz ‘stop’ may be followed by an infinitive, which will always be Imperfective: Przesta∏em palić przed miesiącem. I stopped smoking a month ago. Kiedy zaczniesz śpiewać? When will you start singing?
292
7. LEKCJA SIÓDMA ADVERBS THAT OCCUR NATURALLY WITH ONE ASPECT OR THE OTHER. In practice, Imperfective verbs usually refer to ON-GOING SITUATIONS or to REPEATING ACTIONS OR EVENTS, any of which, if taken individually, might have been expressed Perfectively. For this reason, Imperfective verbs often occur with adverbs like ciągle constantly, codziennie every day, czasami sometimes, często often, jeszcze still, nadal still, continually, nigdy never, rzadko rarely, wciąż still, zawsze always, zwykle usually: Codziennie kupuję gazetę. I buy a newspaper every day. Czasami robię pranie. I sometimes do the laundry. Nigdy go nie widzę. I never see him. Rzadko się spotykamy. We meet each other rarely. Zawsze biorę prysznic. I always take a shower. Zwykle jem p∏atki na śniadanie. I usually eat cereal (flakes) for breakfast. By contrast, the Perfective aspect occurs naturally with adverbs like zaraz right away, dopiero co only just, jak tylko as soon as, już already, wreszcie finally, at last: Wreszcie przeczyta∏em twój artyku∏. I finally finished your article. Zaraz wypiję kawę i pójdziemy. I'll drink up my coffee and we'll be off. Ona dopiero co wróci∏a. She's only just returned. Już zjad∏em. I've already eaten. Powiem mu, jak tylko go zobaczę. I'll tell him as soon as I see him. THE CONJUNCTION zanim before (doing something) is most often followed by verbs in the Perfective future: Zanim wezmę prysznic muszę zjeść śniadanie. Before I take a shower I have to eat breakfast. Zanim obejrzę film, chcę przeczytać książkę. Before I see the movie, I want to read the book.
In practice, the commonest aspect mistake is probably the use of the Perfective form when trying to narrate an event (the so-called narrative present tense). One should use the Imperfect aspect when (re)telling a story: Ździsiek urządza przyjęcie. Zosia pyta go, czy ona jest zaproszona. Ździsiek odpowiada, że tak, oczywiście. Zdzisiek is having a party. Zosia asks him whether she is invited. Zdzisiek answers yes, of course. There are lots of instances where either aspect is correct. In Konwersacje 7.A.1, Zdzisiek could have said, with varying emphasis: Urządzam przyjęcie. I’m having a party-impf pres. Urządzę przyjęcie. I’ll have a party-pf fut. Będę urządza∏ (urządzać) przyjęcie. I’m going to have a party.
293
7. LEKCJA SIÓDMA
ĆWICZENIA 7.A. 7.1. Give the prefixed perfective future and past, 1.p.sg. czytam: a. przeczytam I'll read b. przeczyta∏em (przeczyta∏am) I read palę, piszę, pytam, rozumiem, jadę, gotuję, idę, robię, sprzątam, gubię, czekam, p∏acę, myślę, proszę, jadę, czekam.
7.1 7.2. Contrast of Imperfective present and Perfective past, 1.p.sg. jeść: a. Jeszcze jem. I'm still eating. b. Już zjad∏em (zjad∏am). I already ate. c. Zaraz zjem I'll eat right away. gotować, pisać, czytać, pić, robić, p∏acić, śpiewać, pytać, sprzątać, palić.
7.2. 7.3. Give the perfective future from the present, using the reporting verb powiedzia∏(a): Zdzisiek urządza przyjęcie: Zdzisiek powiedzia∏, że urządzi przyjęcie. Zdzisiek said that he'll organize a party. Maria sprząta mieszkanie. Marek robi zakupy. Jola śpiewa piosenkę. Zosia je śniadanie. Matka gotuję zupę. Artur p∏aci za obiad. Grażyna czyta tę powieść. Miron jedzie do Krakowa. Marzena pisze pracę. Piotr idzie do domu. Ewa spotyka Adama.
7.3. 7.4. Perfective future, 1.p.sg. pomóc ci później: Pomogę ci później. I'll help you later. wrócić wcześniej, zaprosić cię na kawę, zostawić parasol w domu, kupić ci obiad, znaleźć dobrą restaurację, powiedzieć ci prawdę, wziąć prysznic shower, obejrzeć ten program, zamknąć okno, otworzyć drzwi.
7.4.
294
7. LEKCJA SIÓDMA
7.5. From Imperfective present to perfective infinitive. Biorę tę książkę.:
Chcę wziąć tę książkę. I want to take that book.
Wracam wcześniej. K∏adę walizkę na stole. Zapraszam cię na kawę. Oglądam nowy fil,m. Zostawiam komórkę-cell phone w domu. Mówię ci coś. Jem kolację. Otwieram drzwi. P∏acę za obiad.
7.5. 7.6. Perfective Future from the infinitive: Chcę ci powiedzieć: Chętnie ci powiem. I'll gladly tell you. Chcę ci to pokazać. Chcę coś zjeść. Chcę tam pójść. Chcę ci pomóc.
Chcę zapalić. Chcę coś wypić. Chcę zostać w domu. Chcę zrobić śniadanie.
Chcę to za∏atwić. Chcę kupić ci prezent. Chcę to zobaczyć. Chcę to przeczytać.
7.6. 7.7. Perfective infinitive from the Imperfective present, after chcę or muszę (vary between the two, according to sense). Urządzam przyjęcie: Chcę urządzić przyjęcie. I want to arrange a party. Pomagam mu sprzątać. Zapraszam cię na moją prywatkę. Za∏atwiam jakąś sprawę. Kupuję nowy sweter. Pokazuję ci coś. Robię pranie. Zamykam okno.
Idę na wystawę. Biorę parasol. Gotuję obiad. Dziękuję ci. Mówię ci coś. Otwieram drzwi. Myję okna.
Daję ci coś. Zastanawiam się. Wracam wcześnie. Jem kanapkę. Oglądam mecz. Śpiewam piosenkę. Piszę list.
7.7. 7.8. From Imperfective to Perfective, in the infinitive, future, and past. robić: a. Trzeba coś zrobić. It's necessary to do something. b. Zaraz to zrobię. I'll do that right away. c. Dopiero to zrobi∏em (zrobi∏am). I only just did that. jeść, pić, gotować, pisać, czytać, brać, pokazywać, mówić, znajdować, urządzać, widzieć, oglądać.
7.8.
295
7. LEKCJA SIÓDMA
7.9. Imperfective after zawsze always, Perfective after zaraz. robić śniadanie: a. Zawsze robię śniadanie. I always make breakfast. b. Zaraz zrobię śniadanie. I'll make breakfast right away. jeść kolację, śpiewać tę piosenkę, urządzać pokój, mówić co myślę, gotować zupę, wracać do domu, pić sok, czytać gazetę, brać prysznic, oglądać ten program, koƒczyć lekcję, pytać profesora, jechać tam samochodem, pomagać ci, zapraszać Jurka, sprzątać pokój, robić pranie, myć okna.
7.9.
296
7. LEKCJA SIÓDMA Wyścig Pokoju Peace Race. For fifty years beginning in 1948 the BerlinWarsaw-Prague Peace Race was the most prestigious amateur bicycle race in the world, in which the communist countries demonstrated their athletic prowess. It continues today as a second-category professional race.
7.B. Wyścig Pokoju One person suggests going into town on some errands, while the other person prefers to stay at home and watch sports on TV. What plans do you have this afternoon? I'll be at home the whole time. Don’t you feel like going with me to town for some shopping? No, I prefer to stay home and watch the Peace Race (the Olympics/ the world championships in hockey) on TV. As you wish. And while you're at it, buy me some cigarettes, beer, and the paper, O.K.? Fine. Anything else? No thanks, that’s all.
˚ona: Jakie masz plany na dziś? Mąż: Będę ca∏y czas w domu. ˚ona: Nie masz ochotę pójść ze mną do miasta na zakupy? Mąż: Nie, wolę zostać w domu i oglądać Wyścig Pokoju
w telewizji. ˚ona: Jak chcesz. Mąż: A przy okazji kup mi papierosy, piwo i gazetę, dobrze? ˚ona: Dobrze. Coś jeszcze? Mąż: Nie, dziękuję, to wszystko.
297
7. LEKCJA SIÓDMA
Do zapamiętania: Będę ca∏y czas w domu. Czy chcesz pójść ze mną do miasta? Dziękuję, to wszystko. Jak chcesz. Jak wolisz.
Jakie masz plany na dziś? Masz ochotę pójść ze mną na zakupy? Przy okazji kup mi papierosy i gazetę. Wolę zostać w domu. Wolę oglądać coś w telewizji.
Pytania 1. Dokąd żona wychodzi? O co pyta męża? 2. Czy mąż chce pójść z żoną do miasta? Dlaczego? Co on woli robic? 3. Co mąż chce oglądać w telewizji? 4. Co żona ma kupić dla męża? Czy zgadza się to zrobić? 5. Co wolisz robić, zostać w domu i oglądać telewizję czy pójść do miasta na zakupy? 6. Jakie programy lubisz oglądać w telewizji: sport? opery mydlane? filmy? programy edukacyjne? reklamy? 7. Czy jesz, pijesz i palisz, kiedy oglądasz telewizję?
Uwagi ca∏y czas the whole time ochota f desire. mieć ochotę + infinitive feel like. Literally, 'have the desire'. pójść pójdę pójdziesz (perfective of iść) go pokój -koju mi 1 room. 2 peace przy okazji phr while you have the chance. Literally, 'during the occasion'
reklama f advertisement telewizja f television. w telewizji on television. woleć -lę -lisz impf + infinitive prefer wyjść wyjdę wyjdziesz pf, impf wychodzić -dzę -dzisz go out, leave (on foot)
Another postage stamp commemorating the Peace Race.
298
7. LEKCJA SIÓDMA Streszczenie Jest sobota rano. Mąż siedzi w fotelu i pije już trzecią filiżankę kawy. Cieszy się, że ma przed sobą ca∏ą sobotę absolutnie wolną. Do pokoju wchodzi jego żona, która pyta go czy on nie chce pójść do miasta razem z nią po zakupy. Ona dobrze wie, że odpowiedź będzie negatywna. To jest chyba ostatnia rzecz, którą mąż chce dzisiaj robić. W sobotę mąż lubi oglądać sport w telewizji, a dzisiaj jest ostatni odcinek Wyścigu Pokoju. Liderem jest Niemiec, a Polak jest na drugim miejscu. Chce zostać w domu i obejrzeć finisz, który na pewno będzie emocjonujący. Kiedy żona już wychodzi, on prosi ją, żeby kupi∏a mu papierosy, piwo i gazetę. Ku jego zaskoczeniu ona się zgadza. filiżanka f cup. wchodzić –dzę –dzisz enter. odpowiedź f answer. ostatni aj last. odcinek mi segment, installment. na drugim miejscu in second place. emocjonujący aj exciting. wychodzić –dzę –dzisz go out. żeby kupi∏a that she buy. ku jego zaskoczeniu phr to his surprise. GRAMATYKA 7.B. VERBS FOLLOWED BY INFINITIVES. A verb which takes another verb in the infinitive (either the Imperfective infinitive or the Perfective infinitive), and modifies it as to modality, is called a modal verb. Among common modal verbs in Polish are the following: chcieć, chcę, chcesz want lubić, lubię, lubisz like mieć, mam, masz have to, be supposed to móc, mogę, możesz. móg∏. mog∏a can, be able to musieć, muszę, musisz must, have to starać się, staram się, starasz się try umieć, umiem, umiesz know how to woleć, wolę, wolisz prefer. Also the phrases:
mieć ochotę feel like mieć zamiar have the intention, intend.
Examples (all infinitives in these examples are Perfective) Muszę za∏atwić jakąś sprawę. I have to take care of some matter. Mam coś kupić. I'm supposed to buy something. Wolę zostać w domu. I prefer to stay at home. Nie mogę pójść na koncert. I can't go to the concert . Umiem dobrze gotować. I know how to cook well. Chcę ci coś pokazać. I want to show you something. Staram się rzucić palenie. I'm trying to give up smoking. Mam ochotę wyjść na spacer. I feel like going on a walk. Mam zamiar to kupić. I intend to buy that.
299
7. LEKCJA SIÓDMA NOTES: 1. The expression mieć ochotę have the desire, feel like may be followed either by an infinitive, or by na plus the Accusative: Mam ochotę gdzieś pójść. I feel going somewhere. Mam ochotę na spacer. I feel like (having) a walk. 2. The adverb chętnie gladly, willingly does not take an infinitive, but occurs in expressions which are the functional equivalent of verbs which do. A following verb will usually be Perfective future: Chętnie to zrobię. I'll gladly do that. Chętnie pójdę na film. I'd gladly go to the movies. Chętnie zjem kanapkę. I'll gladly eat a canape. Chętnie go poznam. I'll gladly meet him. These sentences are more or less the equivalent of English sentences of the type "I'd be glad to do that." 3. The modal predicator trzeba it is necessary is also followed by an infinitive. Constructions with trzeba can take the place of constructions with musieć: Muszę coś kupić. I have to buy something. Trzeba coś kupić. It's necessary to buy something. Similarly, the modal predicator można one may can sometimes take the place of constructions with móc: Mogę o coś zapytać? May I ask something? Można o coś zapytać? May one ask something? 'HAPPEN, OCCUR, GO ON'. The sense of 'happen' in the present tense is usually expressed with the Imperfective verb dziać się 3.p.sg. dzieje się: Co tutaj się dzieje? What's going on here? In the past or future tense, 'happen' is usually expressed with the Perfective verb stać się 3.p.sg. stanie się, often with the sense of something 'bad' happening: Co ci się sta∏o? What happened to you? What's the matter? Co teraz się stanie? What will happen now? 'AS SOON AS'. The conjunctive phrase jak tylko as soon as is often used to coordinate two Perfective events, one of which follows the other: Napiszę ci list jak tylko wrócę do domu. I'll write you a letter as soon as I return home. Powiem mu jak tylko go zobaczę. I'll tell him as soon as I see him. Pomogę ci jak tylko zjem kolację. I'll help you as soon as a I eat supper. 'Not until' may be rendered with zanim nie, or dopóki nie, usually followed by the future Perfective:
300
7. LEKCJA SIÓDMA Nie zrobię tego, zanim nie wrócę do domu. I won't do that until I return. home. Ona będzie tam czeka∏a, dopóki nie us∏yszy od ciebie. She will wait there until she hears from you. 'ONLY JUST' 'Only just' is rendered with dopiero co, usually in the past Perfective: Dopiero co wróci∏em z pracy. I've only just returned from work. Dopiero co pzeczyta∏em ten artyku∏. I've only just finished that article. 'TOO TIRED (BUSY, ETC.) TO DO SOMETHING'. The word zbyt 'too' followed by an adjective often occurs in conjunction with clauses introduced by żeby 'in order to' plus the infinitive of a verb: Jestem zbyt zajęty, żeby pójść z tobą dzisiaj na film. I am too tired to go with you today to a movie. Jestem zbyt chory, żeby robić zakupy. I am too sick to go shopping. Ona jest zbyt m∏oda, żeby kupować alkohol. She is too young to buy alcohol.
A brief internet search of some Polish blogs reveals this partial list of things Poles can be too busy to do: Jestem zbyt zajęty, żeby I am too busy… …udzielić pomocy to offer help. …się modlić to pray. …zarabiać to make money. …zapalić znicz to light a votive candle. …zakoƒczyć tę operację to finish this operation. …wydawać miliony dolarów to spend millions of dollars. …stać się s∏awnym saksofonistą to become a famous saxophonist. …jeździć na wycieczki to go on excursions. …ideę wprowadzić w życie to bring the idea to fruition. …szukać b∏ędów to look for mistakes. …zauważyć, że brakuje numeru dziwięć. to notice that number nine was missing. …obrać pomaraƒcze to peel oranges.
301
7. LEKCJA SIÓDMA ĆWICZENIA 7.B. 7.10. Modal verbs: fill out a sentence in some way, using the following modal verbs, plus a perfective infinitive (except wehere noted): muszę: Muszę pomyśleć. I have to give that some thought. chcę, mam zamiar, wolę, staram się, trzeba, lubię (+ imperfective infinitive), umiem (+imperfective infinitive), mam ochotę, mam, wolę, można. 7.11. Verbs taking other verbs in the Perfective infinitive; supply appropriate auxiliary verbs. Gotuję obiad: Muszę ugotować obiad. I have to fix dinner. Kupuję nowy telewizor. Piszę d∏ugi list. Czytam d∏ugi artyku∏. Robię przyjęcie. Urządzam zabawę.
Za∏atwiam jakąś sprawę. Zostawiam parasol w domu. Pokazuję interesujący film. Zapraszam Juliana na kawę. Idę na nową wystawę. 7.11.
7.12. dopiero co only just. Use the cues of the preceding exercise with the past Perfective aspect. Gotuję obiad: Dopiero co ugotowa∏em (ugotowa∏am) obiad. I only just fixed dinner. 7.12. 7.13. zbyt ... + żeby ... zmęczony, opera: Jestem zbyt zmęczony (zmęczona), żeby pójść na operę. I'm too tired to go to the opera. chory, film; zajęty, przedstawienie; przepracowany overworked, wystawa; leniwy, zajęcia; stary, koncert rockowy rock. 7.13. 7.14. Past tense of modal verbs. Put the following sentences in the past tense: Muszę za∏atwić jakąś sprawę. Musia∏em (musia∏am) za∏atwić jakąś sprawę. I had to take care of some matter. Mam coś kupić. Wolę zostać w domu. Nie mogę pójść na koncert. Umiem dobrze gotować. Chcę ci coś pokazać. Staram się rzucić palenie. Mam ochotę wyjść na spacer. Mam zamiar to kupić. 7.14.
302
7. LEKCJA SIÓDMA
Andrzej Wajda jest znanym polskim reżyserem filmowym. In 2000, Andrzej Wajda (b. 1926), dean of Polish movie directors, had his film Pan Tadeusz (based on the 19th century narrative poem by Adam Mickiewicz) submitted to the Academy Awards for an Oscar for best foreign film. Instead, Wajda was awarded a special Oscar by the American Film Academy for his life's achievement. In 2003, the Polish director Roman Polaƒski's film Pianista "The Pianist" was nominated for best foreign film, and won Oscars for best male actor, best director, and best screen adaptation. Wajda’s recent film, Katyƒ, describes the murder of some 15,000 Polish army officers by the Soviet KGB in World War Two. It was nominated for, but did not receive, an Oscar for best foreign film. 7.C. Polski film One person invites another to a movie, but too late. They already have plans. Dariusz: Czy chcesz pójść ze mną dziś wieczorem na polski film? Danuta: Co grają? Dariusz: "Pianistę" Polaƒskiego. Danuta: Bardzo chcę obejrzeć ten film, ale przypomnia∏o mi się, że już jestem umówiona. Dariusz: Och, jaka szkoda. Danuta: Mog∏eś zaprosić mnie wcześniej. Dariusz: Niestety, wcześniej nie mog∏em. Danuta: Dariusz: Pewnie, że tak.
Do you want to go with me this evening to a Polish movie? What are they playing? "The Pianist" by Polaƒski. I very much want to see that movie, but I just recalled I am already engaged. Oh, what a pity. You could have invited me earlier. Unfortunately I wasn't able to earlier.
Surely yes.
303
7. LEKCJA SIÓDMA Do zapamiętania: Bardzo chcę obejrzeć ten film. Chcesz pójść ze mną na nowy polski film? Co grają? Jaka szkoda. Mam nadzieję, że znajdziesz kogoś. Mog∏eś (mog∏aś) zaprosić mnie wcześniej.
Niestety już jestem umówiony (-a). Och, jaka szkoda. Przypomnia∏o mi się, że jestem zajęty. To zależy. Wcześniej nie mog∏em (mog∏am).
Pytania 1. Na co Dariusz zaprasza Danutę dziś wieczorem? Czy ona chce z nim pójść? Dlaczego ona nie może pójść? 2. Jak myślisz, dlaczego Dariusz zaprosi∏ Danutę tak późno? 3. Jak myślisz, czy on zaprosi ją innym razem? Czy on teraz zaprosi kogoś innego na ten film? Czy on pójdzie sam? 4. Jakie masz plany na dziś wieczór? Chcesz gdzieś pójść? 5. Czy chcesz kogoś gdzieś zaprosić? Kogo? Gdzie? Czy nie jest teraz za późno żeby kogoś zaprosić? Co zrobisz, jeśli ta osoba ma już inne plany? Czy zaprosisz kogoś innego? 6. Czy wolisz pójść na nowy film, czy do restauracji na obiad? A może na wystawę? Czy czasami chodzisz do kina sam sama)? 7. Jakie dobre filmy widzia∏eś (widzia∏aś) ostatnio? Znasz jakieś filmy Andrzeja Wajdy? Krzysztofa Kieślowskiego? Romana Polaƒskiego? Jakie? 8. Znasz jakieś inne polskie filmy? Jakie?
Najwybitniejsi polscy reżyserzy filmowi Agnieszka Holland (b. 1948). Najważnijsze filmy: “Gorączka” Fever (1980), “Kobieta samotna” A Lonely Woman (1981), “Europa, Europa” (1991), “Washington Square” (1997). Krzysztof Kieślowski (1941-1996). Najważniejsze filmy “Amator” Camera Buff (1979), “Przypadek” Blind Chance (1988), "Dekalog" The Decalogue (1988), “Podwójne życie Weroniki” Double Life of Veronica (1991), "Trzy kolory" Three Colors: "Niebieski" Blue (1993), "Bia∏y" White (1994), "Czerwony" Red (1994).
304
7. LEKCJA SIÓDMA Roman Polaƒski (b. 1933). Mieszka obecnie we Francji. Najważniejsze filmy: “Nóż w wodzie” Knife in the Water (1962), “Wstręt” Repulsion (1965), “Rosemary’s Baby” (1968), “Macbeth” (1971), “Chinatown” (1974), “Sublokator” The Tenant (1976), “Tess” (1979), "Pianista" The Pianist (2002). Andrzej Wajda (b. 1926). Najważniejsze filmy: “Kana∏” The Sewer (1956), “Popió∏ i diament” Ashes and Diamonds (1958), “Wesele” The Wedding (1972), “Brzezina” Birchwood (1970), “Ziemia obiecana” The Promised Land, “Cz∏owiek z marmuru” Man of Marble (1976), “Panny z Wilka” Maids of Wilko (1979), “Cz∏owiek z żelaza” Man of Iron (1981), “Korczak” Dr. Korczak (1990), “Pan Tadeusz” (1998), “Katyƒ” (2007). Krzysztof Zanussi (b. 1939). Najważniejsze filmy: “Struktura kryszta∏u” The Structure of Crystals (1969), “˚ycie rodzinne” Family Life (1972), “Illuminacja” The Illumination (1972), “Barwy ochronne” Camouflage (1976), “Rok Spokonjnego S∏oƒca“ The Year of the Quiet Sun (1984), “˚ycie jako choroba przenoszona drogą p∏ciową” Life as a Fatal Sexually Transmitted Disease (2000), “Persona non Grata” (2004) Uwagi grać -am -asz impf, pf zagrać play innym razem av phr some other time ktoś inny someone else. Accusative: kogoś innego mieć nadzieję phr hope móc, mogę, możesz, móg∏, mog∏a impf (+infinitive) can, may, be able to pianista mp pianist próbować –buję -bujesz impf, pf spróbować try, attempt
przypomnieć –mnę –mnisz pf, impf przypominać recall. ~ się +D come to mind, recall wątpić –pię -pisz impf doubt zależeć -ży us. 3.p. depend. to zależy that depends zaprosić -szę -sisz pf, impf zapraszać invite znaleźć znajdę, znajdziesz pf, impf znajdować -duję -dujesz find
Roman Polaƒski receives a Golden Globe award for best director.
305
7. LEKCJA SIÓDMA Streszczenie W pobliskim kinie grają polski film, “Pianistę” Romana Polaƒskiego. Dariusz bardzo chce zobaczyć ten film, ale nie chce pójść sam. Zaprasza swoją koleżankę Danutę. Danuta też od dawna chce zobaczyć “Pianistę,” ale dziś wieczorem po prostu nie może, bo ma już inne plany. ˚a∏uje, że Dariusz zaprasza ją tak późno. Dariusz też ża∏uje, ale rzecz jest w tym, że dopiero przed chwilą dowiedzia∏ się, że ten film jest w kinie, więc nie móg∏ zaprosić jej wcześniej. Dariusz zastanawia się, kogo teraz może zaprosić, bo robi się coraz później, i jest zdecydowany, że nie chce pójść do kina sam. pobliski aj nearby. od dawna for a long time. ża∏ować -∏uję –∏ujesz regret, be sorry. rzecz jest w tym, że… the thing is… zastanawiać się –am –asz consider. zdecydowany aj determined. robić się –bi us.3.p become, get to be. coraz a+comp more and more. zdecydowany aj determined.
GRAMATYKA 7.C. SENTENCE INTONATION. Polish sentences utilize three levels of intonation: mid, high, and low. Sentences can end on a rise, on a fall, or be level at the end. High and low intonation is not radically different from mid intonation. Polish creates the impression of a moderately intoned language. 1. STATEMENT INTONATION. A typical Polish declarative sentence opens at mid level, possibly rises slightly just before the end, but then drops to low level at the very end: On nie jest tak mi∏y, jak się wy-da-je. 2. YES-NO QUESTIONS, that is, questions expecting an answer of either 'yes' or 'no', usually begin at mid level and end on a rise to high: Czy je-steś za-do-wo-lo-
ny?
Czy pa-ni mie-szka w War-sza-wie? 3. WH QUESTIONS, that is, questions asking 'how', 'why', 'when', 'where', 'who', 'what', 'what kind', 'which' typically begin with high level on the question word, and then fall to a low level for the remainder of the question. Gdzie Jak
pa-ni mieszka?
się pa-ni na-zy-wa?
306
7. LEKCJA SIÓDMA For a more emphatic question, high level may be maintained until the end of the sentence, with a slight rise on the next to last syllable, then a dip to low: Dlaczego pani tak się śpieszy? It is important not to give WH questions the intonation of a Yes-No question by ending on a high pitch. Aside from needing to learn this one rule, speakers of English are inherently predisposed to have natural-sounding intonation in Polish. 4. MANNER ADVERBS. Adverbs of manner do not usually occur at the end of a sentence, but rather before the verb, where they are emphasized intonationally: On dobrze mówi po polsku.
'EARLY', 'LATE'. The adjectives wczesny early and późny late frequently occur in the adverbial forms wcześnie early (comparative wcześniej earlier) and późno late (comparative później later). The adverbial forms are often used predicatively, in the sense 'it's early', 'it's late': Jest jeszcze wcześnie. It's still early. Jest już późno. It's already late. 'Too early or late' is expressed with za: Czy nie jest za późno, żeby go zaprosić? Isn't it too late to invite him? Jest jeszcze za wcześnie, żeby powiedzieć. It's still too early to say. The comparative forms od these adjectives are often used: Powiem ci później. I'll tell you later. Nie mog∏em zaprosić cię wcześniej. I wasn't able to invite you earlier. FUTURE TENSE OF MODAL VERBS. Modal verbs form the future tense the same way as other verbs, and are very often used: a. 'WILL HAVE TO' (future tense of musieć -szę -sisz must, have to): Będę musia∏(a) coś zrobić. I will have to do something. Będziesz musia∏(a) zaprosić kogoś innego. You will have to invite someone else. b. 'WILL BE ABLE TO' (future tense of móc mogę możesz móg∏ can, may, be able): Będę móg∏ (mog∏a) ci pomóc. I will be able to help you. On nie będzie mógl przyjść na nasze przyjęcie. He won't be able to come to our party.
307
7. LEKCJA SIÓDMA c. 'WILL WANT TO' (future tense of chcieć chcę chcesz want): Będę chcia∏(a) cię częściej odwiedzać. I will want to visit you more often.. Czy ona będzie chcia∏a mnie zobaczyć? Will she want to see me? SEQUENCE OF TENSES IN NARRATED SPEECH. In Polish, the tense of a narrated event remains in the same tense as in the original text. There is no tendency to change a present-tense narrated event into the past tense, as in English. See, for example Zdzisiek powiedzia∏, że urządza przyjęcie. Zdzisiek said that HE IS ARRANGING a party. Zosia zapyta∏a, czy ona jest zaproszona. Zosia asked whether SHE IS INVITED. This principle should be kept in mind when retelling conversations in the past tense. ĆWICZENIA 7.C. 7.15. Sentence intonation. Copy these sentences over and indicate their normal intonation by drawing an arrowed line above them. Saay them aloud. a. Urządzam przyjęcie u siebie. e. Powiem ci później. b. Czy jestem zaproszona? f. Muszę jeszcze pomyśleć. c. Czy możesz mi pomóc? g. Będę ca∏y czas w domu. d. Kogo jeszcze zapraszasz? h. Masz ochotę pójść ze mną? 7.16. Choose zaraz or teraz, according to the verb's aspect, Perfective or Imperfective: pomóc:
Zaraz pomogę. I'll help right away.
mówić, obejrzeć, brać, oglądać, powiedzieć, widzieć, zobaczyć, wziąć, kupić, znajdować, urządzać, dać, poznawać. 7.16. 7.17. Future of musieć have to. You may also use móc or chcieć here. robić:
a. Robię to sam(a). I'm doing that myself. b. Będę musia∏(a) to zrobić sam(a). I will have to do that myself.
jeść, pić, gotować, pisać, czytać, urządzać, za∏atwiać, kupować. 7.17.
308
7. LEKCJA SIÓDMA
7.18. Compound 2.p.sg. Imperfective future from 1.p.sg. piję:
Co będziesz pi∏(a)? What will you drink?
jem, robię, gotuję, mówię, piszę, śpiewam, czytam, studiuję. 7.18. 7.19. Compound 2.p. Imperfective future from infinitive. brać:
Co będziesz bra∏ (bra∏a)?
studiujesz, robisz, widzisz, jesz, kupujesz, chcesz, pokazujesz. 7.19. 7.20. Substitute various completions of your choice after jak tylko as soon as. Pomagam mu. Pomogę mu, jak tylko wrócę do domu. I'll help him as soon as I return home. Za∏atwiam tę sprawę. Sprzątam mieszkanie. Pokazuję ci mój nowy krawat. Wracam do domu. Czytam twój artyku∏. Zapraszam Ewę na moją zabawę. Idę na ten nowy film. Otwieram okno.
Pomagam ci. Jem obiad. Robię śniadanie. Gotuję zupę. Kupuję jej prezent. Urządzam przyjęcie. Zamykam drzwi.
7.21. Translate, using the adverbial form for 'early' and 'late' and, when called for, the future tense of the suggested modal verb: a. It's still early. b. It's already late. c. It's still too early. d. It's already too late.
e. Will you be able to come a bit (trochę) later? f. You will have to come earlier. g. He will want to come later.
309
7. LEKCJA SIÓDMA Twój Styl Your Style
Jak ci się podoba mój nowy p∏aszcz? How do you like my new coat? Fashions shots from the magazine Twój Styl Your Style (the Polish equivalent of Vogue). modelka -lek f model.
310
7. LEKCJA SIÓDMA
ORMO (Ochotnicza Reserwa Milicji Obywatelskiej Volunteer Reserve of the Citizens' Militia). A communist-era para-military organization used for the suppression of anti-government disturbances, now seemingly the inspiration for a line of contemporary fashion. 7.D. Moda, wygoda Your new coat is a little light. You can catch cold. Anna: Przykro mi, że nie podoba ci się mój nowy p∏aszcz. Antoni: On mi się nawet podoba, ale chyba ci w nim trochę zimno, . Anna: Trochę jest mi zimno, ale dla mnie moda jest ważniejsza niż wygoda. Antoni: W ten sposób możesz się przeziębić. Anna: Już i tak jestem przeziębiona.
I'm sorry you don't like my new coat. I even like it, but aren't you col in it,, kraje (country countries). Names for titles and relations tend to take NVpl. in -owie, as pan --> panowie (sir), syn --> synowie (son), ojciec --> ojcowie (father), mąż --> mężowie (husband), and others. 6. Genitive Pl. Hard stems take Gpl. in -ów: zeszyt --> zeszytów (notebook). Most softstems take Gpl. in -y/i: hotel --> hoteli (hotel), although some, especially stems in c, dz, and j, take -ów: kraj --> krajów (country). 7. Accusative Pl. Personal nouns take Apl.=Gpl, as student, GApl. studentów. All others take Apl.=Npl., as hotel, NApl. hotele, zeszyt, NApl. zeszyty. Neuter Nouns 1. Nominative/Accusative/Vocative Sg. Hard stem neuters take NAVsg. in -o: drzewo (tree). Soft-stem neuters take NAVsg. in -e: pole (field), pytanie (question). 21
2. Locative/Vocative Sg. Velar and soft stems take LVsg. in -u: pole polu (field), łóżko łóżku. others take LVsg. in -'e preceded by consonant softenin, as biuro --> biur-'e: biurze (office). 3. Nominative/Accusative/Vocative Pl. Neuter nouns take NAVpl. in -a: drzewo --> drzewa (tree), mieszkanie --> mieszkania (apartment), zwierzę --> zwierzęta (animal), imię --> imiona (name), muzeum --> muzea (museum). Exceptions: dziecko --> dzieci (child), oko --> oczy (eye), ucho --> uszy (ear). 4. Genitive Pl. in -y/i. Some soft-stem neuters with a collective meaning, or naming areas or spaces, take Gpl. in -y/I, as wybrzeże --> wybrzeży (seacoast), narzędzie --> narzędzi (seacoast). 5. Genitive Pl. in -ów. A very few neuters, most importantly those in -um, do not decline in the sg. and take Gpl. in -ów. See muzeum in the declensional illustrations to follow. 6. Nominative/Accusative Sg. in –ę. A few neuters have NAsg. in -ę and have soft stems in the sg., hard stems in the pl.; see imię --> imienia, pl. imiona (name), zwierzę --> zwierzęcia, pl. zwierzęta (animal) in the illustrations to follow. Case Forms Involving Hard and Soft Consoants The noun endings which take the most time to learn are those that depend on determining whether the stem consonant (the consonant before the Nominative sg. ending) is “hard” or “soft.” Endings depending on this distinction are a) the Locative sg. of all nouns, b) the Dative sg. of feminine nouns (which is like the Locative), c) the Nominative/Accusative pl. of masculine and feminine nouns, including masculine personal nouns, and d) the Genitive plural of masculine nouns. Much of the following information reorganizes material given earlier. Here is the chart of Polish hard (or “plain”) and their corresponding soft consonants: hard soft
p p'
b b'
f f'
w w'
m m'
t ć
d dź
s ś
z ź
n ń
ł l
r rz
k c
g dz
ch sz/ś
st ść
zd źdź
sł śl
zł źl
sn śń
cz
ż
j
Locative Singular Here is the short description for forming the Locative sg. (and the Dative sg. of feminine nouns): hard stems take –e and soften the stem consonant, while soft stems take “the other ending” which, for feminine nouns is –y/i, and for masculine and neuter nouns is – u. Feminine declension treats k, g, ch as softenable, whereas masculine and neuter declension declension does not (hence they take the “other” ending, -u). Here are the details: 1. Masculine and neuter nouns form the Locative sg. by adding -e to a hard (= softenable) consonant and by softening the consonant. Remember that sounds like p’ or ć are spelled
22
pi-, ci-: zeszyt --> zeszycie (notebook). Non-softenable consonants, including k, g, ch, take -u: hotel --> hotelu (hotel), mieszkanie --> mieszkaniu (apartment), ręcznik --> ręczniku (towel), pudełko --> pudełku (box). The Lsg. masc./neut. adjective ending is ym (-im): dobrym (good), drogim (expensive, dear), moim (my). Irregular Locatives include dom --> domu (house), pan --> panu (sir), syn --> synu (son). 2. Feminine nouns form the Locative and Dative sg. by adding -e to a softenable consonant (including k, g, ch) and softening the consonant: kobieta --> kobiecie (woman), książka --> książce (book). Non-softenable consonants take -y (-i): ulica --> ulicy (street), rzecz --> rzeczy (thing), kość --> kości (bone). In the feminine Locative, ch goes to sz, as in mucha --> musze (fly). Notes Before the ending -'e (e plus preceding softening), most nouns containing ia or io/ió in the root before t, d, s, z, change ia to ie and io/ió to ie, as in sąsiad LVsg. sąsiedzie (neighbor), kościół LVsg. kościele (church). The possible change of root ą and ó to ę and o in masculine nouns before all endings holds here too: mąż LVsg. mężu (husband), stół LVsg. stole (table). Mobile e occurs in many masculine noun stems, and is dropped before all endings: budynek GLVsg. budynku (building). Nominative Plural Here is the short description for forming the Nominative Pl. of nouns: neuter nouns take –a, and masculine and feminine nouns take –y/i if the stem is hard, and –e if the stem is soft. Masculine personal nouns soften the stem consonant before –y/i. Here are the details: 1. Neuter nouns form the NApl in -a: drzewo --> drzewa (tree[s]), mieszkanie --> mieszkania (apartment), muzeum --> muzea (museum[s]). Special types: imię --> imiona (name[s]), zwierzę --> zwierzęta (animal[s]). Exceptions: dziecko --> dzieci (child[ren]), oko --> oczy (eye[s]), ucho --> uszy (ear[s]). 2. Masculine non-personal and all feminine Nouns, personal or otherwise, usually form the NApl by adding -y/i to hard consonants (choose i after k and g) and -e to soft consonants: zeszyt --> zeszyty (notebook[s]), ołówek --> ołówki (pencil[s]), hotel --> hotele (hotel[s]), dziewczyna --> dziewczyny (girl[s]), książka --> książki (book[s]), ulica --> ulice (street[s]). Feminine nouns not ending in -a take either -y/i or -e: rzecz --> rzeczy (thing[s]), powieść --> powieści (novel[s]), twarz --> twarze (face[s]). 3. Masculine personal nouns take -y/i as expected, but they soften the stem consonant before this ending. In the Masculine Personal plural, ch and sz both go to to ś (or to s before i): Czech --> Czesi (Czech), starszy asystent --> starsi asystenci (senior assistant). Many masculine personal nouns, especially names for relations, take -owie: pan --> panowie (gentleman), ojciec --> ojcowie (father), syn --> synowie (son). Irregular: brat --> bracia (brother), człowiek --> ludzie (men/people). A few ethnic names take –‘e, as Amerykanin --> Amerykanie (American), Cygan --> Cyganie (Gypsy).
23
4. Masculine Personal Adjectives. An adjective modifying a masculine personal noun, whatever its stem, takes the softening –y/i ending with the same effects as with the noun: dobry student --> dobrzy studenci (good student), młody urzędnik --> młodzi urzędnicy (young clerk). Adjectives whose stem already ends in a soft consonant still take -y/i: interesujący człowiek --> interesujący ludzie (interesting man/people). Adjectives (including participles) in -ony change to -eni: zmęczony --> zmęczeni (tired). For further illustrations, see Chapter 4 Adjectives. Genitive Plural Here is the short description for forming the Genitive Pl. of nouns: In the noun ends in a vowel (-a, -o, -e) in the Nominative Sg., then the Genitive Pl. ending is -0. Otherwise, the ending is –ów for hard stems and –y/i for soft stems. Here are the details: 1. Feminine and Neuter Nouns. The Genitive plural of feminine and neuter nouns is usually -0, i.e., nothing: kobieta --> kobiet (woman), drzewo --> drzew (tree). Often the change of ę to ą and of o to ó will take place, as in wstęga --> wstąg (ribbon), pole --> pól (field). Mobile e often breaks up the final two stem consonants, as in wiosna --> wiosen spring, wiadro --> wiader (bucket). This almost always happens before k, as in książka --> książek (book), łóżko --> łóżek (bed). In a few exceptional instances, the ending –y/i occurs instead of -0, as in skrzela --> skrzeli (gill), wybrzeże --> wybrzeży (seacoast). 2. Masculine Nouns. The Genitive plural of masculine nouns is usually: -ów after hard stems, and -y/i after soft stems: student --> studentów (student), hotel --> hoteli (hotel). However, many stems in dz, c, and j, and some other random nouns, take -ów instead of expected -y/i: kraj --> krajów (country), cel --> celów (goal, aim). Masculine personal nouns with Npl. in -owie take GApl. in -ów no matter what the stem: sędzia --> sędziowie (judge), hence Gpl. sędziów. Note that with masculine persons, the Gpl. form is also used as the Accusative plural: Widzę tych studentów. (I see those students). Illustrations of Noun Declensions Here are the full declensions (sets of case endings) of some representative Polish nouns of all three genders. Remember that: 1. Masculine-gender animate nouns have the Accusative singular like the Genitive; inanimate nouns have the Accusative singular like the Nominative. In the plural, masculine personal nouns have the Accusative like the Genitive. All feminine, neuter, and masculine non-personal nouns have the Accusative plural like the Nominative plural. 2. Neuter-gender nouns have identical Nominative and Accusative forms in both singular and plural. 3. Feminine nouns have identical Dative and Locative forms in the singular, and identical Accusative and Nominative forms in the plural. 4. With rare exceptions, nouns have the same Dative, Instrumental, and Locative forms in the plural, regardless of gender, namely, -om, -ami, -ach.
24
5. The Vocative plural of all nouns is like the Nominative plural. Masculine Nouns Masculine Non-Personal Singular
N G D A I L V
N G D A I L V
N G D A I L V
Plural
Plural
sklep store (masc. hard-stem)
hotel hotel (masc. soft-stem)
sklep sklepu sklepowi sklep sklepem sklepie sklepie
hotel hotelu hotelowi hotel hotelem hotelu hotelu
sklepy sklepów sklepom sklepy sklepami sklepach sklepy
hotele hoteli hotelom hotele hotelami hotelach hotele
stół check (hard-stem, ó: o)
gołąb pigeon (anim., soft labial stem)
stół stołu stołowi stół stołem stole stole
gołąb gołębia gołębiowi gołębia gołębiem gołębiu gołębiu
stoły stołów stołom stoły stołami stołach stoły
gołębie gołębi gołębiom gołębie gołębiami gołębiach gołębie
pies dog (mobile e, anim., Dsg. in -u)
kot cat (animate, Dsg. In -u)
pies psa psu pies psem psie psie
kot koty kota kotu kota kotem kocie kocie
psy psów psom psy psami psach psy
dzień day (soft-stem with mobile e) N G D A I L V
Singular
dzień dnia dniowi dzień dniem dniu dniu
dni(e) dni dniom dni(e) dniami dniach dni(e)
kotów kotom koty kotami kotach koty
tydzień week (soft-stem, irreg. stem) tydzień tygodnia tygodniowi tydzień tygodniem tygodniu tygodniu 25
tygodnie tygodni tygodniom tygodnie tygodniami tygodniach tygodnie
N G D A I L V
rok year (exceptional plural)
miesiąc month (irregular Gpl.)
rok roku rokowi rok rokiem roku roku
miesiąc miesiąca miesiącowi miesiąc miesiącem miesiącu miesiącu
lata lat latom lata laty (-ami) latach lata
miesiące miesięcy miesiącom miesiące miesiącami miesiącach miesiące
Masculine Personal
N G D A I L V
N G D A I L V
N G D A I L V
student student (masc. personal)
lekarz doctor (m. pers. soft stem)
student studenta studentowi studenta studentem studencie studencie
lekarz lekarza lekarzowi lekarza lekarzem lekarzu lekarzu
studenci studentów studentom studentów studentami studentach studenci
lekarze lekarzy lekarzom lekarzy lekarzami lekarzach lekarze
brat brother (special pl. declension)
mąż husband (masc. pers.)
brat brata bratu brata bratem bracie bracie
mąż męża mężowi męża mężem mężu mężu
bracia braci braciom braci braćmi braciach bracia
mężowie mężów mężom mężów mężami mężach mężowie
przyjaciel friend (pers. spec. pl. decl.)
syn son (pers. spec. decl.)
przyjaciel przyjaciela przyjacielowi przyjaciela przyjacielem przyjacielu przyjacielu
syn syna synowi syna synem synu synu
przyjaciele przyjaciół przyjaciołom przyjaciół przyjaciółmi przyjaciołach przyjaciele
26
synowie synów synom synów synami synach synowie
N G D A I L V
człowiek man (suppletive pl.)
ojciec father (irreg. stem, Dsg., Vsg.)
człowiek człowieka człowiekowi człowieka człowiekiem człowieku człowieku
ojciec ojca ojcu ojca ojcem ojcu ojcze
ludzie ludzi ludziom ludzi ludźmi ludziach ludzie
ojcowie ojców ojcom ojców ojcami ojcach ojcowie
Feminine Nouns
N G D A I L V
N G D A I L V
N G D A I L V
kobieta woman (fem. hard-stem)
ulica street (fem. soft-stem)
kobieta kobiety kobiecie kobietę kobietą kobiecie kobieto
ulica ulicy ulicy ulicę ulicą ulicy ulico
kobiety kobiet kobietom kobiety kobietami kobietach kobiety
ulice ulic ulicom ulice ulicami ulicach ulice
noga leg, foot (velar-stem)
ręka hand, arm (vel.-stem, irreg. pl.)
noga nogi nodze nogę nogą nodze nogo
ręka ręki ręce rękę ręką ręce (ręku) ręko
nogi nóg nogom nogi nogami nogach nogi
rzeka river (velar stem)
noc night (fem. in -0)
rzeka rzeki rzece rzekę rzeką rzece rzeko
noc nocy nocy noc nocą nocy nocy
rzeki rzek rzekom rzeki rzekami rzekach rzeki
27
ręce rąk rękom ręce rękami rękach ręce
noce nocy nocom noce nocami nocach noce
N G D A I L V
kość bone (fem. in -0)
gospodyni landlady (fem. in -i)
kość kości kości kość kością kości kości
gospodyni gospodyni gospodyni gospodynię gospodynią gospodyni gospodyni
kości kości kościom kości kościami (kośćmi) kościach kości
gospodynie gospodyń gospodyniom gospodynie gospodyniami gospodyniach gospodynie
Neuter Nouns
NV G D A I L
miasto town (neut. hard-stem)
zdanie opinion (neut. soft-stem)
miasto miasta miastu miasto miastem mieście
zdanie zdania zdaniu zdanie zdaniem zdaniu
miasta miast miastom miasta miastami miastach
oko eye (neut., unique pl.) NV G D A I L
NV G D A I L
NV G D A I L
oko oka oku oko okiem oku
zdania zdań zdaniom zdania zdaniami zdaniach
ucho eye (neut., unique pl.)
oczy oczu oczom oczy oczami oczach
ucho ucha uchu ucho uchem uchu
uszy uszu uszom uszy uszami uszach
muzeum museum (-um type)
dziecko child (neuter, unique pl.)
muzeum muzeum muzeum muzeum muzeum muzeum
dziecko dziecka dziecku dziecko dzieckiem dziecku
muzea muzeów muzeom muzea muzeami muzeach
dzieci dzieci dzieciom dzieci dziećmi dzieciach
zwierzę animal (-ę -ęcia type)
imię first name (-ę -enia type)
zwierzę zwierzęcia zwierzęciu zwierzę zwierzęiem zwierzęciu
imię imiona imienia imieniu imię imieniem imieniu
zwierzęta zwierząt zwierzętom zwierzęta zwierzętami zwierzętach
28
imion imionom imiona imionami imionach
Supplements Days of the Week poniedziałek Monday wtorek Tuesday środa Wednesday czwartek Thursday piątek Friday sobota Saturday niedziela Sunday
w poniedziałek on Monday we wtorek on Tuesday w środę on Wednesday w czwartek on Thursday w piątek on Friday w sobotę on Saturday w niedzielę on Sunday
Compass Directions północ north wschód east południe south zachód west
na północy in the north na wschodzie in the east na południu in the south na zachodzie in the west
Months styczeń January luty February marzec March kwiecień April maj May czerwiec June lipiec July sierpień August wrzesień September październik October listopad November grudzień December
w styczniu in January w lutym in February w marcu in March w kwietniu in April w maju in May w czerwcu in June w lipcu in July w sierpniu in August we wrześniu in September w październiku in October w listopadzie in November w grudniu in December
Irregular Country Names Most Polish names for countries are regular and declined like any other nouns. The following names for countries are plural in form and belong to an archaic declension: Country
Name
In the Country
To the Country
China Czech Republic Germany Hungary Italy
Chiny Czechy Niemcy Węgry Włochy
w Chinach w Czechach w Niemczech na Węgrzech we Włoszech
do Chin do Czech do Niemiec na Węgry do Włoch
29
Common First Names and Their Diminutives Polish first names (typically, after an official saint on the Roman Catholic calendar) usually have, in addition to the formal variant of the name, a diminutive, or informal variant, used among friends. Often a diminutive of the second degree also exists, used affectionately, especially among intimates and with children. Male Adam, Adaś Andrzej, Jędrek Bogdan, Bogdanek, Boguś Bogusław, Boguś Bolesław, Bolek, Boluś Bronisław, Bronek Czesław, Czesiek, Czesio Daniel, Danielek Dariusz, Darek, Daruś Edward, Edek, Edzio Emil, Emilek, Milek, Miluś Eugeniusz, Gienek, Geniuś, Gienio Feliks, Felek, Feluś Filip, Filek, Filipek, Filuś Franciszek, Franek, Franuś, Franio Fryderyk, Frydek, Fryc Grzegorz, Grzesiek, Grzesio Henryk, Heniek, Henio, Heniuś Ignacy, Ignacek, Ignaś Jarosław, Jarek, Jaruś Ireniusz, Irek, Iruś Jacek, Jacuś Jakub, Kuba, Jakubek Jan, Janek, Jasiek, Jasio Janusz, Januszek Jarosław, Jarek Jerzy, Jurek, Jureczek Józef, Józek, Józeczek, Józio, Józuś Julian, Julianek Juliusz, Julek Karol, Karolek Kazimierz, Kazik, Kazio Konstanty, Kostek, Kostuś Krzysztof, Krzysiek, Krzyś Lech, Leszek, Lesio Lucjan, Lucek Ludwik, Ludek Łukasz, Łukaszek Maciej, Maciek
Marcin, Marcinek Marek, Mareczek, Maruś Marian, Marianek, Maryś Mariusz, Mariuszek Mateusz, Mateuszek Michał, Michałek Mieczysław, Mietek Mikołaj, Mikołajek Miron, Mirek Mirosław, Mirek Paweł, Pawełek Piotr, Piotrek, Piotruś Rafał, Rafałek Robert, Robuś Roman, Romek, Romeczek, Romuś Ryszard, Rysiek, Rysio, Ryś Sławomir, Sławek Stanisław, Stasiek, Stasio, Staś, Stacho Stefan, Stefek Szymon, Szymek, Szymuś Tadeusz, Tadek, Tadzio Tomasz, Tomek Wacław, Wacek Waldemar, Waldek Walery, Walerek Wiesław, Wiesiek, Wiesio Wiktor, Wiktorek Wincenty, Wicek, Wicuś Witold, Witek, Wituś Władysław, Władek , Władzio Włodzimierz, Włodek Wojciech, Wojtek, Wojtuś Zbigniew, Zbyszek, Zbynio, Zbysio, Zbych Zdzisław, Zdzisiek, Zdziś Zenon, Zenek Zygmunt, Zygmuś
30
Female Agata, Agatka Agnieszka, Agunia, Agusia, Aga Aleksandra, Ola Ala, Oleńka, Olka Alicja, Ala Alusia, Alka Alina, Ala, Alusia, Alka Aneta, Anetka Aniela, Anielka Anna, Ania, Hanka, Anka Barbara, Basia, Baśka Beata, Beatka Bogdana, Bogdanka Bogumiła, Bogusia Bogusława, Bogusia Bożena, Bożenka, Bożusia Cecylia, Cyla, Cylka Danuta, Danusia, Danka Dominika, Domiczka Dorota, Dora, Dorotka Edyta, Edytka Elżbieta, Ela, Elunia Emilia, Emilka Ewa, Ewunia, Ewcia, Ewusia, Ewka Felicja, Fela, Felka Gabriela, Gabrysia, Gabryśka Grażyna, Grażynka Halina, Hala, Halka, Halusia, Halinka Hanna, Hania, Hanusia, Hanka Helena, Hela, Helenka, Helcia Henryka, Henia, Heńka Irena, Irenka,Ircia, Irusia, Irka Iwona, Iwonka Izabela, Iza, Izunia, Izka Jadwiga, Jadzia, Jaga, Jadźka, Jadwisia Janina, Janka, Janinka Joanna, Joasia, Aśka Jolanta, Jola, Jolusia, Jolcia, Jolka Józefa, Józia, Józka Judyta, Judytka
Julia, Jula, Julcia, Julka Justyna, Justynka Karolina, Karolcia, Karolinka Katarzyna, Kasia, Kasieńka, Kaśka Kazimiera, Kazia Klara, Klarusia, Klarcia Krystyna, Krysia, Kryśka Leokadia, Lodzia, Loda, Leosia Lidia, Lidka Liliana, Lila, Lilcia, Lilka Lucyna, Luca, Lucusia, Lusia, Lucynka Ludwika, Lusia, Ludka Magdalena, Magda, Madzia, Magdusia Małgorzata, Małgosia, Gosia, (Mał)gośka Maria, Marysia, Marta, Marcia, Martunia Maryl(ka), Mariol(ka) var. of Maria Marzena, Marzenka Mirosława, Mirka , Mirusia Monika, Moniczka, Monisia, Misia, Nika Natalia, Tala, Natalka Olga, Ola, Oleńka, Olka Regina, Reginka Renata, Renia, Renatka Róża, Rózia, Różyczka Stanisława, Stasia, Staśka Stefania, Stefa, Stefcia, Stefka Sylwia, Sylwiunia Teresa, Teresia, Renia, Terenia, Tereska Urszula, Ula, Urszulka Wanda, Wandzia Weronika, Weroniczka, Weronka Wiesława, Wiesia, Wieśka Wiktoria, Wika, Wiktorka Zofia, Zosia, Zosieńka, Zośka
31
3. Pronouns Personal Pronouns Singular
Plural
Other
ja I ty you (sg.) on he ona she ono it
my we wy you (pl.) oni they (masc. pers.) one they (non-masc.pers.)
co what nic nothing kto who nikt no one
The pronoun oni is used for both all-male and mixed male and female groups; one is used for groups not containing any male persons. Personal pronouns, especially first- and second-person pronouns, are normally not used as the subjects of verbs unless they are emphasized; hence one usually says robię (I do) instead of ja robię (I do). The pronoun kto always takes masculine agreement, even when referring to a group of women: Kto jest głodny? (Who is hungry?) The pronouns nic and nikt take a negated verb: Nic nie rozumiem. (I don't understand anything.) Nikt tu nie mieszka. (No one lives here.) Pronouns of Polite, Formal Address Singular
Plural
pan sir, you, Mr. pani madam, you, Mrs., Miss, Ms.
panowie sirs, you (masc. pers. pl.) panie madams, you (fem. pl.) państwo ladies and gentlemen, Mr. and Mrs.
The title państwo is a singular-looking form that nevertheless takes masculine personal plural verb and adjective agreement. It refers to a group of male and female persons individually referred to as pan and pani, and it also titles a married couple, as in państwo Zielińscy (Mr. and Mrs. Zieliński). The pronouns of polite, formal address show respect and distance. They are used when addressing a stranger, a person one does not know well, or a person of authority or status. The informal ty (you), and its plural wy, convey friendliness, closeness and familiarity. They are used to address family members, pets, and close friends. Its use with strangers or superiors is apt to sound rude. For more on pronoun use, see Chapter 9. Personal pronouns show a full range of case forms, summarized in the following charts. Interrogative and Negative Pronouns N G D A I L
co what czego czemu co czym czym
nic nothing niczego, nic niczemu nic kim kim
kto who kogo komu kogo nikim nikim
32
nikt no one nikogo nikomu nikogo nikim nikim
First and Second Person Pronouns N G D A I L
ja I mnie mi, mnie mnie mną mnie
ty you (sg.) cię, ciebie ci, tobie cię, ciebie tobą tobie
my we nas nam nas nami nas
wy you (pl.) was wam was wami was
Longer forms ciebie, tobie, mnie, tobie are emphatic, and also occur automatically after prepositions. Third-Person Singular Pronouns N G D A I L
on he, it go, jego, niego mu, jemu, niemu go, jego, niego nim nim
ono it go, jego, niego mu, jemu, niemu je, nie nim nim
ona she, it jej, niej jej, niej ją, nią nią niej
Longer forms jego, jego are emphatic, and also occur automatically after prepositions. Also after a preposition, forms beginning in i or j lose i or j and take a preceding ni-: bez + jej = bez niej dla + ich = dla nich Third Person Plural Pronouns N G D A I L
oni they (masc. pers.) ich, nich im, nim ich imi, nimi nich
one they (other) ich, nich im, nim je, nie imi, nimi nich
Third Person Pronouns of Formal Address N G D A I L
pan you (m. formal) pana panu pana panem panu
panowie--pl. of pan panów panom panów panami panach
państwo you (m.p.pl.) państwa państwu państwa państwem państwu
państwo refers to a group of both male and female persons referred to individually as pan and pani. It also is used as a title equivalent to ‘Mr. and Mrs.’ 33
N G D A I L
pani you (f. formal) pani pani panią panią pani
panie--pl. of pani pań paniom panie paniami paniach Reflexive Pronoun
N G D A I L
--siebie sobie, se się, siebie sobą sobie
The Dative reflexive form se is restricted to highly informal speech.
Possessive Pronouns Possessive pronouns mój moja moje (my/mine), twój twoja twoje (your/yours-sg.), nasz nasza nasze (our/ours), wasz wasza wasze (your/yours-pl.) take a full set of agreeing gender-case endings. By contrast, the possessive pronouns jego (his, its), jej (her/hers), and ich (their/theirs). The possessive of pan (you-masc.pers.formal) is pana, and of pani (your-fem. formal) is pani, also indeclinable. The reflexive possessive pronoun swój swoje swoja swoi (one's own), with endings like mój, is used instead of any of the other possessive pronouns when modifying a noun in the complement of a sentence when the possessor is the subject of the sentence: On idzie ze swoją narzeczoną (He is coming with his fiancée). swój swoje swoja swoi is not used to modify the subject of a sentence, nor after the verb być (be). mój moja moje my, mine Masc.
Neut.
Fem.
Masc. Pers. Pl.
Other. Pl.
N G D A I L
moje mojego mojemu =N moim moim
moja mojej mojej moją moją mojej
moi moich moim =G moimi moich
moje moich moim =N moimi moich
mój mojego mojemu =N/G moim moim
The possessive pronouns twój twoja twoje twoi and swój swoja swoje swoi are decliined like mój moja moje moi.
34
nasz nasza nasze our, ours Masc.
Neut.
Fem.
Masc. Pers. Pl.
Other. Pl.
N G D A I L
nasze naszego naszemu =N naszym naszym
nasza naszej naszej naszą naszą naszej
nasi naszych naszym =G naszymi naszych
nasze naszych naszym =N naszymi naszych
nasz naszego naszemu =N/G naszym naszym
Like nasz nasza nasze nasi is declined wasz wasza wasze wasi.
Demonstrative and Relative Pronouns Polish does not have indefinite and definite articles analogous to English (a, an, the). One concludes from the context whether or not a given noun is definite or indefinite. Thus, stół may mean either “a table” or “the table.” Often placement in a sentence will translate to “the” (initial position) or “a” (final position): Stół stoi w kącie (The table is standing in the corner), vs. W kącie stoi stół (In the corner is standing a table). Definiteness may be stressed by using the demonstrative pronoun ten ta to (this, that). Both demonstrative and relative pronouns have full case-and-number declensions. ten ta to this, that (Demonstrative Pronoun) Masc.
Neut.
Fem.
Masc. Pers. Pl.
N G D A I L
to tego temu =N tym tym
ta tej tej tę tą tej
ci tych tym =G tymi tych
ten tego temu =N/G tym tym
Other. Pl. te tych tym =N tymi tych
Final ę in tę is not denasalized. Colloquially, tę is often pronounced tą. który która które which, who (Relative and Interrogative Pronoun) N G D A I L
który którego któremu =N/G którym którym
które którego któremu =N którym którym
która której której którą którą której
którzy których którym =G którymi których 35
które których którym =N którymi których
jaki jaka jakie what, what kind (Relative and Interrogative Pronoun) N G D A I L
jaki jakiego jakiemu =N/G jakim jakim
jakie jakiego jakiemu =N jakim jakim
jaka jakiej jakiej jaką jaką jakiej
jacy jakich jakim =G jakimi jakich
jakie jakich jakim =N jakimi jakich
The difference between który które która and jaki jakie jaka as a relative pronoun is one of specificity: Który film chcesz obejrzeć? (Which movie do you want to see?) asks about which movie out of a limited set, while Jaki film chcesz obejrzeć? (What film do you want to see?) does not limit the range of possible films.
Intensive Pronouns sam samo sama self, same, very Masc.
Neut.
Fem.
Masc. Pers. Pl.
Other. Pl.
N G D A I L
samo samego samemu =N samym samym
sama samej samej samą samą samej
sami samych samym =G samymi samych
same samych samym =N samymi samych
sam samego samemu =N/G samym samym
The intensive pronoun is used in expressions like the following: Czy robisz to sam? Are you doing that yourself? Czy mieszkasz sama? Do you live alone? To jest ten sam człowiek. That is the same man.
Reflexive Pronoun The reflexive pronoun siebie, which has no Nominative case form, means 'oneself' (including 'myself', 'yourself', 'his self', 'her self'), 'each other', 'one another', as in: Rozmawiają ze sobą. They are talking with one another. Nie zapominaj o sobie. Don't forget about yourself. N G D A I L
--siebie, się sobie siebie, się sobą sobie
36
Distributive Pronouns The distributive pronoun każdy każda każde (each, every) is matched in the plural by wszyscy wszystkie (all): Masc.
Neut.
Fem.
Masc. Pers. Pl.
Other. Pl.
N G D A I L
każde każdego każdemu =N każdym każdym
każda każdej każdej każdą każdą każdej
wszyscy wszystkich wszystkim =G wszystkimi wszystkich
wszystkie wszystkich wszystkim =N wszystkimi wszystkich
każdy każdego każdemu =N/G każdym każdym
The negative of każdy każda każde is żaden żadna żadne (no, none, not any), always accompanied by nie: Każdy stół jest zajęty. Every table is occupied. Żaden stół nie jest zajęty. No table is occupied.
37
4. Adjectives Adjective Declension Adjectives have different gender-forms corresponding to the genders of nouns, as well as a full set of case endings in both singular and plural, except for the Vocative, which is always like the Nominative. An adjective agrees with the noun it modifies in gender, number, and case. The masculine singular ending is -y, as in dobry (good), ładny, (pretty), miły (nice, kind). This ending is spelled -i after k and g: wielki (great), drogi (dear, expensive); and after soft consonants (which are not common): tani (stem tań-) (cheap), głupi (stem głup’-) The feminine singular ending is -a, as in dobra, ładna, miła. The neuter singular ending is -e, as in dobre, ładne, miłe, spelled -ie after k and g: wielkie, drogie. This is also the plural ending for adjectives modifying nonmasculine personal nouns. The masculine personal plural adjective ending is -y/i, before which a hard-to-soft consonant change occurs: dobry dobrzy, ładny ładni, miły mili, wielki wielcy, drogi drodzy; for more illustrations see further below. Hence, one says: Masc. Masc. Pers. Fem. Neut.
dobry hotel good hotel dobry chłopiec good boy dobra dziewczyna good girl dobre dziecko good child
dobre hotele good hotels dobrzy mężczyźni good men dobre kobiety good women dobre krzesła good chairs
Here is the plain-stem adjective dobry (good) declined in all gender, number, and case forms:
NV G D A I L
Masc.
Neut.
Fem.
Masc. Pers. Pl.
Other Pl.
dobry dobrego dobremu =N/G dobrym dobrym
dobre dobrego dobremu dobre dobrym dobrym
dobra dobrej dobrej dobrą dobrą dobrej
dobrzy dobrych dobrym dobrych dobrymi dobrych
dobre dobrych dobrym dobre dobrymi dobrych
Here is the velar-stem adjective drogi (dear, expensive):
NV G D A I L
Masc.
Neut.
Fem.
Masc. Pers. Pl.
Other Pl.
drogi drogiego drogiemu =N/G drogim drogim
drogie drogiego drogiemu drogie drogim drogim
droga drogiej drogiej drogą drogą drogiej
drodzy drogich drogim drogich drogimi drogich
drogie drogich drogim drogie drogimi drogich
38
Here is the soft-stem adjective tani (cheap):
NV G D A I L
Masc.
Neut.
Fem.
Masc. Pers. Pl.
Other Pl.
tani taniego taniemu =N/G tanim tanim
tanie taniego taniemu tanie tanim tanim
tania taniej taniej tanią tanią taniej
tani tanich tanim tanich tanimi tanich
tanie tanich tanim tanie tanimi tanich
Here is a list of adjectives exhibiting various stem consonants, followed by the masculine personal plural (m.p.pl.) form, illustrating possible stem-consonant replacements in this form: b c ch d dz g k ł m n w
słaby weak lśniący glistening lichy miserable młody young cudzy foreign drogi dear wysoki tall miły nice stromy steep ładny pretty łatwy easy
słabi lśniący lisi młodzi cudzy drodzy wysocy mili stromi ładni łatwi
p p’ r s sł sn st sz t w zł
tępy dull głupi stupid chory sick łasy greedy kisły sour własny own gęsty thick starszy older bogaty rich łatwy easy zły bad
tępi głupi chorzy łasi kiśli właśni gęści starsi bogaci łatwi źli
Adjective-Noun Order As in English, Polish adjectives are usually placed before the modified noun: pracowity urzędnik (hard-working clerk), ciężka walizka (heavy suitcase), wysokie drzewo (tall tree). However, if the adjective designates the type of a thing, rather than some characteristic, the adjective often follows the noun: Bank Handlowy (Trade Bank), roślina wodna (aquatic plant). Adjectives may also follow the noun in set expressions like dzień dobry (hello), język polski (the Polish language).
Comparison of Adjectives The comparative form of most common adjectives is obtained by adding the suffix -szy (mas.), -sza (fem.), and -sze (neut.) to the adjective stem. The superlative form is created by adding the prefix naj- to the comparative. Comparative and superlative adjectives take a full set of endings, like any adjective:
39
miły nice, kind Masc.
milszy kinder
najmilszy kindest
Fem. Neut. Pl. (M.P.) Pl. (F., N.)
milsza milsze milsi milsze
najmilsza najmilsze najmilsi najmilsze
...and so on, for the other gender-case endings. Adjectives ending in consonants plus -ny use the suffix -iejszy: ładny pretty smutny sad
ładniejszy prettier smutniejszy sadder
najładniejszy prettiest najmutniejszy saddest
lepszy better gorszy worse
najlepszy best najgorszy worst
...and so on. Irregular: dobry good zły bad
Some adjectives, and all participles (verbal adjectives) form the comparative periphrastically, using bardziej (more) and najbardziej (most): chory sick zajęty busy zmęczony tired
bardziej chory sicker bardziej zajęty busier bardziej zmęczony tireder
najbardziej chory sickest najbardziej zajęty busiest najbardziej zmęczony tiredest
Adjectives of lesser comparison are created with mniej (less) and najmniej (least): interesujący (interesting), mniej interesujący (less interesting), najmniej interesujący (least interesting).
Adjective Opposites and Their Comparatives Here is a list of common adjectives, arranged into pairs of opposites. To the right are given the comparative forms, meaning prettier, uglier, larger, etc.
beautiful, ugly big, little clean, dirty deep, shallow dense, sparce diligent, lazy dry, wet
Positive
Comparative
piękny, brzydki duży, mały czysty, brudny głęboki, płytki gęsty, rzadki pracowity, leniwy suchy, mokry
piękniejszy, brzydszy większy, mniejszy czystszy, brudniejszy głębszy, płytszy gęstszy, rzadszy bardziej pracowity, b. leniwy bardziej suchy, mokrzejszy
40
early, late easy, hard expensive, cheap far, near fast, slow first, last flat, steep free, busy frequent, rare full, empty funny, sad good, bad great, small happy, sad hard, soft heavy, light high, low hot, cold interesting, boring light, dark long, short new, old young, old open, shut past, future public, private rich, poor right, wrong right (hand), left sharp, dull sick, well simple, complex smart, stupid smooth, rough straight, crooked strong, weak sweet, bitter sweet, sour tall, short thick or fat, thin thick, thin urban, rural warm, cool wide, narrow
wczesny, późny łatwy, trudny drogi, tani daleki, bliski szybki, wolny pierwszy, ostatni płaski, stromy wolny, zajęty częsty, rzadki pełny, pusty śmieszny, smutny dobry, zły wielki, mały szczęśliwy, smutny twardy, miękki ciężki, lekki wysoki, niski gorący, zimny ciekawy, nudny jasny, ciemny długi, krótki nowy, stary młody, stary otwarty, zamknięty przeszły, przyszły publiczny, prywatny bogaty, biedny słuszny, błędny prawy, lewy ostry, tępy chory, zdrowy prosty, złożony mądry, głupi gładki, szorstki prosty, kręty silny, słaby słodki, gorzki słodki, kwaśny wysoki, niski gruby, cienki gęsty, rzadki miejski, wiejski ciepły, chłodny szeroki, wąski
41
wcześniejszy, późniejszy łatwiejszy, trudniejszy droższy, tańszy dalszy, bliższy szybszy, wolniejszy (lacking) bardziej płaski, bardziej stromy wolniejsz, bardziej zajęty częstszy, rzadszy pełniejszy, bardziej pusty śmieszniejszy, smutniejszy lepszy, gorszy większy, mniejszy weselszy, smutniejszy twardszy, miększy cięższy, lżejszy wyższy, niższy gorętszy, zimniejszy ciekawszy, nudniejszy jaśniejszy, ciemniejszy dłuższy, krótszy nowszy, starszy młodszy, starszy (lacking) (lacking) (lacking) bogatszy, biedniejszy słuszniejszy, błędniejszy (lacking)) ostrzejszy, bardziej tępy bardziej chory, zdrowszy prostszy, bardziej złożony mądrzejszy, głupszy gładszy, bardziej szorstki prostszy, bardziej kręty silniejszy, słabszy słodszy, bardziej gorzki słodszy, kwaśniejszy wyższy, niższy grubszy, cieższy gęstszy (gęściejszy), rzadszy (lacking) cieplejszy, chłodniejszy szerszy, węższy.
Many adjective opposites are formed with the prefix nie- (un-): discriminating, undisc. distinct, indistinct exact, inexact fresh, stale gracious, ungracious honest, dishonest intentional, unintentional interesting, uninteresting lucky, unlucky polite, impolite
wybredny, niewybredny wyraźny, niewyraźny ścisły, nieścisły świeży, nieświeży łaskawy, niełaskawy uczciwy, nieuczciwy umyślny, nieumyślny ciekawy, nieciekawy szczęśliwy, nieszczęśliwy grzeczny, niegrzeczny
Almost any adjective can form a negated form with nie-. For example, niedobry means not exactly bad, but not good either.
42
5. Adverbs Formation of Adverbs Adverbs formed from adjectives end in -o or -'e (with e preceded by softening), for example gęsto (thickly) from gęsty (thick), tanio (cheaply) from tani (cheap), drogo (dearly from drogi (dear) dobrze (well) from dobry (good), źle (badly) from zły (bad). Generally speaking, adjectives whose stems end in a soft consonant or in k, g, ch take the ending -o; most others, especially adjectives with stems ending in a consonant plus -ny, take -'e. However, many or even most common adjectives form adverbs in -o regardless of the general pattern, as gęsty gęsto above. Adverbs have comparative and superlative forms in -'ej and naj- + -'ej, respectively, as in ciepły warm ciepło warmly
cieplej more warmly
najcieplej most warmly
Some formations are irregular. Here are the positive and comparative adverbial forms of some common adjectives: Adjective
Adverb
Comparative
biedny poor błędny wrong bliski near bogaty rich brudny dirty brzydki ugly chłodny cool chory sick ciekawy interesting ciemny dark cienki thin ciepły warm ciężki heavy, difficult częsty frequent czysty clean daleki far, distant długi long dobry good drogi dear, expensive duży large, big gęsty thick gładki smooth głęboki deep głupi stupid gorący hot gorzki bitter gruby thick, fat
biednie błędnie blisko bogato brudno brzydko chłodno choro ciekawie ciemno cienko ciepło ciężko często czysto daleko długo dobrze drogo dużo gęsto gładko głęboko głupio gorąco gorzko grubo
biedniej najbiedniej błędniej etc. bliżej bogaciej brudniej brzydziej chłodniej bardziej choro ciekawiej ciemniej cieniej cieplej ciężej częściej czyściej dalej dłużej lepiej drożej więcej gęściej gładziej głębiej głupiej goręcej bardziej gorzko grubiej 43
Superlative
jasny clear krótki short kwaśny sour lekki sour leniwy lazy łatwy easy mały small, little mądry wise miękki soft młody young mokry wet niski low, short nowy new nudny boring ostry sharp otwarty open płaski flat płytki shallow pełny full piękny beautiful późny late pracowity industrious prosty simple prywatny private publiczny public pusty empty rzadki rare silny strong słaby weak słodki sweet słuszny right, correct smutny sad stary old stromy steep suchy dry szeroki wide szorstki rough szybki quick, fast śmieszny funny tępy dull tani cheap trudny difficult twardy hard wąski narrow wczesny early wesoły merry, gay wielki great wolny slow
jasno/jaśnie krótko kwaśnie lekko leniwie łatwo mało mądrze miękko młodo mokro nisko nowo nudno ostro otwarcie płasko płytko pełno pięknie późno pracowicie prosto prywatnie publicznie pusto rzadko silno/silnie słabo słodko słusznie smutno staro stromo sucho szeroko szorstko szybko śmiesznie tępo tanio trudno twardo wąsko wcześnie wesoło wielce wolno
jaśniej krócej kwaśniej lżej leniwiej łatwiej mniej mądrzej bardziej miękko młodziej bardziej mokro niżej bardziej nowo nudniej ostrzej bardziej otwarcie bardziej płasko płycej pełniej piękniej później bardziej pracowicie prościej prywatniej publiczniej puściej, bardziej pusto rzadziej silniej słabiej bardziej słodko słuszniej smutniej starzej stromiej bardziej sucho szerzej bardziej szorstko szybciej śmieszniej tępiej taniej trudniej twardziej wężej wcześniej weselej więcej wolniej
44
wysoki tall, high zły bad zdrowy healthy zimny cold
wysoko źle zdrowo zimno
wyżej gorzej zdrowiej zimniej
It is helpful to think of adjectival adverbs as being the gender-neutral form of the adjective, used when there is no specific noun with which the adjective agrees. This includes instances where reference is to the weather or general surroundings: Jest tu bardzo duszno. It's very muggy here. Zawsze jest przyjemnie z tobą rozmawiać. It's always pleasant to chat with you. Łatwiej jest jechać samochodem. It's easier to go by car. The verbs czuć się (feel) and wygladać (look, appear) take the adverb: Bardzo źle się czuję. I feel very bad. Ona wygląda bardzo młodo. She looks very young. Words often occurring with comparatives, both adjectival and adverbial, are jeszcze (even more), coraz (more and more), and o wiele (by a lot): Ten dom jest duży, ale tamten jest jeszcze większy. That house is beg, but that other one is even bigger. Ona wygląda coraz młodziej. She looks younger and younger. Klimat robi się coraz cieplejszy. The weather is getting warmer and warmer. Ten nóż jest o wiele ostrzejszy, niż tamten. That knife is a lot sharper than that other one.
Non-Adjectival Adverbs Non-adjectival adverbs play an important role in speech. Here is a list of important nonadjectival adverbs and adverbial phrases: already always before, earlier everywhere for how long? for how much for some reason for what reason? from there/then from where? hardly ever here how how come? how many/much?
już zawsze przedtem wszędzie na jak długo? za ile z jakiegoś powodu po co? odtąd skąd? rzadko kiedy tu, tutaj jak czemu? ile?
so many, so much somehow sometime, once sometimes soon sooner or later still that way then then, later there this way to here, to there today tomorrow 45
tyle jakoś kiedyś czasami niedługo prędzej czy później jeszcze tamtędy wtedy potem tam tędy dotąd dziś, dzisiaj jutro
how often? in a moment never now nowhere often once rarely rather right away since when?
jak często? chwileczkę nigdy teraz nigdzie często raz, kiedyś rzadko dość zaraz od kiedy?
too, too much usually what for when? whenever where? where to? which way? why? yesterday
zbyt zwykle po co kiedy? kiedykolwiek gdzie? dokąd? którędy? dlaczego? wczoraj
Notes The negative forms nigdzie and nigdy require a negated verb: On nigdy mnie nie rozumie. He never understands me. The adverbs jeszcze (still, yet) and już (already, yet) function opposite each other, according to whether or not they are negated: Czy jeszcze pracujesz? Are you still working? Nie, już nie pracuję. No, I'm not working any more. Czy już jesteś gotowy? Are you ready yet? Nie jeszcze nie jestem gotowy. No, I'm not ready yet. Similarly, dość (rather) and nie zbyt (not too) often work opposite each other: Ona jest dość miła. She is rather nice. Ona nie jest zbyt miła. She is not especially nice.
46
6. Numerals Cardinal Numerals 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 l0 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
zero jeden, jedna, jedno dwa, f. dwie, m.p.pl. dwaj trzy, m.p.pl. trzej cztery, m.p.pl. czterej pięć, pięciu sześć, sześciu siedem, siedmiu osiem, ośmiu dziewięć, dziewięciu dziesięć, dziesięciu jedenaście, jedenastu dwanaście, dwunastu trzynaście, trzynastu czternaście, czternastu piętnaście, piętnastu szesnaście, szesnastu siedemnaście, siedemnastu osiemnaście, osiemnastu dziewiętnaście, dziewiętnastu dwadzieścia, dwudziestu dwadzieścia jeden dwadzieścia dwa dwadzieścia trzy dwadzieścia cztery dwadzieścia pięć
26 27 28 29 30 40 50 60 70 80 90 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 2000 10,000 1,000,000 1,000,000,000
dwadzieścia sześć dwadzieścia siedem dwiedwadzieścia osiem dwadzieścia dziewięć trzydzieści, trzydziestu czterdzieści, czterdziestu pięćdziesiąt, pięćdziesięciu sześćdziesiąt, sześćdziesięciu siedemdziesiąt, -dziesięciu osiemdziesiąt, osiemdziesięciu dziewięćdziesiąt, -dziesięciu sto, stu dwieście, dwustu trzysta, trzystu czterysta, czterystu pięćset, pięciuset sześćset, sześciuset siedemset, siedmiuset osiemset, ośmiuset dziewięćset, dziewięciuset tysiąc dwa tysiące dziesięć tysięcy milion miliard
Forms above in –u are both the Genitive and the masculine-personal form of the numeral. When enumerating a series, the word raz (once) is used instead of jeden: raz, dwa, trzy, etc.
Cardinal Numeral Syntax The Polish numeral system strikes most people by its complexity. Indeed, the Polish system of numerals has probably never been exhaustively described, and usage can vary from speaker to speaker. Still, the outlines of the system are easy to state. 1. The umber 1 takes the same endings as ten ta to (this/that), hence jeden koń (one horse), jedna krowa (one cow), jedno drzewo (one tree). 2. Numbers 2, 3, 4. In Nominative-case uses the numbers 2 (m/n. dwa, f. dwie, m.p. dwaj), 3 (trzy, m.p. trzej), 4 (cztery, m.p. czterej) take the plural of the noun: dwa 47
konie (two horses), dwie krowy (two cows), dwaj chłopcy (two boys). Numers 2, 3, 4 take Nominative plural verb agreement: Dwa konie stały. Two horses were standing. Czterej chłopcy się bawili. Four boys were playing. Male-only forms dwaj, trzej, czterej occur more often in writing. In speech they are often replaced with the Genitive forms dwóch, trzeczh, czterech plus the Genitive plural, 3. Numbers five and above are followed by the Genitive plural of the counted noun, as though one were saying ‘five of horses,’ and so on. See pięć koni (five horses), sześć krów (six cows), siedem zeszytów (seven notebooks). The masculine personal versions of numbers 5 and above end in –u, like the Genitive:
5 10
Masc.-Fem.-Neut.
Males
Masc. Pers. Examples
pięć dziesięć
pięciu dziesięciu
pięciu mężczyzn 5 men dziesięciu chłopców 10 boys
Numbers 5 and above take neuter singular verb agreement: Pięć książek leżało. Five books were lying. Sześciu studentów uczyło się. Six students were studying. Predicate adjectives will be in the Genitive plural: Siedmiu studentów jest gotowych. (Seven students are ready). Before non-masculine personal subjects, possessive pronouns wil usually be in the Nominal plural: Moje pięć sióstr jest zamężnych. (My five sisters are married). Compare Moich pięciu braci jest żonatych. (My five brothers are married). Since such constructions are felt to be awkward, they are often avoided. 4. Compound numerals follow the lead of the final number. Numbers ending in 2, 3, 4 take the Nominative plural; while numbers ending in 5, 6, 7, 8, 9, 0 take the Genitive plural: dwadzieścia trzy zeszyty (23 notebooks), dwadzieścia pięć zeszytów (25 notebooks). Compound numbers ending in 1 always end in jeden, no matter what the gender of the noun, and take the Genitive plural (and neuter singular verb agreement): Dwadzieścia jeden zeszytów zostało (21 notebooks were left). One does not use dwaj, trzej, czterej in compound numerals; hence dwudziestu dwóch chłopców, not *dwadzieścia dwaj chłopcy. Cardinal Numeral Declension 1. The Number 1. The number one, jeden, jedna, jedno, is declined like a pronominal adjective (like ten, ta, to). It agrees with the modified noun in gender, number, and case: jeden kot (one cat), Gsg. jednego kota; jedno dziecko (one child), Gsg. jednego dziecka; jedna krowa (one cow), Gsg. jednej krowy; and so on. The plural form jedne is used with plural-only nouns: jedne drzwi (one door). The word jeden jedna jedno is
48
also used in the sense “a certain”: jeden człowiek (a certain man). In this sense it may be used in the plural: jedni ludzie (some people). 2. Numbers 2, 3, 4 and Both Dwa, Dwie, Dwa (Two) Masc./Neut. NV GL D A I
dwa dwóch/dwu dwom/dwóm/dwu dwa dwoma
Fem.
Masc.Pers.Pl.
dwie
dwaj
dwie dwiema
dwóch dwoma
(Or, in all Instrumental uses, dwu.) Trzy, Trzej (Three)
NV GL D A I
Masc./Neut./Fem.
Masc.Pers.Pl.
trzy trzech trzem trzy trzema
trzej trzech Cztery, Czerej (Four)
NV GL D A I
Masc./Neut./Fem.
Masc.Pers.Pl.
cztery czterech czterem cztery czterema
czterej czterech Oba, Obie, Obaj (Both)
NV GL D A I
Masc./Neut
Fem.
Masc.Pers.Pl.
oba obu obu oba oboma
obie
obaj
obie obiema
obu oboma
(or, in all Instrumental uses, obu) 49
Notes on Dwa, Trzy, Cztery, Oba: A. The forms dwaj, trzej, czterej are male-only forms. When referring to male-female combinations, the collective numeral is commonly used; see further below, 6.2. The Genitive forms dwóch, trzech, czterech, obu (plus the Genitive plural) suggest a possible mixed-gender group, but do not require it (it could also be all-male). B. The form dwu is a possible form in the GDLI, and it is optional in the Accusative of masc. persons alongside dwóch. C. Dwom is the recommended written Dative form of dwa (in all genders), but dwóm also frequently occurs, and dwu is also acceptable. D. Dwiema and obiema are usual in the feminine Instrumental, alongside optional dwoma, oboma and dwu, obu. E. In Nominative-case functions, the forms dwóch (or dwu), trzech, czterech plus the Genitive case may be used as alternatives to dwaj, trzej, czterej; hence either dwaj chłopcy or dwóch (dwu) chłopców (two boys). The Nominative forms dwaj, trzej, czterej tend to be used more in writing, the Genitive forms more in speech. In sum: Male only: dwaj studenci two (male) students Possibly mixed gender: dwóch (dwu) studentów two (male or female) students Mixed gender: dwoje studentów two students (one male, one female). F. Obydwa, obydwie is in practice more often used than oba obie. 3. Numbers 5-90 Pięć, Pięciu (Five) Masc./Neut./Fem. NV GDL A I
Masc.Pers.Pl.
pięć pięciu pięć pięcioma (pięciu)
pięciu pięciu
Numerals sześć, sześciu (six), siedem, siedmiu (seven), osiem, ośmiu (eight), dziewięć, dziewięciu (nine), dziesięć, dziesięciu (ten) are declined like pięć, pięciu. Jedenaście, Jedenastu (Eleven) Masc./Neut./Fem.
Masc.Pers.Pl.
NV GDL A I
jedenastu
jedenaście jedenastu jedenaście jedenastoma (jedenastu)
jedenastu
50
Dwanaście, Dwunastu (Twelve) Masc./Neut./Fem. NV GDL A I
Masc.Pers.Pl.
dwanaście dwunastu dwanaście dwunastoma (dwunastu)
dwunastu dwunastu
Note the change of dwa- to dwu- in oblique case-forms of dwanaście (and of dwadzieścia (twenty) described below: dwunastu, dwudziestu). Numerals trzynaście, trzynastu (thirteen), czternaście, czternastu (fourteen), piętnaście, piętnastu (fifteen), szesnaście, szesnastu (sixteen), siedemnaście, siedemnastu (seventeen), osiemnaście, osiemnastu (eighteen), dziewiętnaście, dziewiętnastu (nineteen) are declined ike jedenaście, jedenastu. Dwadzieścia, Dwudziestu (Twenty)
NV GDL A I
Masc./Neut./Fem.
Masc.Pers.Pl.
dwadzieścia dwudziestu dwadzieścia dwudziestoma (dwudziestu)
dwudziestu dwudziestu
Trzydzieści, Trzydziestu (Thirty)
NV GDL A I
Masc./Neut./Fem.
Masc.Pers.Pl.
trzydzieści trzydziestu trzydzieści trzydziestoma (trzydziestu)
trzydziestu trzydziestu
The number czterdzieści, czteredziestu (forty) is declined like trzydzieści, trzydziestu. Pięćdziesiąt, Pięćdziesięci (Fifty)
NV GDL A I
Masc./Neut./Fem.
Masc.Pers.Pl.
pięćdziesiąt pięćdziesięciu pięćdziesiąt pięćdziesięcioma (pięćdziesięciu)
pięćdziesięciu pięćdziesięciu
51
The numerals sześćdziesiąt (“szeździesiąt”), sześćdziesięciu (sixty), siedemdziesiąt, siedemdziesięciu (seventy), osiemdziesiąt, osiemdziesięciu (eighty), dziewięćdziesiąt, dziewięćdziesięciu (ninety) are declined like pięćdziesiąt. 4. Numbers 100–900 Sto, Stu (Hundred) Masc./Neut./Fem. NAV GDIL (Optional I
sto stu stoma)
Masc.Pers.Pl.
stu
Dwieście, Dwustu (Two Hundred)
NAV GDIL (Optional I
Masc./Neut./Fem.
Masc.Pers.Pl.
dwieście dwustu dwustoma)
dwustu
Trzysta, Trzystu (Three Hundred)
NAV GDIL (Optional I
Masc./Neut./Fem.
Masc.Pers.Pl.
trzysta trzystu trzystoma)
trzystu
Czterysta, Czterystu (Four Hundred)
NAV GDIL (Optional I
Masc./Neut./Fem.
Masc.Pers.Pl.
czterysta czterystu czterystoma)
czterystu
The Instrumental forms in -oma above are optional alongside forms in –u; czterysta has the accent on the first syllable: “CZTE-ry-sta.” Pięćset, Pięciuset (Five Hundred) Masc./Neut./Fem. NAV pięćset GDIL pięciuset
Masc.Pers.Pl. pięciuset
52
Note that the I of pięćset is pięciuset, not ever *pięciomaset: z pięciuset pasażerami (with five hundred passengers). The item -set does not trigger stress advancement to the next-to-last syllable; see pięciuset “PI -ciu-set,” siedemset “SIE-dem-set,” and so on. Similarly to pięćset are declined sześćset sześciuset (six hundred), siedemset siedmiuset (seven hundred), osiemset ośmiuset (eight hundred), and dziewięćset dziewięciuset (nine hundred). 5. Thousand, Million Tysiąc (Thousand)
NV G D A I L
Singular
Plural
tysiąc tysiąca tysiącowi tysiąc tysiącem tysiącu
tysiące tysięcy tysiącom tysiące tysiącami tysiącach Milion (Million)
Singular NV G D A I L
milion miliona milionowi milion milionem milionie
Plural miliony milionów milionom miliony milionami milionach
The numbers 1,000, 1,000,000, and so on are declined as regular masculine nouns in both singular and plural, including when reference is to a masculine-personal group: dwa tysiące zeszytów (2000 notebooks), pięć milionów ludzi (5,000,000 people). In oblique cases, tysiąc and milion as head numerals always take the Gpl.: Ta książka wyszła w kilku tysiącach egzemplarzy. (That book came out in several thousand copies-Gpl.).
Collective Numerals A set of collective numerals is used with animal young; with mixed male-female groups; and with plural-only nouns. In poetic use, collective numerals may be used with paired body parts such as eyes or hands. Most frequently used are the collective numerals 2-12: 2 dwoje dwojga 3 troje trojga 4 czworo czworga 5 pięcioro pięciorga
6 sześcioro sześciorga 7 siedmioro siedmiorga 8 ośmioro ośmiorga 9 dziewięcioro dziewięciorga 53
10 dziesięcioro -rga 11 jedenaścioro -rga 12 dwanaścioro -rga
...and so on. Collective forms like dwadzieścioro (20), trzydzieścioro (30), and so on, may be used, but are not compounded. Nominative case uses of the collective numeral take the counted noun in the Genitive plural; see: pięcioro dzieci (five children), czworo ludzi (four people), dwoje drzwi (two doors). Note that with the number 1, plural-only nouns either take the form jedne, as in jedne drzwi (one door) or, if paired, use para (pair): para nożyczek (a pair of scissors). Here is the declension of dwoje and pięcioro, with the case required on the following noun; the example is with kurczęta (chicks): NV G D A I L
dwoje dwojga dwojgu dwoje dwojgiem dwojgu
pięcioro pięciorga pięciorgu pięcioro pięciorgiem pięciorgu
+ Gpl + Gpl + Dpl + Gpl + Gpl + Lpl
kurcząt kurcząt kurczętom kurcząt kurcząt kurczętach
Reified Numerals Reified numerals, which are regular feminine-gender nouns ending in -ka, are used to refer to items by numerical designation: 1 jedynka 2 dwójka 3 trójka 4 czwórka
5 piątka 6 szóstka 7 siedemka 8 ósemka
9 dziewiątka 10 dziesiątka 11 jedenastka 12 dwunastka
...and so on. For example, dziesiątka could be used to refer to room number 10; a 10millimeter wrench; a bus number 10; polska jednastka (the Polish eleven) refers to a soccer team; and so on. Reified numerals may be used colloquially in place of collective numerals: dwójka dzieci (a couple of kids).
Indefinite Numerals The following indefinite and questioning numerals have a declension similar to that of pięć: ile ilu iloma how many, how much, as many, as much wiele wielu wieloma many, much kilka kilku kilkoma several parę paru paroma a couple, several tyle tylu tyloma so much, so many, as much, as many kilkanaście kilkunastu kilkunastoma a dozen or so kilkadziesiąt kilkudziesięciu kilkudziesięcioma several dozen paręnaście parunastu parunastoma a couple dozen parędziesiąt parudziesięciu parudziesięcioma several dozen
54
Counting People Of most practical use is learning to count groups of people in the Nominative case. There are three options: a) the group is all-male; b) the group is all non-male; c) the group is mixed male and female; d) the group is possibly mixed male and female. The full range of options occurs only for the numbers 2, 3, 4, ‘both’. Here are illustrations with numbers 2 and 5, using student(ka) (student): All Male Mixed
All Female
Mixed
2 5
dwie studentki pięć studentek
dwoje studentów dwóch studentów pięcioro studentów pięciu studentów
dwaj studenci pięciu studentów
Possibly
Ordinal Numerals Ordinal numbers are used in telling time, for referring to floors in buildings, and for counting other things that occur in series. They take regular adjective endings, e.g. pierwszy pociąg (1st train), pierwsza noc (1st night), pierwsze piętro (1st floor). Ordinal Numerals 1-30 Most important are the ordinal numbers 1st through 31st (this covers all possible days of the month): 1st 2nd 3rd 4th 5th 6th 7th 8th 9th 10th 11th 12th 13th 14th 15th 16th
pierwszy drugi trzeci czwarty piąty szósty siódmy ósmy dziewiąty dziesiąty jedenasty dwunasty trzynasty czternasty piętnasty szesnasty
17th siedemnasty 18th osiemnasty 19th dziewiętnasty 20th dwudziesty 21st dwudziesty pierwszy 22nd dwudziesty drugi 23rd dwudziesty trzeci 24th dwudziesty czwarty 25th dwudziesty piąty 26th dwudziesty szósty 27th dwudziesty siódmy 28th dwuldziesty ósmy 29th dwudziesty dziewiąty 30th trzydziesty 31st trzydziesty pierwszy etc.
Note that both members of the compound go in the ordinal form, as though one were saying "twentieth first." Also: czterdziesty (40th), pięćdziesiąty (50th), sześćdziesiąty (60th), siedemdziesiąty (70th), osiemdziesiąty (80th), dziewięćdziesiąty (90th), setny (100th), tysięczny (1000th). 55
Telling Time Ordinal numerals are used in combination with godzina (hour, o'clock) for telling time: godzina pierwsza (one o'clock); and for giving dates: pierwszy maja (the first of May); see below. One expresses at a given time of day with the preposition o plus the Locative case of godzina hour, which may be omitted, followed by the ordinal number: o (godzinie) pierwszej (at one o'clock). Minutes after the hour are expressed with with the help of po plus the Locative case of the hour: pięć po piątej (five past five). Minutes before the hour are expressed with za plus the Accusative case of the minutes, followed by the Nominative case of the hour: za dziesięć siódma (ten till seven). Half hours are expressed with wpół do (half till) plus the Genitive case of the hour: wpół do dziewiątej (half till nine, 8:30). Quarter-hours may be expressed with kwadrans: kwadrans po trzeciej (3:15), za kwadrans czwarta (3:45). The notions A.M and P.M. are rendered with the phrases rano in the morning, po południu (in the afternoon), wieczorem (in the evening), and nocą (at night): Jest godzina druga po południu. It's 2:00 A.M. Film się zaczyna o siódmej wieczorem. The film begins at 7:00 P.M.
Dates A date by itself is expressed with the masculine form of the ordinal numeral, followed by the Genitive of the month: pierwszy maja (May 1st), jedenasty grudnia (December 11th). “On the date” is expressed by putting the entire expression in the Genitive. If the number is compound (20 or above), both numerals appear in the ordinal form: dwudziestego drugiego listopada (on November 21st), trzydziestego sierpnia (on August 30th).
Years Years are expressed in the following way: The year itself: rok tysiąc dziewięćset sześćdziesiąty drugi 1962 In the year: roku tysiąć dziewięćset sześćdziesiątego drugiego-Genitive. Alternatively: w roku tysiąć dziewięćset sześćdziesiątym drugim-Locative One uses the Genitive construction more for historical events. In giving the year of one’s birth, one would tend to use the Locative: Urodziłem (urodziłam) się w roku tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym czwartym. I was born in 1974. The year 2000 is rok dwutysięczny. 2001 is rok dwa tysiące pierwszy; 2008 is rok dwa tysiące ósmy; and so on. In oblique cases, dwa tysiące is commonly replaced with the ordinal form dwutysięczy: w roku dwutysiącznym dziewiątym (in the year 2009). 56
Expressing How Old In Polish one asks “How many years do you have?”: Ile masz lat? (formal: Ile pan(i) ma lat?) and answers “I have so many years”: Mam osiemnaście lat. I am 18 years old. Mam sześćdziesiąt jeden lat. I am 61 years old.
57
7. Prepositions The letter next to the preposition refers to the case required on the following noun: GGenitive D-Dative A-Accusative I-Instrumental L-Locative.
English-to-Polish Prepositions about o + L for, in exchange for za + A according to według + G after, along, up to po + L against, opposed to przeciw(ko) + D against, up against o + A alongside, next to obok + G among wśród + G around, about około + G as far as po + A at przy + L, u + G, na + L before, in front of przed + I besides oprócz + G, poza + I between, among między + I beyond, behind za + I despite, in spite of mimo + G due to, thanks to dzięki + D during w czasie + G, podczas + G for (a time) na + A for (the benefit of) dla + G
for, in favor of za + I from, out of z(e) + G from, since, than od(e) + G in view of wobec + G in w(e) + L instead of zamiast + G near blizko + G near, at przy + L off, down from z + G on, at na + L out of, from z(e) + G over, above nad(e) + I through, across przez(e) + A to, until do + G toward(s) ku + D (rare) under, beneath pod(e) + I with, together with z + I without bez(e) + G
Polish-to-English Prepositions bez(e) + G without blizko + G near dla + G for (the benefit of) do + G to, as far as, until
pod(e) + I under, beneath podczas + G during poza + I besides, beyond przeciw(ko) + D against, opposed to
dzięki + D due to, thanks to ku + D rare toward(s)
przed(e) + I before, in front of przez(e) + A through, across, due to
między + I between, among mimo + G despite, in spite of na + A for (a time) na + L on, at nad(e) + I over, above, o + L about o + A against, up against obok + G alongside, next to od(e) + G from, since, than około + G around, about
przy + L at, near, next to u + G, na + L at przy + L near, at w + L in, at w czasie + G during według + G according to wśród + G among wobec + G in view of, toward(s) z(e) + G from, out of, off, down from z(e) + I with, together with, along with za + A for, in exchange for 58
oprócz + G besides po + A as far as, up to po + L after, along
za + I beyond, behind, for, in favor of zamiast + G instead of
Prepositions According to the Case Required Genitive Only
Almost all prepositions which take the Genitive case take this case only. Genitiverequiring prepositions include: bez(e) without blisko near dla for (the good of) do to, up to, until dokoła (dookoła) (all) around koło around, about obok next to, alongside od(e) from, away from, than oprócz, prócz besides podczas during podług according to because of pośród amongst of
mimo despite naokoło all around naprzeciw(ko) across from spośród from among, out of u at (someone’s), near według according to wobec regarding, in the face of wokół, wokoło round, about wskutek as the result of wśród among, in the midst of z(e) out of, from, down from, off, za in the sense during the time or reign
Dative Only
The prepositions that take only the Dative case are: dzięki thanks to, due to ku toward
przeciw, przeciwko against wbrew despite
Accusative Only przez(e) through, across, by (the agency of), because of
Instrumental Only poza besides
z(e) (together) with, accompanied by
The Instrumental preposition z should not be confused with its homonym z + G (out of, off).
Locative Only przy while, during, at, next to 59
Locative or Accusative Verb) w(e) na po o
+ Locative (State) in, at on, at after, over (the surface of) about, at (a time), with*
+ Accusative (After Motion into (a large area) onto, to (a meeting place) for, after (to get, fetch), up to against, for (as in “fight for”)
*with in the sense of having a characteristic, as dom o stromym dachu (house with a steep roof).
Instrumental or Accusative + Instrumental (State)
+ Accusative (Motion)
pod(e) under, beneath, below przed(e) before, in front of nad over, above, on top of za behind, in back of, beyond exchange for między between, among
to under, beneath, below, during to before, in front of to over, above, on top of to behind, in back of, beyond, in to between, among
The Instrumental-requiring prepositions form Genitive-requiring compounds with z-/s- to express motion-from: spod (from below), sprzed (from in front), znad (from above), zza (from behind), spomiędzy (from among). For example: Ta szafa pochodzi sprzed wojny. That wardrobe dates from before the War.
Prepositions Expressing At, To, From
with people with containers* with surfaces bodies of water near towns
Location
Motion to
Motion from
u+ G w(e) + L na+ L nad(e) + I pod(e) + I
do+ G do+ G na+ A nad(e) + A pod(e) + A
od(e) + G z+ G z+ G znad(e) + G spod(e) + G
*“Containers” in the broadest possible sense, including most things, whether concrete or abstract, and places, for example, w dobrym nastroju (in a good mood), w Warszawie (in Warsaw). Containers with vague boundaries may take w + Accusative in motion-to uses, for example w las (into the forest). Examples: u dentysty, do dentysty, od dentysty at/to/from the dentist's w biurze, do biura, z biura in/to/from the office na koncercie, na koncert, z koncertu at /to/from the concert 60
nad morzem, nad morze, znad morza at/to/from the sea-side pod Warszawą, pod Warszawę, spod Warszawy near, to near, from near Warsaw
Expressions of Time Examples using rok (year): rok (bare Accusative) for a year(’s length of time) Byłem w Polsce jeden rok. I was in Poland a year. do roku1 (do + G) up to the (specific) year Do zeszłego roku mieszkałem u rodziców. Up until last year I lived with my parents. do roku2 (do + G) up to a year(’s length of time) Dostał do roku więzienia. He got up to a year in prison. na rok1 (na + A) for a year (looking ahead) Wyjeżdżam do Polski na rok. I’m going to Poland for a year. na rok2 (na + A) exactly a year before Zbieramy się na rok przed obchodami. We’re gathering a year before the celebration. o rok (o + A) by a year Przegapiliśmy jubileusz o cały rok. We missed the anniversay by an entire year. od roku1 (od + G) for the year (just past) Od roku pracuję jako kelner. For the past year I’ve been working as a waiter. od roku2 (od + G) since the (specific) year Pracuję tam od zeszłego roku. I’ve been working there since last year. 61
po roku (po + L) after a year (usually looking back) Po tylko jednym roku mówisz zupełnie dobrze po polsku. After only one year you speak Polish quite well. (Compare with za + A.) przed rokiem1 (przed + I) a year ago Przeprowadziliśmy się tu przed rokiem. We moved here a year ago. przed rokiem2 (przed + I) before the (specific) year Przed rokiem siedemdziesiątym szóstym nie pracowałem. Before 1976 I didn’t work. (More or less the equivalent of: do zeszłego roku up to last year.) przez rok (przez + A) through the course of a year Byłem chory przez cały rok. I was sick the whole year through. (This construction usually amounts to an emphatic version of the bare Accusative.) w rok1 (w + A) in the space of a year Wszystko zdążyłem zrobić w rok. I managed to do everything in the space of a year. (More frequently used in about the same meaning is w ciągu roku in the course of a year.) w rok2 (w + A) a year (before) To się stało w rok przed Śmiercią Wojtka. That happened a year before Wojtek's death. w roku (w + L) in the (specific) year Mam pojechać do Polski w tym roku. I’m supposed to go to Poland this year. za rok (za + A) after a year (looking ahead) Za jeszcze jeden rok będziesz już mówił po polsku zupełnie płynnie. After one more year you will speak Polish completely fluently.
62
Polish Translations of For The English preposition for has a wide variety of translations into Polish, using various prepositions, several cases, and even the conditional of the verb. The most important correspondences of English for are given below: 1. dla + G for the benefit of easy/hard for for the sake of
Czy te kwiaty są dla mnie? Are those flowers for me? To łatwe dla mnie. That’s easy for me. sztuka dla sztuki art for art’s sake.
2. za + A in exchange for that watch? responsible for for his behavior. in place of of) you. on behalf of ‘mistake for’
Ile zapłaciłeś za ten zegarek? How much did you pay for Sprzedałem za grosze. I sold it for pennies. Nie odpowiadam za jego zachowanie. I’m not responsible Niech ja to zrobię za ciebie. Let me do that for (instead za wolność for freedom Miałem go za lekarza. I took him for a doctor. Uchodził za akrystokratę. He tried to pass for an
aristocrat. thank for, ask pardon for Dziękuję za pomoc. Thanks for the help. Przepraszam za kłopot. Excuse me for the bother. 3. na + A intended for of foreigners desire for cold. for naught for an event or time performance for a time yet to come
bilet na samolot ticket for the airplane podręcznik na użytek cudzoziemców textbook for the use Mam ochotę na coś zimnego. I feel like having something To wszystko pójdzie na nic. That’ll all go for nothing. bilet na godzinę ósmą ticket for 8 o’clock spóźniać się na przedstawienie be late for the
Wyjeżdam na rok. I’m leaving for a year. Rozstajemy się na zawsze. We’re parting forever. (Also see exclamations like na miłość boską [for God’s sake!].) 4. od + G for (a time just past) Mieszkam w Warszawie od siedmiu lat. I’ve been living in Warsaw for the past seven years. 63
5. przez + A for a period of time Przez ostatnie miesiące pracujemy pełną parą. We’ve been working at full steam for the last several months. This sense of for may also be expressed by the bare Accusative case: Noszę ten kapelusz już jedenaście lat. (I’ve been wearing that hat for eleven years already.) The expression “for periods of time on end” can be expressed by the bare Instrumental: całymi dniami (for days on end), although całe dnie or przez całe dnie is also correct. 6. po + A go for o’clock.
Wyskoczę po piwo. I’ll dash out for some beer. Zajądę po ciebie o ósmej. I’ll drop by for you at eight
7. do + G for (of specific application) razor
woda do picia water for drinking maszynka do ogolenia machine for shaving, electric pasta do zębów paste for teeth, toothpaste
8. o + A (ask, fight) for existence, equality
prosić o pomoc ask for help walczyć o istnienie (równouprawnienie) fight for
9. u + G for (be employed by a person)
Ona pracuje u dentysty. She works for a dentist.
“Work for a company or firm” is translated by w + L: Pracuję w banku. (I work for a bank.) 10. jak na + A for (of belittling comparison) On nieźle mówi jak na cudzoziemca. He speaks not badly for a foreigner. 11. z(e) + G known for On jest znany ze swoich wcześniejszych prac. He is known for his earlier works.
64
12. za + I long for Tęsknię za tobą. I miss you, long for you. (In older Polish, po + L: Tęsknię po tobie.) 13. jeśli chodzi o + A, co do + G as for Jeśli chodzi o brata, to on jest jeszcze w szkole. As for my brother, he is still in school. Co do twojego pomysłu, on jest zupełnie nierealny. As for your idea, it is totally impractical. 14. The conditional. The English use of for after a verb of request has a correspondent in the Polish conditional: Prosili, żebyśmy mniej hałasowali. (They asked for us to make less noise.)
65
8. Conjunctions Some important conjunctions are a (and/but), i (and), i….. i… (both... and), ale (but), albo...albo…(eithe…or…), ani...ani…(neither...nor…). English and is usually translated by i; however, if there is any constrast, i.e. if and can alternately be translated as but, it is translated by a: Marek jest studentem, a Maria już pracuje. Marek is a student, but Maria is already working. Warszawa i Kraków są dość duże. Warsaw and Krakow are rather large. Jan jest i inteligentny i przystojny. Jan is both smart and good-looking. To jest muzeum, ale nie jest zbyt ciekawe. That's a muzeum, but it's not too interesting. To jest albo szpital, albo hotel. That's either a hospital or a hotel. To nie jest ani szpital, ani hotel. That's neither a hospital nor a hotel. Important conjunctions introducing subordinate clauses include chociaż (although), bo (because), ponieważ (since), jeśli (if), to/wtedy (then). The most important subordinating conjunctions are że (that) and czy (whether). The conjunction że, always preceded by a comma, may never be deleted, as it may be in English: Słyszałem, że masz nową pracę. I heard (that) you have a new job. The conjuncion jeśli (if) is not used as a subordinating conjunction. Use czy instead: Nie wiem, czy on jest zajęty. I don't know whether (not jeśli if) he is busy. Questioning adverbs may serve as subordinating conjunctions: Czy pamiętasz, gdzie ona mieszka? Do you remember where she lives? Nie wiem, jak to powiedzieć. I don't know how to say that.
Expressing If… then… The factual conditional conjunctions are jeśli (if) and either to or wtedy (then). The then component of the sentence is less often omitted in Polish than it is in English: Jeśłi będziesz tam tak siedzieć przed telewizorem, to (wtedy) ja pójdę spać. If you’re to sit there in fron of the TV, (then) I’m going to bed. The counter-factual condition conjunctions are gdyby or jeśliby (if) plus either to or wtedy. The partile by is taken from the conditional form of the verb, and may take personal verb endings (-m –ś –śmy –ście). See Chapter 9 under Conditional Mood. In the counter-factual conditional, the conjunction expressing ‚then‘ is often omitted:
66
Gdybym wiedział, że wybierasz się do miasta, poprosiłbym (or tobym poprosił) cię zawieźć mnie ze sobą. If I’d known you were headed into town, I would have asked you to take me with you. Here is a list of major conjunctions and connectives: although and as soon as as though as...as... at the time when because before both...and... but either...or... for, because, since if if... then... neither... nor...
chociaż i. a jak tylko jak gdyby tak, jak... wtedy, kiedy... dlatego, że...; bo zanim... i...i... ale. a albo...albo... bo jeśli; gdy jeśli...to... ani...ani...
not until only just or since, as long as since, for so that, in order to than that (subord. conj.) the way that then therefore until whether whether...or...
67
dopóki nie co dopiero albo skoro ponieważ żeby. aby niż że tak, jak... to; wtedy dlatego zanim; aż czy czy..., czy...
9. Verbs The Infinitive The infinitive, or dictionary form of the verb, is translated as “to ask,” “to write,” and so on. Most Polish infinitives end in a vowel plus -ć, for example pisać (to write). Some end in –ść or –źć, as nieść (to carry), znaleźć (to find), and a few end in -c, for example, móc (to be able). Some verbs, called “reflexive,” occur together with the particle się (self), for example bać się (to be afraid). For the most part, Polish verbs occur in ASPECT PAIRS, consisting of “imperfective” (impf) and “perfective” (pf) partners, as pisać (to write)impf, pf napisać. (See commentary to follow and under Perfective and Imperfective Aspect.) It is common to cite the verb in the infinitive and the 1st and 2nd person sg. present, from which the other forms of the verb can usually be predicted. Often the 1st and 2nd pers, sg, forms are abbreviated, as, for example pytać –am –asz (ask), indicating that the verb belongs to the pytać, pytam, pytasz class, or Class 3. The full verb citation consists in listing both the imperfective (impf) and the perfective (pf) aspect form, as in pytać –am –asz impf, pf zapytać (ask). For a discussion of verbal aspect, see further below.
Finite Verb Categories Here is a chart of the Polish finite verb system, i.e., the categories characterized by tense and/or person. The verb of illustration is pisać –szę -szesz impf, pf napisać (write).
Present Past Future Imperative
Imperfective
Perfective
piszę I write, I am writing pisałem, fem. pisałam I wrote, I was writing będę pisał(a) I am going to write, be writing pisz write, keep writing!
--napisałem, fem. napisałam I got written, I finished writing napiszę I’ll get written,finish writing napisz write! finish writing!
Pragmatic Personal Verb Categories Polish uses the 3rd-person titles pan (Mr., sir), pani (madam, Mrs., Miss, Ms.) and państwo (ladies and gentlemen, Mr. and Mrs.) as de facto 2nd-person forms of polite address, or what may also be called “titled address.” Titled address is used routinely with strangers, superiors, and with casual acquaintances. Practice varies in the workplace, but informal address among co-workers is the norm, as it is among classmates, whether at school or at the university. The pragmatic Polish conjugational system looks as follows. The illustration is in the present tense, but analogous observations hold for the past and future tenses. The verb of illustration below is czytać -am -asz impf “read.”
68
Singular
Plural
1st Person
(ja) czytam (my) czytamy I read, I am reading we read,we are reading 2nd Person Informal (ty) czytasz (wy) czytacie you read, you-sg. are reading you read, you-pl. are reading 2nd Person Titled pan (pani) czyta państwo czytają you read, you are reading you read, you are reading on (ona, ono) czyta one (oni) czytają he (she, it) reads, is reading they read, they are reading The titles panowie (gentlemen) and panie (ladies) may be used instead of państwo in 2nd person plural titled address. Relation-names are often used in titled address as a form of respect: Czy mama nie rozumie? (Doesn’t mother understand?).
Lack of Auxiliary Verbs
Polish lacks any correspondent to the English auxiliary, or “helping,” verbs be, have, do, used to which, in English, are used to make compound verb expressions of the sort I am asking, I have been running, do you smoke, we used to live, and so on. In all such instances, Polish uses a single verb form. One interprets the nuance of the Polish verb on the basis of context. Thus, pytam could be interpreted as I ask, I do ask, I am asking, I have been asking; mieszkaliśmy could be interpreted as we lived, we were living, we used to live, we have been living.
Present Tense The citation form of the verb (the form used by dictionaries) is the infinitive. For each infinitive, one must also learn the 1st person and 2nd person singular forms of the present. The other forms of the present tense can be predicted from these two forms. There are four classes (“conjugations”) of verbs, based on the given set of present-tense endings. The class of a verb is evident from the 1st person sg. and 2nd person sg. forms. The respective sets of present endings are as follows: Class 1: Verbs in -ę –esz
1st Person 2nd Person 3rd Person
Singular
Plural
-ę -esz -e
-emy -ecie -ą
Example: chcieć want chcę I want chcesz you want chce he, she wants
chcemy we want chcecie you (pl.) want chcą they want 69
If there is a change in the stem between the 1st person and the 2nd person, then the 3rd person plural will have the same stem as the 1st person singular. The other forms will have the same stem as the 2nd person singular. In other words, in order to predict the entire present-tense conjugation from the 1st and 2nd person sg. forms, one obtains the 3rd person pl. form by substituting ą for ę, and one obtains the other forms by substituting -e, -emy, -ecie for -esz. Here are some verbs with a stem change in the present tense: móc be able mogę I can możesz you can może he, she, it can
możemy we can możecie you (pl.) can mogą they can
brać take biorę I take bierzemy we take bierzesz you take bierzecie you (pl.) take bierze he, she, it takesbiorą they take iść go (on foot) idę I go idziemy we go idziesz you go idziecie you (pl.) go idzie he, she, it goes idą they go In iść, the stem alternates between d in the 1st pers. sg. and 3rd pers. pl. and dź (spelled dzi-) in the other forms. Occasionally there will be a change in root vowel in addition to a change in stem consonant, as in nieść carry niosę I carry niesiemy we carry niesiesz you carry niesiecie you (pl.) carry niesie he, she carries niosą they carry Class 1 contains a relatively large number of subclasses, but these subclasses do not need to be learned as long as one memorizes the 1st person singular and the 2nd person singular alongside the infinitive. Class 2: Verbs in -ę –y/isz, Infinitive in –y/ić or –eć
1st Person 2nd Person 3rd Person
Singular
Plural
-ę -y/isz -y/i
-y/imy -y/icie -ą
70
Examples: lubić like lubię I like lubisz you like lubi he, she, it likes
lubimy we like lubicie you like lubią they like
As in Class 1, if there is a change in the stem between the 1st person sg. and the 2nd person sg., the 3rd person pl. will have the same stem as the 1st person sg, and the other forms will have the stem of the 2nd person sg.; see: nosić carry noszę I have to nosimy we have to nosisz you have to nosicie you have to nosi he, she, it has to noszą they have to In the above verb, the stem alternates between sz in the 1st person sg. and 3rd person pl. and ś (spelled s before i) in the other forms. lecieć fly lecę I fly lecisz you fly leci he, she, flies
lecimy we fly lecicie you fly lecą they fly
In the above verb, the stem alternates between c in the 1st person sg. and 3rd person pl. and ć (spelled c before i) in the other forms. Verbs with present in –ę –ysz do not have stem alternations; see: uczyć teach uczę I hear uczysz you hear uczy he hears
uczymy we teach uczycie you teach uczą they teach słyszeć hear
słyszę I hear słyszysz you hear słyszy he hears
słyszymy we hear słyszycie you hear słyszą they hear
In Class 2, the subtypes are more superficial than in Class 1, being mainly based on whether the infinitive ends in –y/ić or –eć, and on spelling differences.
71
Class 3: Verbs in -am –asz, Infinitive in –ać
1st Person 2nd Person 3rd Person
Singular
Plural
-am -asz -a
-amy -acie -ają
Examples: czekać wait czekam I wait czekamy we wait czekasz you wait czekacie you wait czeka he, she, it waits czekają they wait Exceptional infinitive in –eć: mieć have mam I have masz you have ma he, she, it has
mamy we have macie you have mają they have
Irregular in the 3.p.pl.: dać give: dam, dasz, dadzą. Except for this verb, one may predict the other present-tense forms from the 1st person sg. in –am. There are no subtypes in Class 3, whether structural or spelling. Class 4: verbs in –em –esz:
1st Person 2nd Person 3rd Person
Singular
Plural
-em -esz -e
-emy -ecie -eją
Example: umieć know how umiem I know how umiemy we know how umiesz you know how umiecie you know how umie he, she, it knows how umieją they know how Class 4 contains very few verbs. As in class 3, their forms, too, may be predicted from the 1st person sg., here in –em, and there are no subtypes. The endings of class 3 and class 4 verbs are the same except for the preceding a or e, These three verbs are irregular in having dz in the 3rd pers. pl.:
72
wiedzieć know (information): wiem, wiesz, wie, wiemy, wiecie, wiedzą powiedzieć say pf: powiem, powiesz, powie, powiemy powiecie, powiedzą jeść eat: jem, jesz, je, jemy, jecie, jedzą Irregular Verb być (be): The verb być (be) is irregular in the present tense: być be jestem I am jesteś you are jest he, she, it is
jesteśmy we are jesteście you are są they are
The verb być is the only verb with a specific future tense: będę I will będziemy we will będziesz you will będziecie you will będzie he, she, it will będą they will
Imperative Formation of the Imperative The imperative or command form of the verb is usually equivalent to the stem of the 3rd pers. sg. present tense form of the verb, obtained by dropping -e, -ie, -y, -i, or by adding j to -a:
pisać iść kończyć kupić czekać
Present
Imperative
piszę, piszesz, pisze idę, idziesz, idzie kończę, kończysz, kończy kupię, kupisz, kupi czekam, czekasz, czeka
pisz write! idź go! kończ finish! kup buy! czekaj wait!
Occasionally there will be an o: ó stem-vowel shift in the imperative, as in robić otworzyć But: chodzić
robię, robisz, robi otworzę, otworzysz, otworzy chodzę chodzisz, chodzi
rób do! otwórz open! chodź come!
Verbs ending in consonant plus n or rz add –y/ij: ciągnąć ściąć
ciągnę, ciągniesz, ciągnie zetrę, zetrzesz, zetrze 73
ciągnij pull! zetrzyj wipe off!
The above are singular forms, and they are informal, i.e., used with close acquaintances and family members. The plural is formed from the singular by adding the ending -cie: idźcie (go!-plural). The ending -my can be added to form a first-person plural form of exhortation: czekajmy (let's wait!) chodźmy (let’s go!) Exceptional imperative forms include verbs in -awać –aję –ajesz, whose imperatives end in -awaj, e.g., wstawać wstaję, imperative wstawaj (get up), and the following: być jeść posłać powiedzieć rozumieć wziąć
jestem, jesteś, jest, jesteśmy jesteści,e są, imperative bądź be! jem jesz, je, 3.pl. jedzą jedz eat! poślę poślesz, pośle poślij send! powiem, powiesz, powie powiedz say! rozumiem, rozumiesz, rozumie rozum understand! wezmę, weźmiesz, weźmie weź take!
The formal imperative is formed with the particle niech (let) plus the 3rd pers. form of the verb: Niech pani usiądzie. (Why doesn’t madam sit down?) Niech pan się nie śmieje (Don't laugh, sir!) The imperative, whether formal or informal, is often accompanied by the word proszę (please): Proszę wejdź (Please come in). Proszę niech pan poczeka (Please wait a moment, sir). When forming the imperative, positive commands usually occur in the perfective aspect, while negative commands occur in the imperfective (regarding aspect, see further below): Otwórz okno. Open-perfective. the window. Nie otwieraj okna. Don't open-imperfective the window. A negated perfective imperative is apt to be taken as a warning: Nie otwórz drzwi! Watch out, don’t open the door!
The Pragmatic Imperative System The system of actual pragmatic implementation of the imperative differs from what is suggested by formal charts. Because of the use of the hortatory particle niech with 3rdperson pronouns of polite address, and occasionally with 1st-person pronouns, the system can be considered to consist of eight forms instead of only three: Formal System
1st Person 2nd Person 3rd Person
Singular
Plural
--napisz ---
napiszmy napiszcie ---
74
Pragmatic System
1st Person 2nd P. Informal 2nd P. Formal gentlemen 3rd Person
Singular
Plural
niech napiszę why don’t I write napisz write! niech pan napisze why don’t you write, sir
napiszmy let’s write napiszcie write! niech państwo napiszą why don’t you write, ladies and
niech on napisze why doesn’t he write
niech oni napiszą why don’t they write
The 1st-person sg. use with niech is not common. As the chart suggests, constructions using niech often translate into English as Why don't...: Niech ja to zrobię. (Why don't I do that?) Niech pani to kupi. (Why don't you buy that, madam?) and so on.
Past Tense The past tense is formed from the infinitive stem. Its formation does not differ according to the present-tense conjugational type. The rules for forming the past tense differ slightly according to whether the infinitive ends in a) a vowel plus ć, for example, czytać (read), umieć (know how), lubić (like), uczyć (teach), psuć (spoil), ciąć (cut); or b) in -ść, -źć, or –c, for example, nieść (carry), leźć (crawl), piec (bake). For verbs having infinitives in vowel plus ć, the 3rd person past tense is formed by dropping -ć and adding -ł, (masculine) -ła (feminine) -ło (neuter), -li (masculine personal plural), or -ły (other plural). One forms the 1st and 2nd person past-tense from the 3rdperson by adding personal endings to them. In practice, the past-tense personal endings, which are similar to the present-tense endings of być (be), are as follows:
1st Person 2nd Person 3rd Person
Singular
Plural
-m -ś ---
-śmy -ście ---
With masculine forms the link-vowel e is added before –m and –ś, creating the endings –em, -eś. Here is the past tense of dać (give): Singular dałem (masc.) dałeś (masc.) dał he gave
dałam (fem.) I gave dałaś (fem.) you (sg.) gave dała she gave 75
dało it gave (neut.)
Plural daliśmy (Masc.Pers.) dałyśmy (fem.) we gave daliście (Masc.Pers.) dałyście (fem.) you (pl.) gave dali (Masc.Pers.) dały (fem., neut.) they gave Verbs ending in -eć change e to a in all forms other than the masculine personal plural; see mieć have: Singular miałem (masc.) miałeś (masc.) miał he gave
miałam (fem.) I had miałaś (fem.) you (sg.) had miała she had miało it had (neut.) Plural
mieliśmy (masc.pers.)miałyśmy (fem.) we had mieliście (masc.pers.) miałyście (fem.) you (pl.) had mieli (masc.pers.) miały (fem., neut.) they had Verbs ending in -ąć change ą to ę in all forms other than the masc. sg.; see zacząć begin: Singular zacząłem (masc.) zacząłeś (masc.) zaczął he gave
zaczęłam (fem.) I began zaczęłaś (fem.) you (sg.) began zaczęła she began zaczęło it began (neut.) Plural
zaczęliśmy (masc.pers.) zaczęłyśmy (fem.) we began zaczęliście (masc.pers.) zaczęłyście (fem.) you (pl.) began zaczęli (masc.pers.) zaczęły (fem., neut.) they began Verbs with infinitives in -ść, -źć, and -c add past-tense endings to stems similar to those found in the 1st pers. sg. present. For example, here are the past tense forms of nieść niosę, niesiesz (carry) and móc mogę, możesz (can, be able): Singular niosłem (masc.) niosłeś (masc.) niósł he gave
niosłam (fem.) I carried niosłaś (fem.) you (sg.) carried niosła she carried niosło it carried (neut.)
76
Plural nieśliśmy (masc.pers.) niosłyśmy (fem.) we gave nieśliście (masc.pers.) niosłyście (fem.) you gave nieśli (masc.pers.) niosły (fem., neut.) they gave Singular mogłem (masc.) mogłeś (masc.) mógł he could
mogłam (fem.) I could mogłaś (fem.) you (sg.) could mogła she could mogło it could (neut.) Plural
mogliśmy (masc.pers.) mogłyśmy (fem.) we could mogliście (masc.pers.) mogłyście (fem.) you (pl.) could mogli (masc.pers.) mogły (fem., neut.) they could With nieść and móc, note the change of o to ó in the 3.p.sg. masculine. With nieść, note the change of o to e in the masculine personal plural. The following verbs have an irregular past-tense formation: 3rd-Person Past Forms iść, idę, idziesz go-det. jeść, jem, jesz, jedzą eat usiąść, usiądę, usiądziesz sit down-pf. znaleźć, znajdę, znajdziesz find-pf. znalazły.
szedł, szła, szło, szli, szły jadł, jadła, jadło, jedli, jadły usiadł, usiadła, usiadło, usiedli, usiadły znalazł, znalazła, znalazło, znaleźli,
Compound Future Tense The compound future tense is formed with the auxiliary verb będę, będziesz, będzie, będziemy, będziecie, będą, plus the 3rd pers. past form OF AN IMPERFECTIVE VERB ONLY. For example, here is the future of the verb czytać (read): Singular będę czytał (masc.), będziesz czytał (masc.) będzie czytał (masc.)
będę czytała (fem.) I am going to read będziesz czytała (fem.) you are going to read będzie czytała (fem.) he/she is going to read Plural
będziemy czytali (masc.pers.) będziecie czytali (masc.pers.) oni będą czytali (masc.pers.)
będziemy czytały (fem.) we are going to read będziecie czytały (fem.) you (pl.) are going to read one będą czytały (fem.) they are going to read 77
Instead of the past-tense forms, one may also use the infinitive; hence also będę czytać (I am going to read). The use of the past-tense forms is slightly more colloquial, and is in any case practically obligatory with males.
Perfective and Imperfective Aspect Polish verbs can be either perfective or imperfective. Most verbal notions are expressed by a pair of verbs, one of which is imperfective (impf), and the other perfective (pf). Usually the members of these aspect pairs are transparently related, but sometimes they are not, as in the instance of brać biorę, bierzesz impf, pf wziąć wezmę, weźmiesz (take). The future-tense construction with będę is formed only from imperfective verbs. With perfective verbs, which have no present-tense meaning, the present-tense form by itself generally expresses future meaning. For example, the verb kupić (buy) is perfective, hence its present forms have future meaning: kupię I will buy kupisz you (sg.) will buy kupi he, she, it will buy
kupimy we will buy kupicie you (pl.) will buy kupią they will buy
Verbs that are perfective will have a related imperfective verb in order to express present meaning. With the perfective verb kupić buy, the corresponding imperfective verb is kupować, whose present-tense forms are the following: kupuję I buy, I am buying kupujesz you (sg.) buy, are buying, kupuje he/she buys, is buying
kupujemy we buy, are buying kupujecie you (pl.) buy, are buying kupują they are buying, they buy
Perfective verbs are often formed from imperfective verbs by adding a prefix. Here are some common simplex verbs with their primary perfective prefix: budować build chcieć want cieszyć się be glad czekać wait czytać read dziękować thank dziwić się be surprised gotować prepare gotować cook grać play iść/chodzić go (on foot) jeść eat jechać/jeździć go, ride kończyć finish leżeć lie lecieć fly
zbudować zechcieć ucieszyć się zaczekać przeczytać podziękować zdziwić się przygotować ugotować zagrać pójść zjeść pojechać skończyć poleżeć polecieć
myć się wash (self) mylić się err nieść/nosić carry płacić pay płakać cry pić drink pisać write pytać ask robić do rozumieć understand słyszeć hear siedzieć sit śmiać się laugh śpiewać sing tańczyć dance
78
umyć się pomylić się odnieść zapłacić zapłakać wypić napisać zapytać zrobić zrozumieć usłyszeć posiedzieć zaśmiać się zaśpiewać zatańczyć
Sometimes, when there is felt to be no logical perfective idea corresponding to the simplex (unprefixed) imperfective, prefixation will only slightly alter the meaning of the word, as in żyć (live), pf przeżyć (live through, survive); grać (play), pf zagrać (begin to play), pograć (play a bit). Often, perfective prefixation is used both to form a perfective verb and to create a verb in a new (and often unpredictable) meaning. For example, wygrać (win), przegrać (lose) are based on grać (play). Imperfective verbs are typically formed from prefixed perfective verbs in new meanings by adding a suffix and, usually, by changing the conjugation type, usually to class 3, but sometimes to class 1. Here are some examples: Perfective
Derived Imperfective
dać dam dasz dadzą give otworzyć -rzę -rzysz open pokazać -żę -żesz show pomóc -mogę -możesz help poznać -am -asz meet przypomnieć -nę -nisz remind spotkać -am -asz meet ubrać się –biorę –bierzesz dress użyć -yję, -yjesz use wygrać -am -asz win zacząć -nę -niesz begin zamknąć -nę -niesz close, shut zamówić -wię -wisz order zaprosić -szę -sisz invite zdarzyć się -y occur zdjąć zdejmę –miesz take off zostawić -wię -isz leave behind
dawać daję dajesz otwierać -am -asz pokazywać –uję -ujesz pomagać -am -asz poznawać -znaję -znajesz przypominać -am -asz spotykać -am -asz ubierać się –am -asz używać -am -asz wygrywać -am -asz zaczynać -am -asz zamykać -am -asz zamawiać -am -asz zapraszać -am -asz zdarzać się -a zdejmować –uję -ujesz zostawiać -am -asz
A few verbs have highly irregular, or even etymologically unrelated aspect partners: Imperfective
Perfective
brać biorę, bierzesz take kłaść kładę, kładziesz put, place, lay kupować -puję -pujesz buy mówić -wię -wisz say, speak, talk oglądać -am –asz view, watch widzieć -dzę -dzisz see wkładać –am –asz put on znaleźć znajdę, znajdziesz find
wziąć wezmę, weźmiesz położyć -żę -żysz kupić -pię -pisz powiedzieć -wiem -wiesz -wiedzą obejrzeć -rzę -rzysz zobaczyć -czę -czysz włożyć –żę -żysz znajdować -duję -dujesz
79
Summary: The Polish Tense-Aspect System Imperfective Present Past Future
Perfective
robię I do, am doing robiłem I did, was doing (masc.) będę robił I will do, be doing
zrobiłem I did, got done zrobię I’ll do, get done
Verbs of Motion Polish distinguishes between movement on foot and movement by conveyance. In either case, the simple verbs for motion distinguish on-going (determinate, det) activity from frequentative (indeterminate, indet) activity. This distinction holds in the imperfective aspect only. Here are the most important verbs concerned:
go on foot go by conveyance carry on foot carry by conveyance run fly, rush sail, swim
Determinate
Indeterminate
iść idę, idziesz jechać jadę, jedziesz nieść niosę, niesiesz wieźć wiozę, wieziesz biec biegnę, biegniesz lecieć lecę, lecisz płynąć płynę, płyniesz
chodzić -dzę -dzisz jeździć jeżdżę, jeździsz nosić noszę, nosisz wozić wożę, wozisz biegać biegam, biegasz latać latam, latasz pływać pływam, pływasz
Look at the following examples: Gdzie teraz idziesz? Where are you going now? Czy często chodzisz do kina? Do you go to the movies often? Jadę do Warszawy pociągiem. I'm going to Warsaw by train. Zwykle jeżdżę do Warszawy pociągiem. I usually travel to Warsaw by train). Przepraszm, ale muszę lecieć. Excuse me, but I have to run. Nie lubię latać. I don't like to fly. When prefixed, verbs of motion lose the determinate vs. indeterminate distinction. The determinate and indeterminate forms will have a single prefixed perfective partner, formed on the determinate verb. Here are the prefixed perfectives of the above verbs, most formed with po-:
go on foot go by conveyance carry on foot carry by conveyance run fly, rush sail, swim
Imperfective
Perfective
iść, chodzić jechać, jeździć nieść, nosić wieźć, wozić biec, biegać lecieć, latać płynąć, pływać
pójść pojechać zanieść powieźć pobiec polecieć popłynąć
80
Here are the most important prefixed perfective forms of iść and jechać, and their derived imperfective aspect partners:
arrive, come on foot leave on foot go away from approach, come up to arrive by vehicle leave by vehicle drive away from approach, come up to
Perfective
Imperfective
przyjść wyjść odejść podejść przyjechać wyjechać odjechać podjechać
przychodzić wychodzić odchodzić podchodzić przyjeżdżać wyjeżdżać odjeżdżać podjeżdżać
Conditional Mood The conditional mood is used to express conditional or suppositional senses which, in English, are typically expressed with would, could, should, might. The conditional is also used to refer to contrary-to-fact situations, and is required after indirect commands and requests. The conditional is formed by using the 3rd-person past-tense forms of the verb in conjunction with the conditional particle by, which is either attached to the verb or, preferably, to some intonationally minor item occurring earlier in the sentence. Personal endings are attached to the particle by. Here are the conditional forms of pomóc pomogę, pomożesz (help)-pf.: Singular
1st Person 2nd Person 3rd Person
Masc.
Fem.
pomógłbym pomógłbyś pomógłby
pomogłabym pomogłabyś pomogłaby
I would help you-sg. would help he/she would help
Plural
1st Person 2nd Person 3rd Person
Masc. Pers. Pl.
Other Pl.
pomoglibyśmy pomoglibyście pomogliby
pomogłybyśmy pomogłybyście pomogłyby
we would help you-pl. would help they would help
When by is attached to another word, it is usually to a subordinating conjunction such as że (that) or gdy (if):
81
Singular
1st Person 2nd Person 3rd Person
Masc.
Fem.
gdybym pomógł gdybyś pomógł gdyby pomógł
gdybym pomogła gdybyś pomogła gdyby pomogła
if I would help if you -sg. would help if he/she would help
Plural Masc. Pers. Pl. 1st Person 2nd Person 3rd Person
Other Pl.
gdybyśmy pomogli gdybyśmy pomogły if we would help gdybyście pomogli gdybyście pomogły if you-pl. would help gdyby pomogli gdyby pomogły if they would help
The conditional is primarily used: 1. In clauses of purpose: Powtórzę to jeszcze raz, żebyś to dobrze zrozumiała. I’ll repeat that one more time, so that you understand it correctly. 2. In contrary to fact clauses: Pomogłabym ci, gdybym nie była tak zajęta. I would help you if I were not so busy. Although a past contrary-to-fact conditional can theoretically be formed by adding the 3rd prson past of być, as in gdybyśmy pomogli byli (if we had helped), in practice the regular condition can have either future or past reference. 3. After verbs of request, command, desire, when the subject of the incorporated clause is different from the person doing the requesting, commanding, desiring: Proszę cię, żebyście nie robili takiego hałasu. I'm asking that you not make such a racket. 4. To discuss hypothetical possibilities: Czy mógłbyś mi pomóc? Could you help me? 5. To discuss vague wonderings and suppositions: Nie sądzę, żeby on był teraz w domu. I don't think he would be at home now.
82
Participles, Gerunds, Verbal Nouns Polish has a well developed system of verbal adjectives (participles), verbal adverbs (gerunds), and verbal nouns, in both Perfective and Imperfective aspects. The verb of illustration in the chart below is pisać piszę piszesz impf, pf napisać (write).
Gerund Active Participle Passive Participle Verbal Noun
Imperfective
Perfective
pisząc while writing piszący (who is) writing pisany written (impf) pisanie the writing (impf)
napisawszy having written --napisany written (pf) napisanie the writing (pf)
Gerunds A gerund is a verb form without personal endings, the person of the verb being inferred from context. The IMPERFECTIVE GERUND can often be translated as “while doing something”; thus pisząc means “while writing.” The PERFECTIVE GERUND usually means “after having done something”; thus napisawszy means “after having written.” Gerunds are used to incorporate one sentence into another when the subject of both sentences is the same: Czytając gazetę, palił fajkę. While reading the paper, he smoked a pipe. Zjadłszy kolację, on wstał i wyszedł. Having finished supper, he stood up and left. Gerunds do not take any endings.
The Imperfective Gerund
The Imperfective Gerund may be formed by adding –c to the 3.pers.pl. of an imperfective verb only: czytają, hence czytając (while reading); idą, hence idąc (while going).
The Perfective Gerund
The Perfective Gerund may be formed from the 3.pers.sg.masc. past tense of a perfective verb. After vowel + ł, replace ł with –wszy: przeczytał, hence przeczytawszy (having read); zrobił, hence zrobiwszy (having done). After consonant+ł, add –szy: wyszedł, hence wyszedłszy (having left), wyniósł, hence wyniósłszy (having carried out). The Perfective Gerund is going out of use, and is hardly ever used in speech.
Participles A participle is an adjective derived from a verb, which still retains many of the the properties of the verb, for example, both aspect and the ability to take a complement. The imperfective active participle is often translated as a relative clause: “who or what is doing,” and it is often separated from the noun it modifies by its complement: Czytający gazetę człowiek nic nie zauważył The man reading the paper noticed nothing. 83
Participles take a full set of gender-number-case endings, as any adjective.
The Imperfective Active Participle
The Imperfective Active Particple may be formed by adding adjective endings to the imperfective gerund: czytając, hence czytający czytająca czytające, masc.pers.pl. czytający (who is reading); idąc, hence idący idąca idące, masc.pers.pl. idący (who is going).
Passive Participles
Passive participles describe objects on which an action has been carried out. The imperfective passive participle czytany means “being read.” The perfective passive participle przeczytany means “having been read.” The latter is the more frequently used, often in construction with the verb zostać: Ta książka została już przeczytana. That book has already been read. See further below under Passive Voice. The Passive Participle is formed from the infinitive stem, as follows: 1. Verbs with infinitives in -ać and –eć form the Passive Participle in –any –ana –ane -ani: napisać (write), hence napisany napisana napisane, masc.pers.pl. napisani (written); widzieć (see), hence widziany widziana widziane, masc.pers.pl. widziani (seen). 2. Verbs with infinitives in –ić and -yć form the Passive Participle in –ony –ona –one -eni, added to a stem like that of the 1st person sg. present: zawstydzić –dzę -dzisz (embarrass), hence zawstydzony zawstydzona zawstydzone, masc.pers.pl. zawstydzeni (embarrassed). Monosyllabic verbs in -ić and -yć like pić, myć, and their derivatives like wypić (drink) and umyć (wash), do not follow this rule; see below, 4. 3. Verbs with infinitives in -ść, -źć, -c form the Passive Participle in –ony –ona –one –eni, added to a stem like that of the 2.pers.sg. present: wynieść -niosę -niesiesz (carry out), hence wyniesiony wyniesiona wyniesione, masc.pers.pl. wyniesieni (carried out); przegryźć –zę -ziesz (bite through), hence przegryziony przegryziona przegryzione, masc.pers.pl. przegryzieni (bitten through); upiec -piekę -pieczesz ‘bake‘, hence upieczony upieczona upieczone, masc.pers.pl. upieczeni (baked). Irregular: znaleźć znajdę znajdziesz (find), znaleziony znaleziona znalezione, masc.pers.pl. znalezieni (found). 4. Verbs with infinitives in vowels other than a and e plus ć, and monosyllabic verbs in -ić and -yć drop ć and add –ty -ta –te -ci: zepsuć –uję –ujesz (spoil), hence zepsuty zepsuta zepsute, masc.pers.pl. zepsuci (spoiled); użyć –yję –yjesz (use), hence użyty użyta użyte, masc.pers.pl. użyci (used). Verbs in –nąć form the Passive Participle in –nięty (-a –e): zamknąć –nę -niesz (lock, shut, close), hence zamknięty zamknięta zamknięte, masc.pers.pl. zamknięci (locked, shut, closed). Other verbs in -ąć form the Passive participle in –ęty -ęta -ęte -ęci: zacząć -cznę, -czniesz (begin), hence zaczęty zaczęta zaczęte, masc.pers.pl. zaczęci (begun). 84
Verbal Nouns A verbal noun is a noun derived from a verb which still retains many of the properties of the verb, including aspect. Both czytanie and przeczytanie are usually translated as 'reading', the first referring to the action, the second to the accomplishment. Verbal nouns often occur with the prepositions przy (while, during), przed (before), and po (after), and they are often followed by a noun in the Genitive case: Po przeczytaniu tej książki pójdę spać (After reading that book-G I'll go to bed). Additionally, verbal nouns often occur in phrases following the preposition do, as in woda do picia drinking water, nic do zrobienia nothing to do, and so on. The Verbal Noun is formed on a stem like that of the masculine personal plural of the passive participle. This means that participles in –ony form the Verbal Noun in –enie: podniesiony, masc.pers.pl. podniesieni, hence podniesienie (elevation). Participles in –ty form the Verbal Noun on -cie: zatruty, masc.pers.pl. zatruci, hence zatrucie (poisoning). Gerunds and participles formed from verbs in się retain się, while verbal nouns formed from verbs in się sometimes lose the się: golić się (shave oneself), goląc się (while shaving onself), but usually golenie (shaving), although golenie się is not wrong. Some verbs rarely form the verbal noun but, instead, use an indeendent noun. For example, obawa (fear) is the de facto verbal noun of bać się (be afraid) or obawiać się (fear).
Passive Voice An active-transitive sentence (a sentence with a subject, verb, and direct object) can be transformed into the passive voice, using a passive participle, which presents the action from the point of view of the direct object. Compare English John is frying an egg (active) vs. An egg is being fried by John (passive). In this sentence, fried is the passive participle, linked to the object with the verb be. In Polish, the link verb is być with imperfective verbs, and zostać zostanę zostaniesz with perfective verbs: Imperfective
Present Future Past
Active:
Passive
Jan czyta książkę. Jan reads (is reading) a book. Jan będzie czytał książkę. Jan is going to read the book. Jan czytał książkę. Jan read (was reading) a book
Książka jest czytana przez Jana The book is read (is being read) by Jan. Książka będzie czytana przez Jana. The book is going to be read by Jan. Książka była czytana przez Jana. The book was (was being) read by Jan
85
Perfective
Future Past
Active:
Passive
Jan przeczyta książkę. Jan will read the book. Jan przeczytał książkę. Jan read the book.
Książka zostanie przeczytana przez Jana. The book will be read by Jan. Książka została przeczytana przez Jana. The book was read by Jan.
The original subject may be preserved by placing it after the preposition przez +A: przez Jana (by Jan). If the original subject was a force of nature, it may be placed in the Instrumental: Drzewo zostało obalone wiatrem. The tree was knocked down by the wind. The practical effect of passive voice is often expressed by reversing the order of subject and object. For example, Książkę czyta Jan has about the same effect as Książka jest czytana przez Jana (The book is read by John).
Depersonal Verbs There is a difference in Polish between a verb which has a definite subject which is simply not expressed, and a verb which has no subject to begin with, called “depersonal.” The Polish depersonal verb system is well developed. For the most part it is based on the third-person neuter forms of the finite verb, with the particle się functioning as the de facto subject: Imperfective Present one reads czyta się Past one read, one used to read czytało się or czytano przeczytano Future one will read będzie się czytało
Perfective --przeczytało się or przeczyta się
The construction czyta się means “one reads, reading is going on.” A form like this takes direct objects just as a personal verb does: Czyta się książkę. One reads a book, a book is being read. In the past tense, the forms based on się plus the past tense are usually replaced with forms based on the passive participle stem plus the ending -o: Czytano książki. One read books; books were being read.
Reflexive Verbs By “reflexive verbs” in a broad sense are meant verbs occurring with the reflexive particle się. In collquial speech, the particle się tends to occur before the verb; however, it can never occur in initial position in a clause. Hence one says: Bardzo się śpieszę. I'm in a big hurry.
86
But: Śpieszę się. I'm in a hurry. Following are the most important functions of the particle się.
Literal Reflexive Use
The basic meaning of the reflexive particle się is “oneself” in literal reflexive uses (where the action comes back upon the actor). This is not necessarily the most frequent usage of this particle, but it is the one on which most other uses are based. Frequently encountered are verbs of personal grooming: czesać (się) czeszę, czeszesz comb (oneself) kąpać (się) kąpię, kąpiesz bathe (oneself) myć (się) myję, myjesz wash (oneself) golić (się) golę, golisz shave (oneself) Compare the two sentences: Muszę umyć ręce. I have to wash my hands. (Transitive without się.) Muszę się umyć. I have to wash up. (Reflexive with się.) Verbs of this sort, i.e., verbs of personal grooming, occur with się more often than not: Codziennie się kąpię. I take a bath every day. Golę się przed śniadaniem. I shave before breakfast.
Reciprocal Use
The reflexive particle się can be used with any verb where the action can be considered reciprocal (back and forth), in which case the particle się takes on the sense “each other,” “one another”: Dobrze się znamy. We know each other well. Bardzo się lubimy (kochamy). We like (love) each other a lot. Często się spotykamy. We meet each other often. The verb must have Accusative syntax for the się construction to be possible in this use. Otherwise, one uses the appropriate case-form of the reflexive pronoun. For example, since pomagać -am -asz (help) takes the Dative case, one expresses “help one another” with the Dative reflexive sobie: Często sobie pomagamy. We often help one another.
Intransitivization
Polish is sensitive to whether a given verb is used transitively (with a direct object), or intransitively (without a direct object). If a verb can be used transitively in its basic sense, 87
its intransitive counterpart will be formed with się. Three subtypes of such use may be distinguished, consisting of uses with persons, things, and events. 1. With persons: Transitive
Intransitive
nazywać -am -asz call, name śpieszyć -szę -szysz hurry (someone)
nazywać się be called śpieszyć się be in a hurry.
Jak oni nazywają swoją żaglówkę? What do they call their sailboat? Jak ich żaglówka się nazywa? What's their sailboat called? 2. With things: Transitive
Intransitive
otwierać -am -asz open zamykać -am -asz close
otwierać się zamykać się
Zamykamy książki. We are closing our books. Drzwi się zamykają. The door is closing. 3. With events: Transitive
Intransitive
kończyć -czę -czysz end, finish zaczynać -am -asz begin
kończyć się zaczynać się
Zaczynamy/kończymy lekcję. We are beginning/ending the lesson. Lekcja się zaczyna/kończy. The lesson is beginning/ending.
Depersonalization
With the 3rd pers. sg. form of the verb, the particle się can express the idea of impersonal “one,” as though it were the subject of the sentence. Its occurrence in this use is frequent, much more so than the corresponding use of “one” in English. Jak to się mówi/pisze? How does one say (write) that? Jak tam się idzie/jedzie? How does one go there? Tam zawsze długo się czeka. One always waits a long time there. Impersonal verbs take the Accusative of a direct object the same way as other verbs: Kiedy się ma temperaturę, trzeba zostać w domu. When one has a temperature, one should stay at home. A sentence can be depersonalized by adding się and putting the subject in the Dative:
88
Przyjemnie mi się z tobą rozmawia. It's pleasant talking with you. In English the 2nd pers. sg. form of the verb is often used impersonally, as in How do you say that? The comparable use should not be used in Polish, since it is apt to be taken for informal speech. Hence it is safer to express the phrase How do you get to Lodz? as in Jak się jedzie do Łodzi? or Jak można dostać się do Łódzi.
Impersonal Verbs
The particle się is used with some verbs to derive impersonal verbs (verbs which in English have as subject an empty “it”): wydawać się wydaje się +D it seems chcieć się chce się +D it feels like to me, I feel like rozumieć się rozumie się it is understood ...and others. Such verbs often take Dative complements: Wydaje mi się, że skądś znam tę panią. It seems to me I know that lady from somewhere. Nie chce mi się iść do miasta. I don't feel like going to town.
Reflexive Verbs of Emotion
A number of verbs of emotion take się, a use which has no good translation into English. Among such verbs are: bać się boję się, boisz się be afraid bawić się -wię -wisz play cieszyć się -szę -szysz się be glad dobrze się bawić have a good time denerwować się -wuję -wujesz be upset dziwić się -wię -wisz be surprised martwić się -wię -wisz worry nudzić się -dzę -dzisz be bored przejmować się -muję -mujesz be upset wstydzić się -dzę -dzisz be embarrassed The following negated imperative forms of reflexive verbs of emotion are common: nie bój się ("nie BÓJ się") don't be afraid nie martw się ("nie MARTW się") don't worry nie denerwuj się don't be upset nie przejmuj się don't be concerned nie wstydź się don't be embarrassed
Reflexive-Only Verbs
Some verbs occur only with się, at least in the given meaning, for example: 89
bać się boję się, boisz się be afraid, fear dziać się dzieje się go on, happen podobać się -a +D be pleasing starać się -am -asz try śmiać się, śmieję się, śmiejesz się laugh wydawać się wydaje się seem zdarzyć się zdarzy się happen, occur (pf.)
90
10. Important Sentence Constructions Constructions Using the Infinitive A number of common verbs form phrases in construction with the infinitive. One of the most useful such verbs is the verb chcieć want, especially when used in the conditional in the sense 'I'd like', as in Chciał(a)bym zamówić rozmowę. I'd like to place a call. Some common verbs followed by the infinitive include chcieć chcę, chcesz (want), mieć mam, masz (be supposed to), musieć muszę, musisz (must, have to), starać się staram się, starasz się (try), umieć umiem, umiesz (know how), woleć wolę, wolisz (prefer). Three other useful words, można (one may), trzeba (one ought), and wolno (it is permitted), are also followed by the infinitive of the verb and can be used to form a wide variety of impersonal statements and questions: Można tu usiąść? May one sit down here? Tu nie wolno palić. One may not smoke here. Trzeba to zrobić. It's necessary to do that.
Modal Expressions The most important modals (items referring to duty, need, obligation), arranged according to the most common English gloss, are the following. All of these items are followed by the infinitive of the main verb. must, have to need to, should supposed to ought to, should
musieć, muszę, musisz or mieć, mam, masz musieć, muszę, musisz or trzeba mieć, mam, masz powinienem, powinnam, powinniśmy
The full conjugation of the last item is as follows: Masc. 1st person 2nd person 3rd person
Fem.
powinienem powinnam powinieneś powinnaś powinien powinna (n. -no)
Masc. Pers. Pl.
Fem. Pl.
powinniśmy powinniście powinni
powinnyśmy powinnyście powinny
Examples: Muszę się uczyć. I have to study. Trzeba go zapytać. One should ask him. Powinnaś się śpieszyć. You-fem. ought to hurry. Mam być w domu o ósmej. I'm supposed to be at home by 8:00. 91
Introducing Sentences One introduces an identity-noun into conversation with the expression to jest (that/this is) or to są (those are), followed by the noun being introduced: To jest mój kolega. This is my colleague. To jest dobra książka. That's a good book. To są moje okulary. Those are my eyeglasses. The expression tu jest (here is), pl. tu są, is also often used: Tu jest dobra nowa książka. Here is a good new book. Tu są nasi nowi sąsiedzi. Here are our new neighbors.
Identity Sentences When two nouns are joined in an identity relation, the verbal link is to jest, plural to są; the verb jest/są may be omitted, but the to is obligatory: Warszawa to (jest) stolica Polski Warsaw is the capital of Poland. Ci państwo to (są) nasi nowi sąsiedzi Those people are our new neighbors. This is a different construction from the Predicate Noun construction (see below), which does not contain to and which requires the Instrumental case. Often the two constructions are more-or-less interchangeable, hence either Zosia to wspaniała sekretarka. Or: Zosia jest wspaniałą sekretarką. Zosia’s an excellent secretary.
Expressing There Is The verb jest, plural są, is often used by itself to express whether someone is “there” or whether an item is in stock: Czy jest Marta? Is Marta there? Czy jest sok? Is there any juice? Czy są pańswto Kowalczykowie? Are Mr. and Mrs. Kowalczyk here? Czy są świeże pączki? Are there any fresh doughnuts? These questions would be answered affirmatively by Jest (there is), są (there are), or Nie ma (there isn't). nie ma takes the Genitive case: Nie ma soku There is no juice-Gen. Nie ma Marty Marta-Gen is not here.
92
The past of nie ma is nie było, and the future is nie będzie, both always neuter singular, and both taking the Genitive: Nie było państwa Kowalczyków. Mr. and Mrs. Kowalczyk were not there. nie było świeżych pączków. There weren’t any fresh doughnuts.
Predicate Nouns and Adjectives A predicate noun or adjective is a noun or adjective linked to the subject with a form of the verb be (być). In Polish, predicate nouns are expressed in the Instrumental case, while predicate adjectives are expressed with the Nominative case: Janek jest dobrym studentem. Janek is a good student-Inst. Ewa jest wymagającą nauczycielką. Ewa is a demanding teacher-Inst. In principle, the Predicate-Noun construction, as opposed to the Identity construction (above), expresses set-inclusion, as though one is saying, above, that Janek belongs to the set of good students, or that Ewa belongs to the set of demanding teachers. Adam jest chory. Adam is sick-Nom. Marysia jest zdenerwowana. Marysia is worried-Nom.
Yes-No Questions Polish often forms questions to be answered by tak (yes) or nie (no) with the help of the question-word czy (literally, whether), placed at the beginning of the sentence: Czy pan jest gotowy? Are you ready? Czy to jest dobry film? Is that a good movie? Czy to nie jest Jan? Isn't that Jan? When a yes-no question revolves around a verb, it is often answered with the verb, not with tak or nie: --Czy wypiłeś mleko? Did you drink the milk? --Wypiłem. I drank it.
Negation When a verb is negated, the negative particle nie is always placed immediately in front of it. Nothing can separate a verb from the negative particle nie. Nie mam czasu. I don't have time. Nie kupię tego. I won't buy that. When placed before one-syllable verbs, the particle nie takes the stress: NIE chcę, NIE wiem, NIE dam. 93
When using words like nothing, never, nowhere, and so on, Polish also uses nie before the verb, creating the impression of a “double negation”: Nic nie mam I don't have anything. Nikt tu nie mieszka. No one lives here. Nikt nic nikomu nie mówi. No one says anything to anyone. Another common word that occurs together with nie is żaden, żadna, żadne (none, not any), as in żaden stół nie jest wolny (No table is free). Verbs which ordinarily take the Accusative case take the Genitive case when negated: Oglądam telewizję. I'm watching television-Accusative. Nie oglądam telewizji. I'm not watching television. The negation of be in its existential sense of there is/are is expressed by nie ma (past nie było, future nie będzie) plus the Genitive case: W sklepie jest piwo. There is beer in the store. Nie ma piwa w sklepie. There is no beer in the store. Nikogo interesującego tam nie było No one interesting was there.
Word Order Word order in Polish tends to reflect the increasing informational prominence of the elements in a sentence as one proceeds from left to right. Items placed at sentence-end typically carry logical stress and respond to the implicit question statement answers. For example, in Jan kocha Marię. Jan-nom. loves Maria-Acc. the sentence answers the question “Whom does Jan love?” (Maria). The same sentence with the subject and object reversed, Marię kocha Jan. (in effect, “Maria is loved by Jan.”) answers the question “Who loves Maria?” (Jan). Polish often makes use of the device of subject-object reversal to express what is the equivalent of passive voice: Obudził mnie telefon. I-Acc. was awakened by the telephone-Nom. Background information is typically placed in the first part of a sentence. Note the difference between Polish and English in this regard: Jutro wieczorem w tej sali odbędzie się zebranie studentów. There will be a meeting of students in this room tomorrow evening.
94
Manner adverbs in Polish tend to be placed earlier in a sentence rather than later. Note here too the difference between Polish and English: On dobrze mówi po polsku. He speaks Polish well.
Sentence Intonation Sentence intonation refers to the slight rise or fall in pitch of the voice while speaking. Polish sentences utilize three levels of intonation: mid, high, and low. Sentences can end on a rise, on a fall, or be level at the end. High and low intonation is not radically different from mid intonation. Polish creates the impression of a moderately intoned language. 1. Statement Intonation. A typical Polish declarative sentence opens at mid level, possibly rises slightly just before the end, but then drops to low level at the end. Here, boldface represents mid-level, capitals represent a rise, and plain type represents a fall. On nie jest tak miły, jak się wy-DA-je. He’s not as nice as it appears. 2. Yes-No Questions, that is, questions expecting an answer of either yes or no, usually begin at mid level and end on a rise to high, possibly with a slight dip just before the rise: Czy je-steś za-do-wo-lo-NY? Are you satisfied? Czy pa-ni mie-szka w War-sza-WIE? Do you live in Warsaw? 3. WH Questions, that is, questions asking 'how', 'why', 'when', 'where', 'who', 'what', 'what kind', 'which' typically begin with high level on the question word, and then fall to a low level for the remainder of the question. GDZIE pa-ni mieszka? Where do you live? JAK się pa-ni na-zy-wa? What is your name? For a more emphatic question, high level may be maintained until the end of the sentence, with a slight rise on the next to last syllable, then a dip to low: DLA-CZE-GO PA-NI TAK SIĘ ŚPIE-szy? Why are you in such a hurry? It is important not to give WH questions the intonation of a Yes-No question by ending on a high pitch. Aside from needing to learn this one rule, speakers of English are inherently predisposed to have natural-sounding intonation in Polish. 4. Manner Adverbs. Adverbs of manner do not usually occur at the end of a sentence, but rather before the verb, where they are emphasized intonationally: On DOBRZE mówi po polsku. He speaks Polish well.
95
Przygody Krystyny, Paw∏a i Reksa Wybór tekstów do nauki języka polskiego dla cudzoziemców.
Reks Skrypt dla s∏uchaczy Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców Autorzy tekstów: Kazimiera Budzianka (13-16); Halina Olaczek (1-8, 17-19); Elżbiera Wróblewska (9-12, 20-23).
Opracowa∏a Halina Olaczek © Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 1996 ISBN 83-7016-992-9
1
PDF version: clicking on the title in the table of contents takes you to the page. Clicking on the title above the story loads a recording of the text. Clicking the number of the story returns you to the table of contents. Spis treści 1. Krystyna, Pawe∏ i Reks 2. Rodzina, koledzy, przyjaciele 3. Mieszkanie Krystyny i Paw∏a 4. W sto∏ówce 5. Pawe∏ czeka na Krystynę 6. Pawe∏ jest ciężko chory 7. Omar sprząta mieszkanie 8. Krystyna i Pawe∏ idą po zakupy 9. Pawe∏ i Krystyna próbują żyć wed∏ug planu 10. Krystyna szuka Reksa 11. Pawe∏ gotuje obiad 12. Pawe∏ jedzie do Wroc∏awia bez Krystyny 13. Pawe∏ ma z∏ote ręce 14. Krystyna wygrywa 13 milionów z∏otych 15. Pawe∏ jest zazdrosny o Krystynę 16. Pawe∏ i Krystyna idą na spokojny spacer 17. Gdzie jest paszport? 18. Pawe∏ i Krystyna udzielają wywiadu 19. Niedobry zwyczaj 20. W teatrze 21. Przygoda w bibliotece 22. Omar kupuje prezenty 23. Krystyna wraca ze szpitala
2
1. Krystyna, Pawe∏ i Reks Krystyna Kowalewska ma 23 lata. Jest wysoka, szczup∏a i zgrabna. Krystyna studiuje medycynę. Mówi zawsze, że medycyna to bardzo ciekawa nauka. Koledzy i profesorowie twierdzą, że Krystyna jest zdolna, pracowita i koleżeƒska. A co mówi Pawe∏ o Krystynie? Pawe∏ mówi, że Krystyna ma same zalety, a tylko jedną wadę: nie lubi wcześnie wstawać, Pawe∏ Kowalewski jest mężem Krystyny. On jest starszy niż Krystyna. Ma 27 lat i jest inżynierem. Jest wysoki j wysportowany. Jego dyrektor twierdzi, że Pawe∏ jest zdolny i obowiązkowy. A co mówi Krystyna o Pawle? Krystyna mówi, że Pawe∏ -tak jak i ona ma same zalety, a tylko jedną wadę: lubi wcześnie wstawać. Pawe∏ wstaje codziennie za piętnaście siódma, wcześniej niż Krystyna. Myje się, goli, ubiera, przygotowuje śniadanie, a potem wola g∏ośno: "Wstawaj szybko, Krystyno, już siódma godzina!" Krystyna wstaje niechętnie i mówi: "Szkoda, że niedziela nie jest codziennie". Krystyna i Pawe∏ mają psa. On nazywa się Reks. Reks jest weso∏y, ruchliwy i halaś1iwy. Pawe∏ twierdzi, że za ruchliwy i za ha∏aśliwy, ale on jest taki tylko wtedy, kiedy się bardzo cieszy. Reks jest bia∏y jak śnieg, więc widać, kiedy jest brudny. Krystyna, Pawe∏ i Reks mieszkają w Łodzi przy ulicy Narutowicza. Ich mieszkanie jest nieduże, ale ∏adne i nowoczesne. Naj∏adniejszy jest pokój Krystyny. Jest tam szafa, biurko, fotel, stolik, tapczan i dwa krzes∏a.
3
2. Rodzina, koledzy, przyjaciele Rodzina Krystyny mieszka w Warszawie. Tam mieszkają jej rodzice, dwie m∏odsze siostry i dwaj starsi bracia. Trzecia siostra Krystyny, Anna, mieszka w Łodzi. Rodzina Pawia mieszka w Krakowie. Tam mieszkają rodzice Pawia, jego trzy siostry i brat. Rodzina Pawia jest dość duża, a Krystyny jeszcze większa. Kiedy wszyscy razem przyjeżdżają do Łodzi, w mieszkaniu Krystyny i Paw∏a jest bardzo ciasno. Niektórzy muszą stać, bo tam są tylko dwa tapczany, dwa fotele i dwa krzes∏a. Koleżanki, koledzy, przyjació∏ki i przyjaciele Krystyny i Pawia mieszkają w Łodzi. Tu mieszkają przyjació∏ki Krystyny, Barbara i Elżbieta. One są ∏adne, mile i weso∏e. Barbara jeszcze studiuje, a Elżbieta już pracuje. W Łodzi mieszkają koledzy Krystyny i Paw∏a, Ahmed i Omar. Oni są cudzoziemcami. Ahmed jest Syryjczykiem, a Omar Sudaƒczykiem. Ahmed i Omar są studentami. Oni, tak jak Krystyna, studiują medycynę. Ahmed jest pilniejszy niż Omar i lepiej się uczy. Obaj są sympatyczni i bardzo towarzyscy. W Lodzi mieszka też Anna, siostra Krystyny, i mąż Anny, Andrzej. Anna też studiuje medycynę, a Andrzej, tak jak i Pawe∏, jest inżynierem. Andrzej jest, oczywiście, przyjacielem Pawia.
4
3. Mieszkanie Krystyny i Paw∏a Krystyna i Pawe∏ bardzo lubią swoje mieszkanie. Dostali je niedawno. Mają dwa pokoje, kuchnię, ∏azienkę i przedpokój. Kiedy otrzymali nowe mieszkanie, kupili nowe meble. W swoim pokoju Krystyna ma dużą, brązową szafę, duże biurko, niski stolik, jeden miękki fotel, wygodny tapczan i dwa krzes∏a. Pawe∏ ma w swoim pokoju podobne meble, ale oprócz tego ma telewizor, bo Krystyna i on lubią oglądać telewizję. Ma także magnetofon, bo oni lubią dobrą muzykę, i dużą bibliotekę, bo bardzo lubią czytać. Kiedy Krystyna i Pawe∏ dostali mieszkanie, kupili także Reksa, bo Krystyna bardzo chcia∏a mieć dużego psa. Teraz musi go karmić i kąpać, bo Pawe∏ jest bardzo zajęty. Krystyna chce je= mieć czarnego kota, ale Pawe∏ nie zgadza się. Mówi, że mieszkanie to nie ogród zoologiczny. Reks zawsze wstaje pierwszy i budzi Pawia, a Pawe∏ Krystynę. Kiedy Krystyna i Pawe∏ wychodzą, Reks zostaje sam. Najczęściej śpi wtedy na tapczanie lub wygląda przez okno. Kiedy widzi Krystynę lub Paw∏a, biegnie szybko do drzwi i tam czeka. Reks bardziej lubi Krystynę niż Paw∏a, bo ona ma więcej czasu, aby zajmować się psem. Koleżanki i koledzy Krystyny mówią, że ona jest szczęśliwa. Dlaczego? Bo ma dobrego i mi∏ego męża, ∏adne mieszkanie i wiernego psa. Koleżanki i koledzy Paw∏a twierdzą, że on jest szczęśliwy. Dlaczego? Ponieważ ma ∏adną i inteligentną żonę, ciekawą pracę i ∏adne mieszkanie. Przyjació∏ki i przyjaciele
5
Reksa też chyba myślą, że Reks jest szczęśliwy. Dlaczego? Bo Reks ma dobrą panią, dobrego pana i wygodny tapczan, kiedy jest sam w domu.
6
4. W sto∏ówce Krystyna zazwyczaj je obiady w studenckiej sto∏ówce. Lubi jeść tam obiady, ponieważ w sto∏ówce spotyka zawsze swoje koleżanki, kolegów i profesorów. Tego dnia, jak zwykle, wchodzi do sto∏ówki o drugiej. Przy najbliższym stoliku widzi swoich kolegów, Ahmeda i Omara. -Cześć, Krystyno -wo∏ają - Jak się masz? -Dziękuję -odpowiada Krystyna. -Czy zjedliście już obiad? -Jeszcze nie. Czekamy na ciebie. Zaraz przyniesiemy nakrycia. -Jesteście dziś wyjątkowo uprzejmi. -Dlaczego "wyjątkowo"? My zawsze jesteś my uprzejmi. mówi Omar. Szybko przynosi ∏yżki, ∏yżeczki, noże i widelce. -Jaką chcesz zupę, jarzynową czy pomidorową? -pyta Ahmed -Pomidorową· Po chwili Ahmed przynosi na tacy trzy talerze zupy. -Co chcesz zjeść na drugie danie: ryż, kartofle czy kluski? Kotlet mielony Marchew czy pieczeƒ? Marchew czy buraczki? -Kotlet mielony, ziemniaki i buraczki. Omar szybko przynosi drugie danie, a Ahmed trzy szklanki kompotu na deser. Krystyna je i myśli: "To bardzo przyjemnie mieć takich mi∏ych kolegów". Po obiedzie Ahmed odnosi do okienka brudne talerze, szklanki, ∏yżki, ∏yżeczki, noże i widelce. Krystyna mówi:
7
-Wieczorem chcę iść z Paw∏em do kina. Może pójdziecie z nami? -Nie możemy -mówi Ahmed. -Wiesz przecież, że za dwa tygodnie mamy zdawać anatomię. Ten egzamin jest dla nas bardzo trudny, więc musimy się dużo uczyć. -Jeżeli chcecie -mówi Krystyna -to możemy uczyć się razem. Ja dość dobrze umiem anatomię. Pomogę wam. -Naprawdę? -Naprawdę. Możemy codziennie po obiedzie uczyć się razem godzinę albo dwie. Zaczynamy już dzisiaj. -Świetnie -wola Ahmed -ale najpierw chodźmy do klubu na kawę i dobre ciastka.
8
5. Pawe∏ czeka na Krystynę W sobotę wieczorem Pawe∏ d∏ugo czeka∏ na Krystynę. Zwykle Krystyna wraca o czwartej, a tu już prawie piąta, a Krystyny nie ma. Pawe∏ otworzy∏ okno i popatrzy∏ na ulicę. By∏a brzydka pogoda i pada∏ deszcz. Zamkną∏ więc okno, wzią∏ książkę i próbowa∏ czytać, ale nie móg∏. By∏ zdenerwowany i co kilka minut patrzy∏ na zegarek. O piątej zatelefonowa∏ do Anny. -Anno, czy nie ma u ciebie Krystyny? -Nie, nie ma -odpowiedzia∏a Anna. -A czy nie wiesz, gdzie ona może być? Czekam na nią już godzinę. -Nie mam pojęcia, ale nie martw się. Pewnie posz∏a na spacer albo spotka∏a jakąś koleżankę. O szóstej Pawe∏ zatelefonowa∏ do szpitala i zapyta∏ dyżurnego lekarza: -Panie doktorze, czy pogotowie przywioz∏o dziś do szpitala pacjentkę, która nazywa się Krystyna Kowalewska? -Nie, nie przywioz∏o -odpowiedzia∏ lekarz. -A dlaczego pan pyta? -Czekam na żonę już dwie godziny. Myśla∏em, że mia∏a wypadek, wpad∏a pod tramwaj albo samochód... Bardzo się o nią niepokoję. Lekarz zaśmia∏ się i powiedzia∏: -Pana żona jest chyba m∏oda i ∏adna, a pan bardzo nerwowy. Pewnie spotka∏a jakiegoś
9
sympatycznego kolegę i razem poszli na kawę. O siódmej Pawe∏ zadzwoni∏ do policji i powiedzia∏: -Proszę o pomoc. Zginę∏a mi żona. Nie wróci∏a do domu. Musicie ją znaleźć. Bardzo się o nią martwię. -Nazwisko żony? -Krystyna Kowalewska. -Wiek? -23 lata. -Zawód? -Jest studentką medycyny. -Rysopis? -Jest wysoka i szczup∏a. Ma jasne w∏osy i niebieskie oczy, no i jest, oczywiście, bardzo ∏adna i zgrabna. -Jak by∏a ubrana? -By∏a ubrana w niebieską sukienkę, granatowy p∏aszcz i granatowe buty. Mia∏a też torebkę i chyba parasolkę. Policjant zanotowa∏ wszystko i wreszcie zapyta∏: -Kiedy widzia∏ pan żonę po raz ostatni? -Dzisiaj rano. Mia∏a wrócić o czwartej, a dotąd jej nie ma. -Proszę pana -powiedzia∏ policjant -pan jest chyba za nerwowy. Trzy godziny to nie jest dużo... W tej w∏aśnie chwili zadzwoni∏ dzwonek. Pawe∏ szybko pobieg∏ do drzwi i otworzy∏ je. Wesz∏a Krystyna. By∏a ca∏a, zdrowa i uśmiechnięta. Pawe∏ zawo∏a∏: - Gdzie by∏aś, Krystyno? Czekam na ciebie już ponad trzy godziny. Wszędzie o ciebie pyta∏em. Wszędzie cię szuka∏em... -Szuka∏eś? Dlaczego? By∏am u fryzjera. Czeka∏am ponad dwie godziny. Chyba wiesz, że w sobotę trzeba tam zawsze d∏ugo czekać...
10
6. Pawe∏ jest ciężko chory W niedzielę po po∏udniu Pawe∏ poczu∏ się źle. Powiedzia∏ do Krystyny: -Krystyno, bardzo źle się czuję. -A co d jest? -Boli mnie g∏owa, gard∏o, serce i żo∏ądek i chyba mam temperaturę. -Po∏óż się do lóżka, zmierz temperaturę i weź aspirynę. Pawe∏ po∏oży∏ się. Krystyna poda∏a mu termometr i aspirynę. Po kilku minutach zapyta∏a: -Jaką masz temperaturę? -37 (stopni) i 3 (kreski). -To niedużo. Nic ci nie będzie. -Ależ Krystyno, taka temperatura jest bardzo niebezpieczna. -Dlaczego? -Pewien mój znajomy też mia∏ taką temperaturę jak ja i podobne objawy. Nie poszed∏ od razu do lekarza. Na drugi dzieƒ pogotowie zabra∏o go do szpitala i leża∏ tam trzy miesiące. Móg∏ nawet umrzeć. -A ja myślę, Pawle, że to nic poważnego. Pewnie masz lekką grypę. Pawe∏ zaczą∏ jęczeć. -Dlaczego jęczysz? -Jest mi s∏abo. Daj mi krople na serce. Krystyna przynios∏a mu krople. Po chwili Pawe∏ powiedzia∏: -Daj mi termometr.
11
-Znowu? -Czuję, że jest ze mną źle. Mam dreszcze. Krystyna poda∏a mu termometr. Pawe∏ znów zmierzy∏ temperaturę. -Ile? -zapyta∏a Krystyna. -36 i 3. -To dobrze -powiedzia∏a Krystyna. -Dobrze? -oburzy∏ się Pawe∏ -To przecież os∏abienie. Czuję się coraz gorzej. Mam zawroty g∏owy. Powinnaś iść po lekarza albo zatelefonować po pogotowie. -Ależ Pawle, to zupe∏nie niepotrzebne. Jesteś po prostu przeziębiony. -Nie jesteś jeszcze lekarką, a już stawiasz diagnozę. Wezwij szybko lekarza, bo mogę umrzeć przez ciebie. Krystyna zatelefonowa∏a po lekarza. Lekarz, przyszed∏ i zapyta∏: -Co panu dolega? -Bardzo źle się czuję, panie doktorze. Najpierw bola∏a mnie g∏owa i gard∏o, potem by∏o mi s∏abo, a teraz mam zawroty g∏owy i dreszcze. -Czy ma pan wysoką temperaturę? -Chyba tak. Jest mi na przemian gorąco i zimno. Lekarz zbada∏ dok∏adnie Paw∏a i powiedzia∏: -Nic panu nie jest. Po prostu jest pan trochę przeziębiony. Proszę wziąć aspirynę... -Aspirynę już wzią∏em. -... To dobrze. Proszę wziąć także witaminę C. -A lekarstwa na gard∏o, na żo∏ądek i na serce? -Nie są potrzebne. Do widzenia paƒstwu.
12
-A widzisz! Mówi∏am to samo -powiedzia∏a Krystyna po wyjściu lekarza. -To na pewno nie by∏ prawdziwy lekarz -powiedzia∏ Pawe∏ pewnie student medycyny, tak jak ty. On się na niczym nie zna, jeżeli nie widzi, że ja jestem naprawdę ciężko chory. Proszę cię, Krystyno, idź do apteki po jakieś dobre lekarstwo. Krystyna w∏oży∏a p∏aszcz i posz∏a do dyżurnej apteki. Dość d∏ugo czeka∏a w kolejce. Gdy wróci∏a, Paw∏a nie by∏o w domu. W pokoju, na stole, zobaczy∏a kartkę: "Telefonowa∏ Andrzej. Ma dwa bilety na międzynarodowy mecz pi∏ki nożnej. Postanowi∏em pójść. Przecież sama mówi∏aś że nic mi nie jest. Pawe∏".
13
7. Omar sprząta mieszkanie Omar mieszka razem z Ahmedem w dwuosobowym pokoju. Omar jest mi∏y i weso∏y, ale bardzo nie lubi sprzątać. Pewnego dnia Ahmed odwiedzi∏ Krystynę i Paw∏a i skarży∏ się na Omara: -Jeśli ja sam nie posprzątam, to buty Omara stoją na środku pokoju, krawat wisi na lampie, a marynarki i koszule leżą na ∏óżkach i wszystkich krzes∏ach. Nie mogę patrzeć na ten nieporządek. Kiedy mówię to Omarowi, odpowiada: "Ja też nie mogę na to patrzeć i dlatego idę na spacer". Nie wiem, co mam robić, żeby nauczyć Omara porządku. -Mam pomys∏ -powiedzia∏ Pawe∏. -Musisz tylko w niedzielę wyjść wcześnie rano z domu, a wrócić dopiero wieczorem. Kiedy wrócisz, pokój na pewno będzie posprzątany. W piątek Pawe∏ odwiedzi∏ Ahmeda i Omara i powiedzia∏: -Jutro przyjedzie do mnie siostra, która mieszka w Krakowie. Dużo jej o was opowiada∏em i chce was poznać. Czy możemy was w niedzielę odwiedzić? -Oczywiście -zawo∏a∏ Omar. -A ile lat ma twoja siostra? -Dwadzieścia -odpowiedzia∏ Pawe∏ i pokaza∏ Omarowi fotografię siostry. -Jaka ∏adna! -zawo∏a∏ Omar. -Będę na was czekać w niedzielę. W sobotę wieczorem Omar powiedzia∏ do Ahmeda: -Musimy posprzątać mieszkanie, bo jutro będziemy mieć gości.
14
-Nie "będziemy" ale "będziesz" -odpowiedzia∏ Ahmed. -Mnie jutro nie będzie w domu. Mam ważne zebranie. Musisz posprzątać sam. -Ale ja nigdy sam nie sprząta∏em -zawo∏a∏ Omar przerażony. Powiedz mi chociaż, co mam robić? -Najpierw otworzysz okno i wywietrzysz pokój, potem schowasz ubrania do szafy i ustawisz książki na pó∏ce, później zetrzesz kurze i umyjesz pod∏ogę, a w koƒcu pójdziesz do cukierni i kupisz jakieś ciastka. Kiedy zrobisz to wszystko, nastawisz wodę na herbatę, w∏ączysz radio i będziesz czekać na gości. W niedzielę rano Ahmed wyszed∏ z domu bardzo wcześnie. Omar w∏oży∏ stare ubranie i zaczą∏ sprzątać. Najpierw otworzy∏ szeroko okno i wywietrzy∏ pokój, potem schowa∏ wszystkie ubrania do szafy i porządnie ustawi∏ książki na pó∏ce, później starannie star∏ kurze z mebli i umy∏ pod∏ogę. W koƒcu pożyczy∏ żelazko od kolegi i wyprasowa∏ spodnie, umy∏ się, przebra∏ i poszed∏ do cukierni po ciastka i cukierki. Po drodze kupi∏ nawet kilka kwiatków. Wstawi∏ kwiaty do wazonu, nastawi∏ wodę na herbatę, w∏ączy∏ radio i czeka∏ na gości. O czwartej ktoś zapuka∏. Omar szybko otworzy∏ drzwi. Zobaczy∏ Krystynę i Pawia. -A gdzie jest twoja siostra, Pawle? -zapyta∏ Omar. -W Krakowie. Mam tam nawet trzy siostry, tylko że wszystkie są już mężatkami. Najm∏odsza wysz∏a za mąż trzy miesiące temu za swojego kolegę ze studiów. -Ale przecież powiedzia∏eś, że... -Powiedzia∏em ci nieprawdę, bo chcia∏em, żebyś chociaż raz posprząta∏ mieszkanie.
15
-I po co ja się tak napracowa∏em? Nawet kwiaty kupi∏em i ciastka... -Ciastka zjemy razem, a potem pójdziemy do kina. W "Ba∏tyku" jest wyświetlany nowy polski film. Czy by∏eś już na nim, Omarze? -Nie, nie by∏em. Ale czy dostaniemy bilety? Dzisiaj jest niedziela i na pewno będzie tam dużo ludzi. -Bilety już kupiliśmy. Przygotuj szybko herbatę, bo za godzinę musimy być w kinie.
16
8. Krystyna i Pawe∏ idą po zakupy W sobotę po po∏udniu Krystyna powiedzia∏a do Paw∏a: -Musimy kupić dla ciebie nowy sweter i buty. Twoje buty są zniszczone, a sweter nie jest już ∏adny. Chcę mieć eleganckiego męża. Czy masz dziś wolny czas? -Ale to przecież koniec miesiąca -powiedzia∏ Pawe∏ -czy masz jeszcze pieniądze na sweter i buty? Krystyna uśmiechnę∏a się i powiedzia∏a: -Powinieneś już wiedzieć, że lubię oszczędzać na ubranie. Mamy jeszcze trochę pieniędzy w PKO. Musimy tylko wstąpić po drodze na pocztę i podjąć je. -Widzę, że mam naprawdę oszczędną żonę, ale może pójdziemy jutro, bo dzisiaj mam ochotę oglądać telewizję. -W niedzielę? -A, prawda. To może wybierzemy się w poniedzia∏ek, albo we wtorek? -W poniedzia∏ek po po∏udniu mam zamiar pójść do Anny. Umówi∏yśmy się na czwartą. Musimy się uczyć, bo we wtorek będziemy zdawać egzamin. -To może pójdziemy w środę? -O nie, Pawle! To za późno. Sweter i buty są ci bardzo potrzebne. Nie możesz być taki nieelegancki. -No to chodźmy -zgodzi∏ się niechętnie Pawe∏. Pawe∏ i Krystyna ubrali się i wyszli. Najpierw wstąpili na pocztę i podjęli pieniądze, a potem poszli na przystanek i kilka minut czekali na tramwaj. Dziewiątką dojechali do ulicy
17
Piotrkowskiej. Tam wysiedli i poszli dalej pieszo. Co chwila zatrzymywali się i oglądali wystawy. Nagle Krystyna zawo∏a∏a: -Czy widzisz, Pawle, tę sukienkę? -Którą? -Tę niebieską. Zawsze chcia∏am mieć w∏aśnie taką. Może wstąpimy na chwilę do sklepu? Tylko ją obejrzę. Krystyna i Pawe∏ wchodzą do sklepu. Krystyna prosi sprzedawczynię o sukienkę. Ogląda ją i mówi: -Pawle, mam wielką ochotę przymierzyć ją. Krystyna przymierza sukienkę i wo∏a: -Patrz, jaka ∏adna! I akurat mój rozmiar. -Chyba trochę za szczup∏a -mówi Pawe∏. -Nie, nie jest za szczup∏a. A może sweter dla ciebie kupimy później, a dzisiaj tylko buty i sukienkę? -Dobrze -zgadza się Pawe∏. Krystyna mówi do sprzedawczyni: -Proszę zapakować tę sukienkę. Pawe∏ idzie do kasy i p∏aci za sukienkę. Potem bierze paczkę i razem wychodzą ze sklepu. Idą dalej. Wtem Krystyna wo∏a: -Pawle, czy widzisz tę szarą torebkę? Może wejdziemy na chwilę? Tylko ją obejrzę. Wchodzą do sklepu. Krystyna ogląda torebkę. -Jaka ∏adna! - mówi Krystyna. -W∏aśnie taka jest mi bardzo potrzebna. Pawle, a może buty dla ciebie kupimy za tydzieƒ? -Trudno -mówi Pawe∏ z rezygnacją. P∏acą za torebkę i wychodzą. Krystyna jest uśmiechnięta i zadowolona. Pawe∏ niesie paczki. -Możemy już chyba wrócić do domu -mówi Pawe∏.
18
-0, nie! -protestuje Krystyna. -Musimy koniecznie kupić coś i dla ciebie. Wchodzą do sklepu i kupują krawat. Pawe∏ myśli: -W następną sobotę pójdę po zakupy sam, wtedy na pewno kupię sobie sweter i buty.
19
9. Pawe∏ i Krystyna próbują żyć wed∏ug planu Wieczorem Krystyna siedzia∏a w pokoju i coś pisa∏a. Pawia jeszcze nie by∏o. Nie by∏o także Reksa, bo razem poszli na krótki spacer. Kiedy wrócili, Pawe∏ zapyta∏: -Krystyno, co tak piszesz? Dlaczego jesteś w z∏ym humorze? Myśla∏em, że pójdziemy do kina. -Nie mam czasu ani ochoty. Nie widzę powodu do zadowolenia, bo w∏aśnie notuję, czego nie za∏atwi∏am w tym tygodniu. Pos∏uchaj! -Nie przeczyta∏am tej ciekawej powieści, którą muszę jutro oddać. -Nie napisa∏am ważnego listu. -Nie skoƒczy∏am gruntownego sprzątania. -Nie odda∏am brudnej bielizny do pralni. -Nie upra∏am czarnego swetra i bia∏ej bluzki. -Nie odwiedzi∏am Anny i Andrzeja. -Nie powtórzy∏am histologii, a nied∏ugo mam kolokwium. -Nie obejrza∏am ani jednego filmu. -Nie kupi∏am s∏ownika angielsko-polskiego. -Nie upiek∏am ciasta. -Nie wykąpa∏am psa. -Nie zaprosi∏am do nas Marii. -Nie zap∏aci∏am rachunku za telefon. -Krystyno! Może zrobi ci się weselej, jeżeli powiem c~ czego ja nie za∏atwi∏em. A więc: -Nie zreperowa∏em żelazka. -Nie uprasowa∏em tej niebieskiej koszuli.
20
-Nie pożyczy∏em książki z biblioteki. -Nie umy∏em pod∏ogi w kuchni. -Nie zanios∏em tego brązowego materia∏u na garnitur do krawca. -Nie kupi∏em ani jednego czasopisma. -Nie zjad∏em dziś obiadu. -Nie zrobi∏em zakupów na niedzielę. -Co?! -zawo∏a∏a Krystyna i pobieg∏a do kuchni. -Dlaczego ma być mi weselej? Ni. ma ani chleba, ani cukru, ani herbaty, ani mąki, ani mas∏a, ani sera, ani kawy. Dlaczego niczego nie kupi∏eś? Na pewno po prostu zapomnia∏eś! O tej porze możesz nie dostać chleba. Pójdziesz zaraz do sklepu? -Już idę. Muszę. -Ale, Pawle, naprawdę nie lubię takiego bezplanowego życia. W przysz∏ym tygodniu będziemy mieć dużo pracy. Trzeba za∏atwić to wszystko, czego nie za∏atwiliśmy. -Trudno! Po kolacji będziemy planować. Dobrze? -Dobrze! Teraz idź po zakupy. W tym momencie ktoś zadzwoni∏ do drzwi. Pawe∏ otworzy∏ i zobaczy∏ ciotkę Krystyny. -Dzieƒ dobry, moi drodzy. Tak dawno was nie widzia∏am! Ale teraz mogę być u was ca∏y tydzieƒ.
21
10. Krystyna szuka Reksa Pewnego dnia Krystyna przysz∏a do domu o piątej. Rozejrza∏a się po mieszkaniu i pomyśla∏a: -Nie ma ba∏aganu, więc jeszcze nie by∏o Paw∏a. Ale gdzie jest Reks? I zaczę∏a szukać psa. Ale Reksa nie by∏o ani w drugim pokoju, ani w kuchni, ani w ∏azience. -Pewnie wybiegi z domu, kiedy Pawe∏ wychodzi∏ rano pomyśla∏a Krystyna i pobieg∏a szukać Reksa. Najpierw zajrza∏a do sklepu mięsnego i zapyta∏a sprzedawczynię: -Proszę pani, czy nie by∏o tu takiego dużego, bia∏ego psa? -Wiem, wiem, jak wygląda pani pies. Lubi tu zaglądać. Ale dziś go nie by∏o. Potem Krystyna zapyta∏a o psa w sklepie spożywczym: -Proszę pani, czy nie by∏o tu mojego psa? -Nie, nie by∏o. Krystyna więc pobieg∏a szukać dalej. Nie by∏o jednak Reksa ani w parku, ani na ulicy. W tym czasie Pawe∏ wróci∏ do domu i zobaczy∏ p∏aszcz Krystyny i jej torebkę. Pomyśla∏: -Co się sta∏o? Dlaczego nie ma Krystyny? Dokąd ona posz∏a bez p∏aszcza i torebki? I zaczą∏ szukać żony. Najpierw zadzwoni∏ do drzwi sąsiadki. -Pani Anno, czy nie ma u pani mojej żony? -Nie, nie ma jej i nie by∏o.
22
Potem zatelefonowa∏ do koleżanki Krystyny, która mieszka bardzo blisko. -Zosiu, czy nie ma u ciebie Krystyny? -Nie, nie ma jej i dzisiaj nie by∏o. Zdenerwowany Pawe∏ wróci∏ do domu. Krystyna już tam by∏a. -Gdzie by∏aś, szuka∏em cię wszędzie. -A ja szuka∏am Reksa. Oczywiście nie zauważy∏eś, że jego też nie ma w domu. W ogóle nigdzie go nie ma. Pawe∏ pomyśla∏ chwilę, zerwa∏ się z krzes∏a i otworzy∏ drzwi od balkonu. Na balkonie leża∏ Reks. Wygląda∏ na zmarzniętego i g∏odnego. -Pawle, zamkną∏eś go rano na balkonie! -Nie zauważy∏em! Reks popatrzy∏ niechętnie na swojego pana, a potem zaczą∏ na niego szczekać. Chyba mia∏ dużo racji.
23
11. Pawe∏ gotuje obiad Pewnego dnia Pawe∏ wróci∏ do domu wcześniej niż zwykle. Wiedzia∏, że Krystyna ma tego dnia praktykę w szpitalu i nie zdąży zjeść obiadu w sto∏ówce. Postanowi∏ więc zrobić jej niespodziankę: ugotować obiad i upiec ciasto. Najpierw usiad∏, wzią∏ papier i o∏ówek i zaczą∏ myśleć, co jest potrzebne do ugotowania zupy i upieczenia ciasta. Czasem widzia∏, jak robi to Krystyna, więc próbowa∏ sobie przypomnieć. Zaczą∏ notować: kilo mięsa, paczka makaronu, pó∏ kilo warzyw, kilo kartofli, paczka mas∏a, dwadzieścia jajek, kilo cukru, buteleczka śmietany. Potem pobieg∏ do sklepu i kupi∏ wszystko. Następnie ustawi∏ zakupy na stole i zabra∏ się do pracy. Najpierw nala∏ dużo wody do garnka i postawi∏ na gazie. Potem zaczą∏ myśleć, co w∏ożyć do wody, żeby wysz∏a zupa. -Oczywiście! Mięso i warzywa! -zawo∏a∏. W∏oży∏ więc kilo mięsa i pól kilo warzyw. -Prawda! Jeszcze makaron! I wrzuci! makaron do wody. -Jeszcze trochę soli! -i posoli∏ zupę. -No, teraz trochę odpocznę -pomyśla∏. -Zaczekam chwilę, aż zupa zacznie się gotować. Usiad∏ w kuchni i przegląda∏ gazetę. Po pó∏ godzinie zajrza∏ do garnka. -Dziwna jest ta zupa -pomyśla∏ -za gęsta! -Aha, już wiem! Wzią∏em za ma∏o wody. I dola∏ litr wody. -Aha! -Trzeba wsypać trochę pieprzu. I wsypa∏.
24
Potem pomyśla∏: -Teraz przygotuję ciasto. Wsypa∏ do dużego garnka 2 kilo mąki, do tego wrzuci∏ 20 jajek, kilo cukru, wla∏ buteleczkę śmietany i do∏oży∏ jeszcze paczkę mas∏a. Wymiesza! wszystko dok∏adnie i w∏oży∏ do piecyka. Potem poszed∏ do drugiego pokoju i zaczą∏ czytać książkę. Po godzinie wróci∏ do kuchni, wyją∏ ciasto i odstawi∏ garnek z zupą. Spróbowa∏ i pomyśla∏: -Ta zupa i to ciasto mają dziwny smak. Dlaczego? D∏ugo nie myśla∏, bo wesz∏a Krystyna. Już w przedpokoju powiedzia∏a: -Czuję jakieś dziwne zapachy. Co robi∏eś? -Ugotowa∏em obiad i upiek∏em ciasto. Ale chyba jedno i drugie nie bardzo się uda∏o. Krystyna wesz∏a do kuchni, zajrza∏a do garnka i powiedzia∏a: -Ależ Pawle! Ugotowa∏eś obiad na 12 osób. Potem spróbowa∏a. -Co ty w∏oży∏eś do zupy? Co do ciasta? Zak∏opotany Pawe∏ wyliczy∏. - Ależ, Pawle! Wszystko trzeba robić wed∏ug przepisu. Pawe∏ by∏ bardzo nieszczęśliwy. -Nie martw się, Pawle! -Dobre chęci też są ważne. A na imieniny kupię ci książkę kucharską.
25
12. Pawe∏ jedzie do Wroc∏awia bez Krystyny Przyjaciel Paw∏a, Janek, trzy miesiące temu przeprowadzi∏ się z Łodzi do Wroc∏awia. Pewnego dnia Pawe∏ dosta∏ od niego list. Janek napisa∏, że jest bardzo zadowolony z nowego mieszkania i nowej pracy. "Drogi Pawle -napisa∏ Janek -mieszkam we Wroc∏awiu już od trzech miesięcy, a ty jeszcze u mnie nie by∏eś. Może wybierzesz się do mnie któregoś dnia? Oczywiście jest to zaproszenie także dla Krystyny". Pawe∏ przeczyta∏ Ust żonie i zaproponowa∏: -Może pojedziemy w sobotę wieczorem? Poproszę o jeden dzieƒ urlopu i zostaniemy do poniedzia∏ku. -0, nie, Pawle! Pojedziesz bez mnie. Muszę przygotować się do egzaminów. To nawet dobrze się sk∏ada, ho w∏aśnie na sobotę i niedzielę przewiduję najwięcej pracy. I tak więc musia∏byś zrezygnować z mojego towarzystwa. -Trudno, pojadę sam, chociaż nie lubię podróżować bez ciebie. -Mam nadzieję, że dojedziesz bez większych przeszkód. W piątek Pawe∏ poszed∏ do "Orbisu" po bilet. Najpierw zapyta∏ informatora: -O której godzinie i z którego dworca odchodzi pociąg do Wroc∏awia?-O 21 pospieszny z dworca Kaliskiego, a o 7 rano osobowy z dworca Chojny. Pawe∏ kupi∏ bilet i miejscówkę na pociąg pospieszny, a następnie wys∏a∏ telegram do Janka.
26
W sobotę od wpó∏ do trzeciej do wpó∏ do czwartej Pawe∏ przygotowywa∏ się do wyjazdu. Wyją∏ z szafy walizkę, w∏oży∏ do niej koszule, krawaty, piżamę, ręcznik, przybory toaletowe i książki, które kupi∏ dla przyjaciela. Potem postanowi∏ odpocząć, po∏oży∏ się więc i zasną∏. O wpó∏ do dziewiątej obudzi∏ go dzwonek. To Krystyna wróci∏a z ćwiczeƒ. -Pawle, o której masz pociąg? -O dziewiątej. -Wstawaj szybko! Masz tylko pó∏ godziny . Pawe∏ zerwa∏ się z tapczanu, ubra∏ się w ciągu sekundy, poca∏owa∏ żonę i pobieg∏ w stronę postoju taksówek. Wsiad∏ do taksówki i krzykną∏: -Dworzec Kaliski! Na dworcu zapyta∏ kolejarza: -Z którego peronu i z którego toru odchodzi pociąg do Wroc∏awia? -Z toru drugiego przy peronie drugim -odpowiedzia∏ kolejarz. Pawe∏ wbieg∏ na peron, wsiad∏ do pociągu, poszuka∏ swojego przedzia∏u i usiad∏. Glos z megafonu zapowiedzia∏: -Pociąg pospieszny z Łodzi do Wroc∏awia odjedzie za chwilę z toru drugiego przy peronie drugim. Proszę wsiadać, drzwi zamykać. W tym momencie Pawe∏ us∏ysza∏ okrzyk z peronu: -Pawle! Podbieg∏ do okna. Na peronie sta∏a zdyszana Krystyna. -Wzią∏eś wszystko oprócz biletu. Proszę! -i poda∏a mu bilet przez okno. Pociąg ruszy∏. Po godzinie wszed∏ konduktor i powiedzia∏:
27
-Proszę przygotować bilety do kontroli. Konduktor sprawdzi∏ bilety i wyszed∏ z przedzia∏u. Pawe∏ myśla∏: -Jakie to szczęście, że nie jadę bez biletu! Podróż trwa∏a od dziewiątej do pierwszej. Podczas ca∏ej podróży Pawe∏ rozmawia∏ z milą pasażerką, która siedzia∏a naprzeciwko niego. Kiedy wysiad∏ we Wroc∏awiu, zobaczy∏, że na peronie mimo późnej pory czeka Janek, który wiedzia∏, że Pawe∏ nie zna dobrze Wroc∏awia. Pojechali taksówką do domu Janka, który mieszka∏ dość daleko od dworca. Pawe∏ zdją∏ p∏aszcz i powiedzia∏: -Przywioz∏em ci dwie ciekawe książki i prezent od Krystyny. I otworzy∏ walizkę. -Co to znaczy? -zawo∏a∏ -mam sukienkę zamiast koszuli, damski sweter zamiast piżamy, perfumy zamiast krawatów i ręcznika i lalkę zamiast książek. To chyba walizka tej pani, która siedzia∏a naprzeciwko mnie. Co teraz będzie? -A czy wiesz, gdzie ona mieszka? -Nie, skąd? Wiem tylko, że ma na imię Anna i przyjecha∏a do siostry. -To ma∏o! Ona też nie ucieszy się chyba z męskiej koszuli, piżamy i krawatów. Oj, Pawle, zawsze, kiedy podróżujesz bez Krystyny, masz dziwne przygody!
28
13. Pawe∏ ma z∏ote ręce W środę rano o 7.00 Pawe∏ wróci∏ do domu z podróży s∏użbowej do Szczecina. By∏ zmęczony i bardzo śpiący. Chcia∏ zaraz umyć i po∏ożyć się, ale Krystyna, która wychodzi∏a w∏aśnie na wyk∏ady, powiedzia∏a do niego: -O wpó∏ do dziewiątej ma przyjść do nas pan z punktu napraw, żeby zreperować telewizor. Pawe∏ oburzony powiedzia∏: -Nie rozumiem, dlaczego takle prace mają wykonywać obcy ludzie. Wiesz, że mam z∏ote ręce. Przecież jestem inżynierem. -Tak, ale jesteś specjalistą tylko od transformatorów, a poza tym jesteś ciągle bardzo zajęty i nigdy nie masz czasu na prace domowe. -No wiesz. Jak możesz tak mówić. Po wyjściu Krystyny Pawe∏ poszed∏ do ∏azienki, żeby się umyć. Ale nie móg∏ odkręcić kranu. Naciska∏ go coraz mocniej ręką, ale kran ani drgną∏. Potem próbowa∏ odkręcić go obcęgami, kluczem francuskim, ale znowu nic. Uderzy∏ w kran szczotką, m∏otkiem, butem, ale kran okaza∏ się silniejszy niż szczotka i m∏otek. Pawe∏ ze z∏ością kopną∏ go nogą. Kran u∏ama∏ się i woda zaczę∏a zalewać ∏azienkę. Pawe∏ zakręci∏ wodę i zaczą∏ ścierką wycierać pod∏ogę. Po pól godzinie skoƒczy∏. Zdenerwowany usiad∏ i wypali∏ papierosa. A potem postanowi∏ zabrać się do telewizora. Odkręci∏ śrubokrętem śrubki i zdją∏ pokrywę. Potem odkręca∏, wkręca∏, przekręca∏ rozkręca∏ i wkrótce na pod∏odze leża∏y tylko cząstki i cząsteczki telewizora.
29
Pawe∏ bardzo zadowolony powiedzia∏ do siebie: -No, po∏owę roboty mam już za sobą. Najpierw wszystko trzeba porozkręcać, a potem z∏ożyć w ca∏ość. Należy pracować planowo. A teraz wbiję gwóźdź w ścianę, Krystyna prosi już o to od dawna. Pawe∏ zaczą∏ wbijać gwóźdź, ale uderzy∏ się w palec m∏otkiem. Zdezynfekowa∏ palec jodyną i zabandażowa∏. Potem znów uderzy∏ mocno m∏otkiem w gwóźdź. Duży kawa∏ ściany wpad∏ do mieszkania sąsiadów. Tego by∏o już za dużo. Pawe∏ chwyci∏ dużą walizkę, wrzuci∏ do niej wszystkie części telewizora i z∏amany kran i z walizką w ręku wybieg∏ z domu. Kiedy Krystyna wróci∏a do domu, przerażona krzyknę∏a: -Co się tu dzieje? Sąsiad odpowiedzia∏ spokojnie przez dziurę w ścianie: -Nic, proszę pani, pani mąż naprawia∏ w domu różne rzeczy. -Ale gdzie on jest? -Nie wiem, chyba poszed∏ kupić nowy kran, nowy telewizor i nową ścianę.
30
14. Krystyna wygrywa 13 milionów z∏otych Elegancki, przystojny m∏ody cz∏owiek wprowadza Krystynę do studia telewizyjnego. Zaraz zacznie się teleturniej. Obok mikrofonu czeka grupa zawodników. Za d∏ugim sto∏em siedzi jury z∏ożone z najs∏awniejszych polskich geografów. Na sali jest bardzo dużo ludzi. Krystyna rozgląda się woko∏o. Jest zdenerwowana. Wie, że teraz patrzy na nią kilka milionów ludzi w Polsce. M∏ody cz∏owiek prowadzący teleturniej mówi z uśmiechem do zawodników: -Nasz teleturniej nazywa się ,,13 pytaƒ". Trzeba odpowiedzieć na 13 pytaƒ z geografii. Za każdą prawid∏ową odpowiedź zawodnik otrzymuje l 000 000 z∏otych. Kto z paƒstwa chce odpowiadać pierwszy? Krystyna chce mieć już to wszystko za sobą. Jest bardzo zdenerwowana. Podchodzi więc do mikrofonu i mówi drżącym g∏osem: -Ja chcę odpowiadać pierwsza! -Proszę bardzo! Jak się pani nazywa i czym się pani zajmuje? -Nazywam się Krystyna Kowalewska i jestem studentką. -Geografii? -Nie. Medycyny. -Czy pani jest mężatką? -Tak. -A czy pani mąż też jest studentem? -Nie. On już jest inżynierem.
31
-Dziękuję pani bardzo za te informacje o sobie. Teraz zaczynam pytać. Pierwsze pytanie brzmi: nad jaką rzeką leży Warszawa? -Nad Wis∏ą! -wo∏a z radością Krystyna. -Świetnie! Znakomicie! Czy mogę pytać dalej? -Proszę bardzo -mówi uprzejmie Krystyna. -Pytanie drugie: nad jaką rzeką leży Paryż? -Nad Sekwaną! -Bardzo dobrze! Pytanie trzecie: nad jakim morzem leży Ko∏obrzeg? -Nad Morzem Ba∏tyckim! -Pytanie czwarte: nad jakim morzem leży Wietnam? -Nad Morzem Po∏udniowochiƒskim. -Pytanie piąte: nad jakim jeziorem leży Genewa? -Nad Jeziorem Genewskim. -Pytanie szóste: nad jakim kana∏em leży Suez? -Nad Kana∏em Sueskim. -Pytanie siódme: nad jakim zalewem leży Frombork? -Nad Zalewem Wiślanym. -Pytanie ósme: kim by∏ Krzysztof Kolumb? -Odkrywcą Ameryki. -Pytanie dziewiąte: kim by∏ Roald Amundsen? -Zdobywcą Bieguna Po∏udniowego -mówi spokojnie Krystyna. Już nie denerwuje się, jest zachwycona swoją mądrością. -Świetnie, proszę pani. Teraz pytanie dziesiąte: czym jest Londyn? -Stolicą Anglii i wielkim portem handlowym. -Pytanie jedenaste: z którym krajem graniczy Polska na po∏udniu?
32
-Z Czechos∏owacją· -Pytanie dwunaste: które miasto jest pierwszym co do wielkości miastem w Polsce? -Oczywiście Warszawa! -A teraz pytanie trzynaste, ostatnie pytanie: który kraj jest pierwszym co do wielkości krajem świata? -Rosja. -Brawo! Dawno nie s∏ysza∏em takich odpowiedzi! To prawdziwa rewelacja! Publiczność bije brawo, fotoreporterzy podbiegają do Krystyny z aparatami fotograficznymi i robią jej mnóstwo zdjęć, jury patrzy na Krystynę z uznaniem. Przewodniczący jury podchodzi do Krystyny z dużą torbą wype∏nioną pieniędzmi. Krystyna wyciąga ręce po torbę i nagle czuje, że ktoś nią potrząsa. S∏yszy glos Paw∏a: -Wstawaj, Krystyno! Już siódma!
33
15. Pawe∏ jest zazdrosny o Krystynę Pawe∏ powiedzia∏ wieczorem do Krystyny: -Zostaliśmy zaproszeni wieczorem na imieniny do Jana. Pójdziemy? -A kim jest Jan? Nie znam go.. -Jan jest moim kolegą. -Czy też jest inżynierem? -Tak, i dyrektorem. Kieruje dużą fabryką. -O której godzinie mamy tam być? -Między siódmą a ósmą. Myślę, że Jan będzie ci się bardzo podoba∏ jest inteligentny i dowcipny. -Jeżeli jest inżynierem, to z pewnością interesuje się tylko maszynami i urządzeniami, tak jak ty! -Jesteś z∏ośliwa, Krystyno! Przecież wiesz, że interesuję się jeszcze sportem. -A co kupimy Janowi na imieniny? -Już ja sam zajmę się prezentem i kwiatami. Ty się ubieraj, nigdy nie możesz zdążyć! Pawe∏ poszed∏ po prezent i kwiaty. Kiedy wróci∏, Krystyna już by∏a gotowa, natomiast on d∏ugo szuka∏ krawata. Wreszcie wyszli. -Krystyno, pojedziemy taksówką? -Nie, ostatnio nie mogę jeździć samochodem. G∏owa mnie boli. -Jedziemy więc tramwajem! Kiedy przyszli, w mieszkaniu Jana by∏o już pe∏no gości.
34
Pawe∏ powiedzia∏ do Jana: -Och, widzę, że jesteśmy ostatnimi gośćmi. Ale wiesz, jak to jest z kobietami. Krystyna przed wyjściem d∏ugo szuka∏a torebki. Krystyna popatrzy∏a na męża ze zdziwieniem. Najpierw goście stali ma∏ymi grupami i rozmawiali, a potem usiedli do sto∏u. Krystyna usiad∏a obok Jana, a Pawe∏ obok jakiejś starszej pani. Krystyna rozmawia∏a z Janem. Jan interesowa∏ się naprawdę nie tylko maszynami, ale także filmem, teatrem i literaturą. Kiedy dowiedzia∏ się, że Krystyna jest studentką medycyny, zaczą∏ interesować się medycyną i planami Krystyny na przysz∏ość. Pawe∏ zauważy∏, że Jan co chwila nachyla się do Krystyny i mówi bardzo dużo, a Krystyna jest wyjątkowo weso∏a i zadowolona. Po kolacji Jan nastawi∏ adapter i goście zaczęli taƒczyć. Krystyna ciągle taƒczy∏a z Janem. Pawe∏ by∏ w coraz gorszym humorze. Przed dziesiątą Pawe∏ przypomnia∏ Krystynie, że warto by już wrócić do domu. Jan zaprotestowa∏: -Dlaczego tak wcześnie? Odwiozę was potem swoim samochodem. -Krystyna ostatnio nie może jeździć samochodami. -Ależ nie, wydaje ci się Pawle, z przyjemnością pojadę samochodem -odpowiedzia∏a Krystyna. Po powrocie do domu Krystyna powiedzia∏a do męża: -Mia∏eś rację. Jan jest rzeczywiście inteligentnym i dowcipnym cz∏owiekiem. -Nie zauważy∏em tego. Chyba zmęczy∏ cię rozmową, mówi∏ bez przerwy. -Skądże! Jan jest naprawdę interesującym rozmówcą.
35
-Krystyno, co ty w nim widzisz! Jeżeli o mnie chodzi, to w ogóle nie rozumiem, jak taki cz∏owiek może być dyrektorem fabryki!
36
16. Pawe∏ i Krystyna idą na spokojny spacer Pawe∏ i Krystyna bardzo lubią spacerować: o każdej porze roku - wiosną, latem, jesienią i zimą. Pewnego pięknego listopadowego dnia Krystyna powiedzia∏a do Paw∏a: -Mam ochotę na spokojny d∏ugi spacer. Czy pójdziesz ze mną? -Z przyjemnością! Ale czy mam pójść tylko z tobą, czy także z Reksem? Chcia∏bym, żeby nasz spacer by∏ naprawdę spokojny, a z tym psem nigdy nic nie wiadomo. Reks s∏ucha∏ z zainteresowaniem. Bardzo lubi wychodzić z Paw∏em i Krystyną. Chcia∏by powiedzieć: Jestem naprawdę bardzo spokojnym psem. Z pewnością nie będziecie mieli ze mną k∏opotów. Krystyna powiedzia∏a: -Możemy pójść z Reksem. Krystyna, Pawe∏ i Reks wyszli. Najpierw zatrzymali się przed kioskiem i kupili gazetę. Pawe∏ da∏ gazetę Reksowi. -Będziesz niós∏ -powiedzia∏. Reks pobieg∏ szybko z gazetą w zębach. Szli ulicą Narutowicza. Kiedy byli przed Teatrem Wielkim, obok nich przesz∏a starsza pani z parasolką i kotem na rękach. Reks nagle rzuci∏ się na nią. Pani upuści∏a kota. Reks popędzi] za kotem. Pawe∏ pobieg∏ za Reksem, za Pawiem Krystyna, a za nimi w∏aścicielka kota z podniesioną parasolką.
37
Ludzie zaczęli się zatrzymywać. Dzielili się uwagami: -Z pewnością ten mężczyzna ukrad∏ coś tej pani. -Trzymajcie go! -Gdzie jest policja! Pawe∏ przebiega∏ przez jezdnię i znalaz∏ się między tramwajem i autobusem. Krystyna krzyknę∏a i zas∏oni∏a oczy ręką, ale samochód i tramwaj na szczęście zatrzyma∏y się. Kierowca wyjrza∏ oknem i krzykną∏: -˚ycie panu niemi∏e? Pod samochodem chce pan zginąć? Nagle zjawi∏ się policjant i pobieg∏ za Paw∏em. Ulicą przejeżdża∏a karetka pogotowia i zatrzyma∏a się. Lekarz powiedzia∏: Tu chyba by∏ wypadek. I karetka pojecha∏a za policjantem. Wszyscy zatrzymali się wreszcie pod drzewem, które rośnie przed uniwersytetem. Kot siedzia∏ wysoko na drzewie, Reks szczeka∏ pod drzewem, Pawe∏ próbowa∏ odciągnąć Reksa, starsza pani macha∏a parasolką nad g∏ową Paw∏a, a Krystyna zalewa∏a się ∏zami. Nastąpi∏a krótka rozmowa z policjantem. Pawe∏ musia∏ zap∏acić mandat za zachowanie Reksa. Wreszcie Krystyna i Pawe∏ mogli zakoƒczyć swój "spokojny" spacer i wrócić do domu. Po drodze Reks myśla∏ z żalem: -Tyle ha∏asu o jednego kota! Na drugi raz nie wezmę na spacer Paw∏a i Krystyny. Pójdę sam!
38
17. Gdzie jest paszport? Krystyna spędzi∏a wakacje nad morzem. Pozna∏a tam studentkę ze Sztokholmu, Margit. Margit zaprosi∏a Krystynę do siebie. Krystyna zamierza jechać do Sztokholmu, gdy tylko otrzyma wizę. Tego dnia Pawe∏ wróci∏ do domu trochę później niż zwykle. -Wiesz, Krystyno, mam dla ciebie niespodziankę. -Ja też mam niespodziankę -wo∏a Krystyna. -Otrzyma∏am w∏aśnie dziś wizę i już nawet wysia∏am telegram do Margit, że za kilka dni przyjadę do Sztokholmu. -Już otrzyma∏aś wizę? -ucieszy∏ się Pawe∏. -Pokaż! -Paszport leży na stole. Nie ma go tam? To może jest na biurku albo na telewizorze? A może leży na stoliku? Ale paszportu nigdzie nie ma. -Może masz go w torebce? -pyta Pawe∏. -Albo w szufladzie? Paszport znikną∏ jak kamfora. Nie ma go w torebce, ani w szufladzie, ani na stoliku, ani na biurku, ani na telewizorze. Krystyna zaczyna się denerwować. Szuka w kuchni, w przedpokoju, a nawet w ∏azience. Wszystko na próżno. -Jest paszport! -wo∏a nagle Pawe∏. -A w∏aściwie to go nie ma. -Co ty mówisz, Pawle? -dziwi się Krystyna. -Jest i nie ma go? -Po∏owa paszportu jest w pysku Reksa, a druga polowa już w jego brzuchu. Rzeczywiście, Reks siedzi na balkonie i próbuje zjeść paszport. Jest bardzo niezadowolony, gdy Pawe∏ mu go odbiera. Paszport jest w op∏akanym stanie.
39
-Z takim dokumentem nie wyjadę przecież za granicę -martwi się Krystyna. -Co ja teraz zrobię? Na drugą wizę nie mam już pieniędzy i chyba nie otrzymam nowego paszportu w tak krótkim czasie, a tam Margit będzie na mnie czekać. Siada na krześle i zaczyna p∏akać. -Nie rozumiem -zaczyna Pawe∏ -jak mog∏aś być tak lekkomyślna i zostawić paszport na wierzchu. Krystyna p∏acze coraz g∏ośniej i Paw∏owi robi się jej żal. -No, już nie p∏acz -mówi. -Na pewno coś wymyślimy. Jutro pójdziesz do Biura Paszportów i poprosisz o szybkie wydanie nowego paszportu. -Ale skąd wezmę pieniądze na drugą wizę? -martwi się Krystyna. -Pieniądze mam -mówi z dumą Pawe∏. -To jest w∏aśnie ta niespodzianka, o której ci wspomina∏em. Otrzyma∏em nagrodę za mój projekt. W∏aśnie dziś dyrektor wręczy∏ mi książeczkę PKO. Zaraz ci pokażę. Pawe∏ wychodzi do przedpokoju i po chwili wraca z pustymi rękami. -Co to jest! -wo∏a. -Przecież po∏oży∏em książeczkę na stoliku przy telefonie, a tam jej nie ma. Czy ty jej nie wzię∏aś, Krystyno? -Nie, nie wzię∏am. Chyba jej tam nie po∏oży∏eś. Może masz ją w kieszeni!...? Nie ma? To może jest w portfelu albo w teczce? Ale książeczki nigdzie nie ma. Pawe∏ zaczyna się denerwować. -Może zgubi∏eś ją w tramwaju? -Nie jecha∏em żadnym tramwajem. Szed∏em pieszo. Po drodze wstąpi∏em na pocztę. By∏em też w kinie po bilety i w
40
sklepie, ale książeczki nigdzie nie wyjmowa∏em. W parku spotka∏em Andrzeja, ale nie pokazywa∏em mu książeczki· -No w∏aśnie -mówi Krystyna -by∏eś na poczcie, w kinie, w sklepie, w parku i tam na pewno... -Gdzie jest Reks? -wo∏a nagle Pawe∏. Reks siedzi w ∏azience i gryzie książeczkę Paw∏a. Na szczęście zaczą∏ ją zjadać od koƒca. Krystyna uśmiecha się i mówi: -Nie rozumiem, Pawle, jak mog∏eś być tak lekkomyślny i zostawić książeczkę na wierzchu.
41
18. Pawe∏ i Krystyna udzielają wywiadu Pewnego grudniowego dnia o siódmej wieczorem, kiedy Pawe∏ i Krystyna mieli zamiar jeść kolację, ktoś energicznie zadzwoni∏ do drzwi. Pawe∏ otworzy∏ i zobaczy∏ dwóch nieznajomych panów. Jeden z nich trzyma∏ w ręce duży aparat fotograficzny. -Dobry wieczór. Czy pan Pawe∏ Kowalewski? -Tak, to ja. Dobry wieczór. -Przepraszamy, czy w czymś nie przeszkodziliśmy? -Nie. A panowie w jakiej sprawie? -Jesteśmy z redakcji "Przekroju". Chcielibyśmy, jeśli pan pozwoli, przeprowadzić wywiad z panem i paƒską żoną. -Ależ... dlaczego? -Och, niech pan nie będzie taki skromny. Dwaj panowie weszli do pokoju. Kiedy Krystyna zobaczy∏a aparat fotograficzny -szybko pobieg∏a do drugiego pokoju, żeby się uczesać. Jeden z panów wyją∏ notes i o∏ówek. -Czy zechcia∏by pan coś nam opowiedzieć o sobie? Pawe∏ pomyśla∏ trochę i zaczą∏ mówić. -Mam 27 lat. Urodzi∏em się 17 listopada. -Gdzie? -W Krakowie. Kiedy mia∏em 7 lat, zaczą∏em chodzić do szko∏y podstawowej. Potem, naturalnie, uczy∏em się w szkole średniej i gdy mia∏em 19 lat, zda∏em maturę. Mia∏em bardzo dobre wyniki na świadectwie maturalnym. Jeszcze w szkole
42
interesowa∏em się matematyką i zagadnieniami wspó∏czesnej techniki. Po maturze zaczą∏em studiować w politechnice. Cztery lata temu skoƒczy∏em studia i zaczą∏em pracować w Łodzi, w "Elcie". -I tutaj, w Łodzi, pozna∏ pan swoją żonę. -Tak, pozna∏em ją dwa lata temu. -Czy pan może pamięta, w jakich to by∏o okolicznościach? -Oczywiście, że pamiętam! To by∏o w maju, na przyjęciu u znajomych. Krystyna by∏a wtedy w niebieskiej sukience. -I od razu zrobi∏a na panu duże wrażenie? -Tak. Wywar∏a na mnie bardzo mile wrażenie. W maju i czerwcu przygotowywa∏a się do egzaminów, więc rzadko ją widywa∏em. W lipcu i sierpniu nie spotykaliśmy się, bo spędzaliśmy wakacje w rożnych miejscowościach: ja chodzi∏em z plecakiem po górach, a ona p∏ywa∏a kajakiem po jeziorach mazurskich. Natomiast już we wrześniu i październiku spędzaliśmy ze sobą dużo czasu. I tak się zaczę∏o... -A kiedy wzięliście ślub? -W ubieg∏ym roku, 17 października. Pan z notesem podziękowa∏ i zwróci∏ się do Krystyny. -Czy mog∏aby pani coś nam teraz powiedzieć o sobie? -Urodzi∏am się... -Och, nie! Jest pani wprawdzie bardzo m∏oda, ale z zasady kobiet o wiek nie pytamy. -W∏aściwie wszystko już panom powiedzia∏ mój mąż. Cztery lata temu zaczę∏am studiować medycynę. -Kiedy pani skoƒczy studia? -Mam nadzieję, że za dwa lata. Jak pan wie, dwa lata temu w maju pozna∏am swojego męża.
43
-A jakie wrażenie na pani zrobi∏? -Wywar∏ na mnie bardzo dobre wrażenie, tylko kiedy umówi∏ się ze mną pierwszy raz, czeka∏ w innej kawiarni i o innej godzinie niż się umówiliśmy. Zawsze by∏ bardzo roztargniony. -Ha, ba, ha -zaśmiali się panowie z "Przekroju". -Paƒstwo są teraz chyba bardzo szczęśliwi? -Tak, oczywiście. -A jakie są pani plany na przysz∏ość? -Chcia∏abym po skoƒczeniu studiów pracować w szpitalu. Mam zamiar specjalizować się w pediatrii. -Nic dziwnego. Na pewno paƒstwo dostaną teraz większe mieszkanie. -Może kiedyś... -Na pewno nied∏ugo. Dzieci są zapewne jeszcze w klinice? Jakie dzieci? -Jak to, jakie? Paƒstwa czworaczki. -Nasze czwo ... czworaczki? -No tak, te s∏ynne czworaczki. Przecież paƒstwo... -Nie mamy żadnych dzieci. To jakieś nieporozumienie! -Jaka szkoda. Bardzo przepraszamy!
44
19. Niedobry zwyczaj Od kilku już dni Krystyna leża∏a w ∏óżku. Mia∏a grypę i czu∏a się bardzo źle. Po powrocie z pracy Pawe∏ musia∏ więc sam robić zakupy, gotować i sprzątać. Od czasu do czasu Krystyna przypomina∏a mu: -Pawle! Nie zapomnij o kupieniu herbaty! -Pawle! Daj psu obiad! -Pawle! Czy pamiętasz o tym, że trzeba odebrać bieliznę z pralni? Tego dnia Krystyna poczula się lepiej. "Myślę -powiedzia∏a że jutro, a najpóźniej pojutrze, będę już mog∏a wstać". Pawe∏ by∏ więc w świetnym humorze. Chociaż Anna trochę mu pomaga∏a w robieniu zakupów, sprzątaniu i gotowaniu, czu∏ się bardzo zmęczony. ,,Nigdy nie sądzi∏em -myśla∏ -że w domu jest tak dużo pracy". Po po∏udniu zadzwoni∏ telefon. Pawe∏ podniós∏ s∏uchawkę. -S∏ucham -powiedzia∏. -Dzieƒ dobry, Pawle. Mówi Elżbieta. Co u was s∏ychać? Chyba zapomnieliście o nas, bo ani nie dzwonicie, ani nas nie odwiedzacie ... -Nie zapominamy o was, tylko Krystyna jest chora ... -Chora? Dlaczego nie zatelefonowa∏eś, żeby mi o tym powiedzieć? -By∏em bardzo zajęty, a poza tym ... -Dobrze już, dobrze. Za pól godziny Barbara i ja będziemy u was, wtedy mi wszystko opowiesz i wyjaśnisz.
45
Pawe∏ od∏oży∏ s∏uchawkę i powiedzia∏ do Krystyny: -Barbara i Elżbieta będą tu za pó∏ godziny. Nie cieszysz się? -Wiesz, że bardzo je lubię, ale dzisiaj wola∏abym nie mieć gości. Mia∏am ochotę przespać się trochę po obiedzie. No, ale trudno. Bądź tak dobry, Pawe∏ku, i nastaw wodę na herbatę. Zobacz też, czy mamy jeszcze jakieś herbatniki. Po pó∏ godzinie przysz∏a Barbara z Elżbietą. Przywita∏y się i usiad∏y w fotelach przy tapczanie Krystyny. -Jak się czujesz, kochanie? Od jak dawna jesteś chora? Co mówi∏ lekarz? Jakie lekarstwa zażywasz? -pyta∏y jedna przez drugą. Krystyna musia∏a dok∏adnie opowiedzieć o swojej chorobie i o tym, jak się teraz czuje. Potem Elżbieta opowiedzia∏a o sztuce, którą ogląda∏a w telewizji poprzedniego dnia, a Barbara o filmie, na którym by∏a kilka dni temu. -Powinnaś koniecznie iść na ten film. Chyba lubisz filmy o mi∏ości? -Oczywiście. A jacy aktorzy występują w tym filmie? -Sami znakomici aktorzy. Wszyscy, których lubisz. Pawe∏ stawia∏ w∏aśnie na stole herbatę, kiedy zadzwoni∏ dzwonek. Otworzy∏ drzwi. Wszed∏ Andrzej. -Jak się czujesz, Krystyno? -Dość dobrze. Dlaczego Anna nie przysz∏a? -Uczy się. Jutro zdaje egzamin. Wiesz, że zależy jej na dobrych ocenach. -Anna zawsze mia∏a dobre wyniki w nauce, więc i jutrzejszy egzamin zda na pewno na piątkę.
46
Pawe∏ przyniós∏ herbatę dla Andrzeja, a Krystyna musia∏a jeszcze raz opowiedzieć o swojej chorobie. Potem Barbara mówi∏a o zebraniu, w którym bra∏a udzia∏, Elżbieta o sukience, którą sobie kupi∏a, a Pawe∏ i Andrzej zaczęli dyskutować o sporcie i polityce. Krystyna by∏a coraz bardziej zmęczona. Czu∏a, że zaczyna się jej kręcić w g∏owie. Nagle znów zadzwoni∏ dzwonek. To przyszli Ahmed i Omar. -Anna mówi∏a nam o twojej chorobie, ale nie mogliśmy przyjść wcześniej, bo przygotowywaliśmy się do egzaminu. Jak się czujesz? Co cię boli? I Krystyna po raz trzeci musia∏a opowiedzieć o swojej grypie. Pawe∏ poszed∏ do kuchni, aby przygotować herbatę a Ahmed i Omar mówili o wyk∏adach, o k∏opotach w nauce, o egzaminach, o listach, które otrzymali z domu, o zabawie sylwestrowej, na którą zamierzają iść i o wielu innych sprawach. By∏o już chyba oko∏o ósmej, kiedy Barbara powiedzia∏a nagle: -Jesteś bardzo blada, Krystyno. Co ci jest? -G∏owa mnie boli i jestem bardzo s∏aba. -Powinnaś więcej spać -powiedzia∏a Elżbieta -sen jest najlepszym lekarstwem. Do widzenia, kochanie, za kilka dni znów cię odwiedzimy. I goście wreszcie wyszli. Pawe∏ pozmywa∏ szklanki, posprząta∏ i wywietrzy∏ pokój. Krystyna leża∏a jak nieżywa. Okropnie bola∏a ją g∏owa i mia∏a wysoką temperaturę· Pawe∏ powiedzia∏: -Obawiam się, Krysiu, że nie wstaniesz ani jutro, ani pojutrze. Oni wszyscy są bardzo mili, że pamiętają o tobie, ale odwiedzanie chorych to niedobry zwyczaj.
47
20. W teatrze Pawe∏ obieca∏ żonie bilety do teatru. Krystynie bardzo zależa∏o na tym, żeby zobaczyć nową polską sztukę, której premiera odby∏a się tydzieƒ temu W Teatrze Nowym. Na premierze by∏a Anna. Sztuka bardzo się jej podoba∏a, więc poradzi∏a Krystynie i Paw∏owi, żeby koniecznie ją obejrzeli. W piątek Pawe∏ mia∏ zebranie, ale dyrektor pozwoli∏ mu wyjść trochę wcześniej i Pawe∏ prosto z fabryki poszed∏ po bilety do teatru. Po drodze spotka∏ Ahmeda. -Dokąd tak pędzisz? -Po bilety do teatru. Krystyna kaza∏a mi kupić, bo grają w Nowym podobno interesującą polską sztukę wspó∏czesną. . Chętnie poszed∏bym z wami, jeżeli nie masz nic przeciwko temu. Bardzo dawno nie by∏em w teatrze. -Ależ oczywiście. Bardzo mi odpowiada twoja propozycja. -Tylko że teraz muszę iść na obiad. -Kupię bilet także i tobie. Bądź za pięć siódma przed teatrem. Ahmed podziękowa∏ Paw∏owi i rozstali się. Przed kasą teatru by∏a dość d∏uga kolejka. Kiedy Pawe∏ staną∏ już przy kasie, powiedzia∏ "Dzieƒ dobry!" majowej kasjerce. Dzieƒ dobry panu. Dwa bilety? -Nie, tym razem trzy. Niezbyt daleko. -Mam bardzo dobre miejsca w 11 rzędzie, pośrodku. Dać je panu? -Tak, bardzo proszę. Dziękuję pani. Do widzenia.
48
Potem Pawe∏ poszed∏ do domu, przebra∏ się i powiedzia∏ do Krystyny: -Chcia∏bym zanieść Andrzejowi książkę, bo jest chory, a obieca∏em mu coś do czytania. Spotkamy się przed teatrem. Dobrze? -Dobrze, tylko na wszelki wypadek daj mi dwa bilety. O wpó∏ do siódmej Krystyna by∏a już uczesana, umalowana, ubrana i mia∏a zamiar wyjść z domu, kiedy ktoś zadzwoni∏ do drzwi. By∏a to pani Zofia, sąsiadka. -Pani Krystyno, czy mog∏aby mi pani pożyczyć żelazko? Przed chwilą moje się zepsu∏o. -Proszę bardzo -Krystyna da∏a żelazko pani Zofii i wysz∏a z domu. Pawe∏ i Ahmed czekali już przed teatrem. Pawe∏ przyjrza∏ się uważnie żonie. -Ach, jaka jesteś elegancka! Jak kobieta może się zmienić w ciągu godziny. -Pawle! -zawo∏a∏a Krystyna. -Co robi tu Reks? -Reks? Ach, rzeczywiście. Naprzeciwko nich sta∏ Reks i macha∏ ogonem. -Skąd on się tu wzią∏? Ach, pewnie wyszed∏, kiedy rozmawia∏am z panią Zofią. Drzwi by∏y otwarte. I co teraz będzie? -Czy ja ci pozwoli∏am wychodzić z domu? -zwróci∏a się Krystyna do Reksa. -Zaraz wracaj! Krystyna kaza∏a psu wracać do domu, ale on nie mia∏ zamiaru. By∏ zadowolony, że też pójdzie do teatru. -Trudno! -powiedzia∏ Pawe∏. -Wy idźcie, a ja muszę odprowadzić psa do domu. Chyba zdążę wrócić na drugi akt. Krystyna i Ahmed weszli do teatru. Ahmed pomóg∏ Krystynie zdjąć p∏aszcz, oddal p∏aszcze do szatni i schowa∏ numerek do
49
kieszeni. Potem weszli na widownię. Świat∏o zgas∏o, zapali∏y się reflektory. Zaczą∏ się pierwszy akt. Podczas przerwy Krystyna i Ahmed wyszli do foyer. -Podoba mi się scenografia. Jest bardzo pomys∏owa. -Tak rzeczywiście. Podoba mi się też aktorka, która gra g∏ówną rolę. Kto reżyserowa∏ tę sztukę? -Nie wiem, trzeba kupić program i zobaczyć. Ahmed kupi∏ program i poda∏ Krystynie. Przerwa już się koƒczy, a Pawia nie widać -zauważy∏. -W∏aśnie. Zaczynam się denerwować, czy mu się coś nie sta∏o. -Z pewnością nic mu się nie sta∏o, tylko ma jakieś k∏opoty z Reksem. Na następnej przerwie także Paw∏a nie by∏o. Po przedstawieniu, kiedy inni widzowie bili jeszcze brawo, Krystyna i Ahmed pobiegli do szatni, ubrali się i pojechali taksówką do domu Krystyny. -Jeśli pozwolisz -powiedzia∏ Ahmed -to wejdę z tobą, żeby zobaczyć, czy się coś nie sta∏o. -Oczywiście, chodź. Na pierwszym piętrze w drzwiach zobaczyli kartkę. "Czekamy u pani Zofii". Krystyna zadzwoni∏a do jej mieszkania. Otworzy∏ jej Pawe∏. -Siedzę tu z Reksem, bo nie mia∏em kluczy. Zostawi∏em je w domu. Nie wraca∏em do teatru, bo nie by∏o sensu. Nie zdąży∏bym już na drugi akt. -A dlaczego nie zostawi∏eś Reksa u pani Zofii i nie przyszed∏eś? -Bo pani Zofia wróci∏a do domu 45 minut temu. Mam nadzieję, że sztuka wam się podoba∏a. -Tak, bardzo. Ale jaka szkoda, że ty jej nie widzia∏eś!
50
-Nic nie szkodzi. Obejrza∏em za to film w telewizji odpowiedzia∏ Pawe∏, ale nie wygląda∏ na zachwyconego. Reks na wszelki wypadek na razie nie wychodzi∏ spod sto∏u.
51
21. Przygoda w bibliotece Pewnego dnia Krystyna oznajmi∏a Paw∏owi: -Muszę iść do Biblioteki Uniwersyteckiej po książkę. Wrócę za godzinę lub pó∏torej. -Obieca∏aś mi wczoraj, że pójdziesz ze mną do Uniwersa∏u po p∏aszcz. Po co ci tak nagle ta książka? -Bardzo cię przepraszam, Pawle, ale książka jest mi bardzo potrzebna. Myśla∏am, że dostanę ją w Bibliotece Akademii Medycznej, ale ktoś już ją wypożyczy!. -No to trudno. Dam sobie radę sam. Pójdę po p∏aszcz bez ciebie. -Boję się, że kupisz p∏aszcz za duży, za ma∏y, albo zupe∏nie niemodny. Jeśli nie masz nic przeciwko temu, pójdę i postaram się jak najszybciej wrócić, a ty zaczekasz i potem pójdziemy do Uniwersalu. -No dobrze, co mam robić? Tylko wątpię, czy wrócisz wcześniej niż za trzy godziny. -Nie wierzysz swojej żonie? -Czasem wierzę, ale nie wtedy, kiedy mówi, że będzie punktualna. Idź już! Im szybciej wyjdziesz, tym wcześniej wrócisz. Krystyna posz∏a więc do biblioteki. Najpierw wesz∏a do katalogów i wyszuka∏a potrzebną książkę. Potem wypisa∏a rewers i wrzuci∏a go do skrzynki. -Mam godzinę czasu -pomyśla∏a. -Co robić?
52
Posiedzia∏a trochę w hallu, paląc papierosa, ale znudzi∏o się jej tam czekać. Zesz∏a więc do klubu i zamówi∏a kawę. Po dziesięciu minutach przy jej stoliku staną∏ sympatycznie wyglądający m∏ody cz∏owiek. Uk∏oni∏ się Krystynie, a potem zapyta∏: -Przepraszam bardzo, czy mogę się przysiąść? Nie ma już wolnych miejsc. -Proszę bardzo. M∏ody cz∏owiek zamówi∏ kawę, ale wyraźnie nudzi∏o mu się. Przygląda∏ się ∏adnej i sympatycznej dziewczynie, która siedzia∏a naprzeciwko niego. Wreszcie zapyta∏: -Czy pani też czeka na książkę? -Tak, powinna być za trzy kwadranse. -Ja też czekam. Mam nadzieję, że pani nie przeszkadzam. -Ależ nie. Zaczęli rozmawiać i trzy kwadranse minę∏y bardzo szybko. Potem Krystyna powiedzia∏a: -Dzięki panu nie nudzi∏am się czekając na książkę. Krystyna i jej nowy znajomy poszli razem do wypożyczalni. Bibliotekarka wyda∏a książkę Krystynie i jej nowemu znajomemu. Krystyna chcia∏a wziąć książkę, pożegnać się i wyjść, ale jej towarzysz zatrzyma∏ ją. -Czy pani pozwoli, że panią odprowadzę? -By∏oby mi bardzo milo, ale strasznie się spieszę. Muszę jechać taksówką. Krystyna poda∏a rękę m∏odemu cz∏owiekowi, powiedzia∏a "Do widzenia" bibliotekarce i wybieg∏a. Na szczęście jecha∏a wolna taksówka, więc ją zatrzyma∏a i po pięciu minutach by∏a w domu. -Jestem! -zawo∏a∏a. -Możemy zaraz iść.
53
-Dobrze, zaraz się ubiorę. Kiedy Pawe∏ przygotowywa∏ się do wyjścia, Krystyna zaczę∏a przeglądać przyniesioną książkę. Nag∏e zawo∏a∏a: -Co to jest? To jakiś podręcznik matematyki. Musia∏am wziąć tę książkę przez omy∏kę. -Trudno, musisz wrócić do biblioteki. -Nie, już teraz nie wrócę. Idziemy! Kiedy wieczorem po powrocie do domu Pawe∏ i Krystyna jedli kolację, nagle zadźwięcza∏ dzwonek. Krystyna zerwa∏a się z krzes∏a i szybko pobieg∏a otworzyć drzwi. W drzwiach stal uśmiechnięty znajomy z biblioteki. -Nareszcie panią znalaz∏em. Wróci∏em do biblioteki, żeby zapytać o pani adres, kiedy zauważy∏em, że zamieni∏em książki. Przyznać się muszę, że ten zbieg okoliczności specjalnie mnie nie zmartwi∏. Tak nam się milo rozmawia∏o. Krystyna zaprosi∏a gościa do pokoju i przedstawi∏a sobie obu panów. Byli dla siebie bardzo uprzejmi, ale kiedy nowy znajomy Krystyny wyszed∏ ze swoją książką, Pawe∏ odetchną∏ z wyraźną ulgą.
54
22. Omar kupuje prezenty Omar postanowi∏ w czasie przerwy semestralnej pojechać do swojego kraju, ponieważ jego najstarsza siostra napisa∏a, że dziesiątego lutego odbędzie się jej ślub. Dwa dni przed wyjazdem powiedzia∏ do Ahmeda: -Oczywiście muszę kupić prezent ślubny siostrze... Oprócz tego postanowi∏em kupić drobne upominki wielu osobom rodzicom, siostrom, braciom, a także niektórym koleżankom i kolegom. Czy móg∏byś pójść ze mną po zakupy? Poradzisz mi, co mam kupić. -Bardzo chętnie. Ale jeśli mamy kupować podarunki także kobietom, bardzo pomog∏aby nam w tym jakaś koleżanka, najlepiej Krystyna. -Przysz∏o mi to do g∏owy już wczoraj. Niestety, Krystyna dziś jest zajęta. Powiedzia∏a, że jeśli wszystkiego nie kupimy, jutro pomoże mi wybrać resztę prezentów. -A czy starczy ci pieniędzy? -Trochę pożyczy∏em od Filipa, trochę od Jurka, a trochę od Andrzeja. -Będziesz potem mia∏ k∏opoty finansowe. -Trudno. Siostra wychodzi za mąż raz w życiu, mam nadzieję, a ja do kraju jeżdżę rzadko. -No to chodźmy. Po drodze Ahmed zapyta∏: -Co chcesz kupić najstarszej siostrze? -W∏aśnie nie mam pojęcia, Zupe∏nie nie wiem, Może coś z ubrania?
55
-Prezent ślubny, moim zdaniem, powinien być raczej dla obojga m∏odych. Szli dalej zamyśleni. Nagle Omar zatrzyma∏ się przed wystawą i zawo∏a∏: -Mam genialny pomys∏! Widzę odpowiedni prezent. -Gdzie? -Tam. Ten wózek. Bardzo odpowiedni i to dla obojga. -Rzeczywiście. Po chwili Omar szed∏ obok Ahmeda ulicą, pchając przed sobą dziecinny wózek. Ahmed znowu zapyta∏: -A co chcesz kupić rodzicom? Ja swoim kupi∏em w zesz∏ym roku obrus i serwetki z lnu i byli bardzo zadowoleni. Polskie wyroby z lnu są efektowne i praktyczne, a do tego niedrogie. -To chyba świetny pomys∏. I Omar z Ahmedem poszli do sklepu "Polski Len". Omar uważnie przygląda∏ się kolorowym obrusom i serwetkom. -Co dla panów? -zapyta∏a sprzedawczyni. -Chcia∏bym kupić jakiś ∏adny obrus i serwetki. -Wczoraj dostaliśmy bardzo ∏adne komplety -obrus i sześć serwetek. Radzę panom obejrzeć. -Oczywiście. Czy mog∏aby pani je nam pokazać? -Proszę bardzo. Sprzedawczyni poda∏a im jeden komplet. -Bardzo nam się podoba. Proszę zapakować. Omar zap∏aci∏ i wyszli ze sklepu, ciągnąc za sobą wózek. Omar zauważy∏: -Z tego prezentu ucieszy się raczej matka. Chcia∏bym jeszcze kupić dla ojca jakiś drobiazg typowo męski.
56
-Kup ojcu ∏adny krawat. O, tu niedaleko jest sklep z krawatami. Weszli z wózkiem do sklepu i zaczęli oglądać krawaty. -O, ten czerwony w niebieskie kwiatki bardzo mi się podoba. Teraz takie są modne. -Ale czy spodoba się także twojemu ojcu? -Trudno mi powiedzieć, ale myślę, że go odm∏odzi. Kupię go. Po wyjściu ze sklepu Omar powiedzia∏: -Chcia∏bym jeszcze kupić rodzicom coś dobrego do jedzenia. Takiej szynki i kie∏basy jak w Polsce nie ma chyba nigdzie. -Kup im więc puszkę szynki i suchą kie∏basę, najlepiej myśliwską. Po piętnastu minutach w wózku znajdowa∏a się kilowa puszka szynki i kilo myśliwskiej kie∏basy. -No, myślę, że prezenty dla rodziców mam już z g∏owy powiedzia∏ Omar. -Teraz trzeba pomyśleć, co kupić dwom m∏odszym braciom? -Jednemu kup pi∏kę. Drugiemu, jeśli starczy ci pieniędzy, kup rower lub hulajnogę. -Wola∏bym rower. Po pó∏ godzinie Omar niós∏ już pi∏kę i rower. -A co kupisz swoim starszym braciom? -Jednemu chcia∏bym kupić świecznik, bo ma nowe mieszkanie, a drugiemu ludowy kilim na ścianę. -To idziemy do Cepelii. Po dwudziestu minutach świecznik i ludowy kilim spoczywa∏ już w wózku. -A co kupisz siostrom? -W∏aśnie się nad tym zastanawiam. Dwom m∏odszym zabawki, a starszym może naszyjniki ∏ub jakieś kosmetyki.
57
-Masz rację. Ale kup je raczej jutro z Krystyną. Pomoże ci wybrać. -Tak, zaczekam z tym do jutra. Jutro też kupię prezenty koleżankom, a dziś tylko kolegom. -Wszystkim? -Nie, skąd. Tylko trzem serdecznym przyjacio∏om. Myślę, że kupię im polskie papierosy i jakieś drobne pamiątki. Omar i Ahmed kupili więc jeszcze upominki trzem przyjacio∏om Omara i wrócili do domu. Następnego dnia Omar i Ahmed poszli jeszcze raz po zakupy z Krystyną i kupili prezenty starszym siostrom Omara i jego koleżankom. Wieczorem, kiedy Omar zabiera∏ się do pakowania, weszli Krystyna i Pawe∏. Pawe∏ powiedzia∏: -Przyszliśmy zapytać, czy ci w Czymś jeszcze pomóc. Ale cóż to za stos różnych rzeczy? -To są prezenty -drobiazgi, które kupi∏em rodzicom, siostrom, braciom, koleżankom i przyjacio∏om. -Ależ Omarze! Do samolotu można wziąć ze sobą bagaż o wadze dwudziestu kilogramów. Tu na pewno jest dużo więcej. -Prawda, zapomnia∏em. I co teraz będzie? -Chyba będziesz musia∏ pojechać do kraju kilka razy, żeby to wszystko zabrać. -Albo -doda∏ Ahmed, który w∏aśnie wszed∏ do pokoju dokupisz osio∏ka, w∏adujesz mu to wszystko na grzbiet i pójdziesz za nim w stronę Afryki. Mam nadzieję, że zdążysz z tym wózkiem na czas.
58
23. Krystyna wraca ze szpitala Pewnego dnia Krystyna posz∏a do lekarza i dosta∏a skierowanie do szpitala, bo trzeba by∏o usunąć jej migda∏ki. Wieczorem martwi∏a się bardzo. -W∏aśnie w tym tygodniu mam tyle spraw do za∏atwienia! Pawe∏ odpowiedzia∏ stanowczo: -Z powodu prania czy sprzątania nie można odk∏adać leczenia. Napisz mi tylko na kartce, co trzeba zrobić, a ja już na pewno wszystko za∏atwię. Krystyna więc napisa∏a: -Każdego dnia chodź na spacer z Reksem trzy razy dziennie. Nie zapomnij! -Nie wracaj do domu zbyt późno! -Jedz obiady w stalówce, a Reksowi zawsze po drodze kup coś do jedzenia! -Zamykaj dobrze drzwi i okna, kiedy wychodzisz! -Gaś gaz i świat∏o! -Wieczorem nastawiaj budzik, żeby nie spóźniać się do pracy! -Pamiętaj o żonie! A oprócz tego: -Zadzwoƒ jutro do dziekanatu i powiedz, że będę nieobecna na zajęciach z powodu choroby! -Zanieś brudną bieliznę do pralni! -Przynieś czystą bieliznę z pralni! -Upierz i uprasuj swoje koszule! -Zrób porządek w bibliotece i w szafle! -Zreperuj odkurzacz!
59
-Umyj pod∏ogę w kuchni! -Przybij gwóźdź w pokoju i powieś obraz! -Oddaj buty do szewca! -Idź do krawcowej po moją sukienkę! -Napisz list do Marysi! -Zap∏ać za mieszkanie! Następnego dnia rano Pawe∏ odwióz∏ Krystynę do szpitala, a potem poszed∏ do pracy. Wieczorem przeczyta∏ swój rozk∏ad zajęć. -O, mam dużo czasu! -pomyśla∏. To samo myśla∏ w niedzielę, w poniedzia∏ek, wtorek, środę, czwartek i piątek. W sobotę Krystyna powiedzia∏a mu, że w niedzielę wraca do domu. Po powrocie z pracy Pawe∏ usiad∏ i zaczą∏ myśleć. Potem zatelefonowa∏ kolejno do swoich trzech przyjació∏: Jurka, Zbyszka i Andrzeja. Do każdego z nich mówi∏: -Jutro Krystyna wraca ze szpitala. Prosi∏a mnie o za∏atwienie kilku spraw, a ja nie zdąży∏em. Ratuj! Każdy z nich odpowiedzia∏: -Nie martw się, zaraz u ciebie będę i pomogę ci wszystko zrobić. O czwartej przyjaciele byli już u Paw∏a. Pawe∏ obją∏ komendę: -Jurku, Zbyszku! Zróbcie porządek w bibliotece! -Andrzeju, idź do pralni. Tu masz kwity! Chodźmy razem, bo ja też muszę iść po buty do szewca. Kiedy wrócili, w bibliotece by∏ porządek. Pawe∏ powiedzia∏: -A teraz posprzątamy pokoje i kuchnię. -Jurku, odkurz dywan! -Andrzeju! Wytrzyj kurze!
60
-A my, Zbyszku, umyjemy pod∏ogę w kuchni. Po godzinie skoƒczyli. Pawe∏ komenderowa∏ dalej: -Idźcie po zakupy! -Wbij gwóźdź w ścianę! -Idź do krawcowej! -Oddaj książki do biblioteki. Wreszcie skoƒczyli. Pawe∏ powiedzia∏: -A teraz zjemy kolację. Byli bardzo zmęczeni, ale dumni z siebie. Jurek powiedzia∏: -Zapraszam was do siebie na piątek. W sobotę moja żona wraca z urlopu .
61
INDEX TOPICAL GUIDE TO CONVERSATIONS at the university 3.B. automobile 1 suppl., 6.E.. 9. suppl. A. being bored 8.D.1., 11. suppl. A. being hungry or thirsty 9.E. being late 8.E. birthday 10.D. borrowing money 10.A.1 buying and selling 11.D.1., 11.E, calling for a taxi 5.E. camping car 11.E. Christmas 6. suppl. A. cleaning 7.A.1. clothing 4.B., 7.D., 7. suppl. D. coffee and tea 8. suppl. C. colleagues and friends 3.D. colors of clothing 4 suppl. B. coming by for someone 6.C. commuting 6.D. congratulations 12. suppl. C. cooking 4 suppl. A., 7.A.1., 7.E.1., 12.D. dancing 7. suppl. E. delicatessen 11.B.1. doctor's visit 11.C.2 drawing, painting 5. suppl. B. dressing warmly 11. suppl. D.,11. suppl. E. eating 9.E. eating out 12.A.1. examinations 5 suppl. C. farm 10.C.1. fiance(e) 9.A. first names 2.B. food store 12.A.2. food 12.A.1., 12.A.2., 12.B.1., 2.C., 12.D. fruits and vegetables 6.A., 12.B.2. gardening 6.A., 12.b.2. getting married 12.E. getting ready for a party 11.C.1.
alcoholic beverages 9. suppl. C. animals 10.C.1., 10.C.2. apartment 4.E. asking about a mutual friend 4.A. asking about food 7.E.1 asking about someone's car 1. suppl. asking about someone's family 3.B., 3 suppl. A asking about someone's fiancé(e) 6 suppl. B., 9.A. asking about the time 5.E., 8.E. asking about vacation plans 11.A. asking about work 3.C. asking for advice 10.A.1., 11.E. asking for directions 9.B. asking for money 10.A.1. asking how old someone is 12. suppl. B. asking how someone likes Poland/America 7 suppl. C asking how to say something 8.D.2. asking someone out 5.A., 6.C., 7.C. asking someone to close the window, door 7.E.2. asking someone's opinion about clothing 7.D., 7. suppl. D. asking what kind of dog it is 10.B. asking what someone is doing 4.A. asking what something is 1.C. asking what something means 2.E. asking what the difference is 9. suppl. C. asking where someone is from 3.E. asking where someone was 5.C. asking whether someone is at home 9.D. asking whether someone is free 5.B. asking whether something works 2.D. asking who someone is 1.D., 6.A., 6.B., 9.C., 10.E. 623
INDEX old friends 8.B.. ordering food. 12.C. parties 5.C., 7.A.1., 8,D.1., 10.D., 11.C.1. personal appearance 6. suppl. B., 10.E., 12. suppl. B. pets (dogs) 4 suppl. C., 10.B. plans for the day 7.B. plans for the future 12.E. problems with tradesmen 8.A. putting in storage 11.D.2. reading something 7. suppl. B. recommending a movie 6. suppl. C. renting a summer home 11.B. repairing something 11.C.1. restaurant 12.C. retirement 6.B. riding the bus or trolley 1.E., 5.E., 6.D. right and left 3.D. school 3.B. seashore 11.A. selling and buying 11.D.1., 11.E, shopping 1.A. for clothes 4.B., for a present 9. suppl. B., 12.A.2., 12.B.1., 12. suppl. A. sickness 3 suppl. B. singing, playing the guitar 2 suppl. C sleeping 8. suppl. A., 8. suppl. B. smoking 5 suppl. D. speaking Polish 2 suppl. B. sports 5 suppl. A. studies 8.A., 12,E. summer home 11.D. surprise meeting 8.C. sweets 12.B.2. taking one's car 6.E. taking the bus or train 6.E. taste in food 8. suppl. C. telephone conversation 9.D. television 5.D., 7.B., 11. suppl. A. trains 6.E., 8.E.
getting ready to go out 3.A. getting up 8. suppl. A., 8. suppl. B. giving directions 9.B. going on a walk 2. suppl. A., 11. suppl. A. going to bed 8. suppl. B. greetings 1.A., 2.A. guests 11.C. health 11.C.2. helping someone clean up 11.C. helping someone look for something 10.A.2. helping someone with a heavy object 11.D.2. hobby 10.C.1. home and apartment 4.E., 8.A. home cooking 12.D. homesickness 7. suppl. C. hotel 3 suppl. C. household help 11.C.1. husband and wife of 9.C. introductions 1.E., 2.B., 3.D., 3.E., 4.D., 8.B. invitations 7.C. keys to someplace 11.D.2. kiosk 12. suppl. A. living, working, studying 2.A. looking for a lost item 4.C. looking for a lost item 7. suppl. A., 10.A.2. looking for a place 8.B. looking for a present 9. suppl. B. making a train 8.E. making money 3. suppl. A. meeting someone 3.D., 3.E., 4.D., 8.C. milk bar 12.A.1. money 11.D.1. movies 6. suppl. C., 7.C. moving 8.A. music 7. suppl. E. nameday 10.D. neighbors 6.A., 8.C., 10.D., 10.E.
624
INDEX what would one do if one were rich 11.D.1. wine, vodka 9. suppl. C. work 3.C. zoo 10.C.2.
vacations 11.A., 11.B. visiting someone at work 10.A.1. waiting for a bus 1.E. waiting for someone 2.A., 6.C. watching television 5.D. weather 11. suppl. A., 11. suppl. B., 11. suppl. C., 11. suppl. D.,11. suppl. E.
625
INDEX
INDEX OF TOPICS bodies of water, prepositions used with 9.D. body, parts of the 10.B. 'both' (obydwa, obydwie, obydwaj) 10.D. 'both... and' (i... i)1.D. 'by a lot' (o wiele) 2.E. 'by an hour' (o godzin´), etc. 5.B. 'can' (móc, mog´, mo˝esz) case forms of pronouns 9.E. case, grammatical 4.B., names of cases 4.B., word order and case 4.E. 141, questions as guide to case 4.E. see also under nominative, genitive, dative, instrumental, locative classroom expressions xv ff. clock time 5.B. 164, 5.E. clothing 4.B. collective numerals 12.C. colors 4.D. 10.C. exs. comparison of adjectives 6.E. compass directions 11.B. compound future tense 3.A. 76, 5.D. conditional mood, uses and formation 11.D. of modal verbs 5.D. of 'want' 5.B. conjugation, 1st, 2nd, 3rd, 4th 8.B. 8.B. consonant spelling rules 9.A. consonants. sounds and letters 1.A. 4, devoicing of voiced consonants 5.A containers 12.A. contrary-to-fact conditional 11.D. counting 12.C. daily routine, verbs of 8.E. dates, expressing 12.C.
accusative case. of personal pronouns 3.D. 95, of nouns (sg.) 4.B. special accusative instances 4.C. adjectival nouns 1.A. 6, 4.C. genitive of 9.B. adjective-noun order 11.A. adjectives 1.A. nominative plural of 10.C masculine personal 10.D. predicate adjectives 1.C. 18, 1.D. , comparison of 6.E. adverbs, placement in sentence 2.E., useful adverbs 3.E., predicative adverbs 6.E. ambient use of 11.A. experiential 11.A. factual use of 11.A. age, giving your age 5.E. 'ago' (temu, przed+I) 6.C. 'all night' (ca∏à noc), etc. 5.B. alphabet ixff. 'already' (ju˝) 3.A. ambient adverbs 11.A. amount, genitive of 9.B. 'angry at' (z∏y na) 5.B. animals, expressions using 10.B. 'any at all' (jakikolwiek) 4.D. apartment 4.E. apparel 4.B. 'arrive', 'leave', 'depart' (on foot, by vehicle, by plane, by boat) 11.A. 'as soon as' (jak tylko) 7.C. aspect 7.A., 7.B. aspect pairs 7.A., 7.B. review of 7.E. b´d´, functions of 8.B. 'be' (byç b´d´) 5.A. 157. 'be' sentences 6.B. 8.B. beverages 12.A. birthdays 10.A.
626
INDEX genitive case, singular 9.A. of possession 9.A. of attribute 9.A. of negation 9.A. formation of singular 9.A. of adjectival nouns and last names 9.A. of negated existential 9.B. of amount 9.B. idioms using 9.B. after prepositions 9.C. verbs requiring the 9.C. genitive plural of nouns, uses and formation 12.B. 'good' (dobry), 'better' (lepszy), 'best' (najlepszy) 2.E. grammatical case 4.B., names of cases 4.B. greetings 5.A. hair and eye color 10.E. 'happen', 'occur' zdarzyç si´, staç si´, dziaç si´ 7.C. hard and soft consonants 10.A. helping verbs, lack of 2.C. 'here' (tu) and 'there' (tam) 1.A. home and apartment 4.E. household routine, verbs of 8.E. identity statements (to jest) 1.C. 18, (to sà) 4.B. 'if' (jeÊli) 2.C. 5 imperative mood, uses and formation 11.C. imperfective aspect. see under aspect 'in an hour' (za godzin´), etc. 5.B. inclusional 'be' sentences 6.B. indefinite pronouns 2.D. infinitives, verbs followed by 7.C. instrumental case. uses 6.A., 6.B., formation 6.A., after verbs 6.B. , in expressions 6.B., of personal pronouns (sg.) 6.C., question types 6.E. instrumental prepositions expressing to and from 11.A.
dative case. of nouns and adjectives, formation 7.D. of pronouns 7.D. days of the week 5.A. definite and indefinite articles, absence of 1.A. depersonalizing function of si´ 8.D. desserts 12.A. detachable past-tense endings 8.C. determinate and indeterminate verbs of motion 6.D. devoicing of voiced consonants 5.A. 'different' (inny) 4.D. double destinations 9.D. double negative 2.D. 'each' (ka˝dy) 3.C. 87, 4.D. 'either... or' (albo... albo) 1.D. equational 'be' sentences 6.B. 'even' (nawet) 2.E. events 5.A. events, prepositions used with 9.D. 'every' (ka˝dy) 3.C. existential, negative 9.B. feminine nouns 1.A. see under cases and case formation fields of study 10.E. supplement 'first' (pierwszy), 'last' (ostatni), 'next' (nast´pny) 12.D. first-person plural of verb 2.B. food 12.A., 12.C., 12.D. food adjectives 12.A. formal address 1.B., 8.A., 11.C. free time 5.E. 'friend' (przyjaciel), 'colleague' (kolega), 'acquaintance' (znajomy) 3B. function words 1.D. functionally hard and soft consonants 10.A. future tense, compound 3.A., 5.D., of to jest 5.D. gender. of nouns 1.A
627
INDEX namedays 10.A. nasal vowels intro xi, before consonants 6.A. negated existential 9.B. negation, genitive of 9.B. negative, double 2.D. 'neither... nor' (ani... ani) 1.D. neuter nouns 1.A. 'next Friday' (w nast´pny piàtek), etc. 5.D. nominative plural of nouns 10.B. of masculine personal nouns and adjectives 10.D. of adjectives and pronominal adjectives 10.C. equals accusative plural 10.C. 'none', 'no', 'not any' (˝aden ˝adna ˝adne) 3.C. 87, 4.D. noun gender 1.A. nouns, nominative plural of 10.B. numbers 12.C. 1, 2, 3, 4 5.B., 10.D., 12.D. numbers 1-20 5.E., 12.C. o co chodzi? 10.A. obligation, expressions of 11.E. 'one' (jeden jedna jedno) 4,D. 'one more' (jeszcze) 2.E. 'one's own' (swój swoja swoje) 4.C. 'only just' (dopiero co) 7.C. 'other' (drugi) 4.D. paraphrasing a dialogue 2.D. parts of the body 10.B. past tense 5.C. of to jest 5.D. plural forms 8.C. detachment of endings 8.C. people, names for 1.A. plurals 10.E. prepositions used with 9.D. perfective verbs 7.A. see under aspect personal grooming, verbs of 8.E. personal pronouns, third-person sg. 1.A., 2.A. 9. accusative case (sg.) 3.D. 95, instrumental case (sg.)
interrogative pronouns (jaki, który) 6.C. intonation. 7.A intransitivizing function of si´ 8.D. introducing statements 1.C. k/g spelling rule 9.A., 10.A. 'know' (wiedzieç vs. znaç) 2.C. kreska consonants 3.A. 76, 4.C. 10.A. language adjectives and adverbs 2.C. last names 4.C. 126, 6.A. genitive of 9.B. letter c 3.A. letter w, pronunciation 4.A. 'like' (podobaç si´ vs. lubiç) 4.B., 7.D. location, prepositions of 9.D. locative case 3.C. locative case of town names 9.D. locative phrases 3.C. locative-compatible verbs 3.C. manner adverbs, intonation of 7.A 'married' (˝onaty, zam´˝na) 4.A. 1 getting married 12.D. masculine nouns 1.A. see under cases and case formation masculine personal nouns and adjectives, nominative plural of 10.D. meals 12.A. modal verbs. future tense 5.D. 177, conditional mood 5.D. money, counting Polish 10.A. things to do with 10.A. exs.. months 11.B. 'morning' (rano), 'afternoon' (po po∏udniu), 'evening' (wieczorem), 'night' (nocà) 5.A. motion to and from, prepositions of 9.D. with instrumental prepositions 11.A. motion verbs 6.D., 11.A.
628
INDEX questions. yes-no 1.C. as a guide to case 4.E. 'rather' (doÊç) 1.D. reading matter 4.B. reciprocal use of si´ 8.D. reflexive use of si´ 6.D., 8.D. reflexive verbs of emotion 8.D. reflexive-only verbs 8.D. relative pronouns (jaki, który) 6.C. 'remember' (pami´taç) 2.C. reporting verbs 2.C. , 3.B. review of verbs 2.B. 'same' (ten sam, ta sama, to samo) 4.D. seasons 11.B. second-person form of the verb, uses 2.C. sentence intonation 7.A. sequence of tenses 7.A. si´, uses of 8.D. soft and hard consonants 10.A. sound changes xii ff. sounds ixff. spelling. and pronunciation x ff. of borrowed words in -ja 10.A. rules for consonants 9.A. statement intonation 7.A stem-changes. before -0 in genitive plural 12.B. in masculine nouns 10.C. 'still' (jeszcze) 2.E., 3.A. stress of negated one-syllable verbs 8.A. subject raising and the conditional 11.D. surnames 4.C. , 6.A. tag, question 1.D. 'than' (ni˝) 2.E., (ni˝, od+G) 12.E. time. of year 11.B. time periods 5.B. counting time periods 10.A. telling time 5.B. , 5.E. to jest/to sà 10.A.
6.C. , reflexive 6.C. see under pronouns persons, relations, friends 4.A. , accusative case of 4.D., plurals 10.E., prepositions used with 9.D. plural of nouns 10.B. of masculine personal nouns and adjectives 10.D. plural-only nouns 10.A. Polish money, counting 10.A., 11.C. polite address 8.A. possessive pronouns, singular 3.A., summary 10.E. pragmatic conjugational system 8.A., 11.C. predicate adjectives 1.C. 18, 1.D. , case form of 6.B. predicate adverbs 6.E. predicate nouns 6.A. preposition w, pronunciation 3.A. prepositions, plus genitive 9.C. plus the instrumental 6.B. present tense 2.B., formation, summary 8.B. professions 3.D., 10. suppl. pronominal adjectives 1.A. 7, 4.C. , 4.D. plural of 10.C. pronouns, third-person sg. 1.A. 13, 2.A.. indefinite 2.D.. negative 2.D., accusative (sg.) 3.D. , accusative after prepositions 4.A., of polite address, relative pronouns 6.D., 8.A., dative case of 7.D., plural pronouns 8.A., summary of case forms 9.E. pro-verb 'do', lack of 2.C. purpose phrases with conditional 11.D. question tag 1.D. question words 2.D.
629
INDEX 'very' (bardzo) 1.D. voiced consonants, devoicing of 5.A. vowel sounds intro ix ff., 2.A. weather 11.A., 11.B. conversations on 11. supplement weddings 12.E. 'whether' (czy) 1.D. 'which' (który) 3.C. 87, 4.D. wh-question intonation 7.A word order and case 4.E. word-initial prze- krze- trze- 4.A. y/i spelling rules 9.A., 10.A. years 12.C. yes-no questions 1.C. intonation 7A
'today' (dziÊ, dzisiaj), 'tomorrow' (jutro), 'yesterday' (wczoraj) 5.A. 'too' (zbyt) 1.D. 2 town-names, locative case of 9.D. true/false statements 3.E. 'understand' (rozumieç) 2.C. 'until' (dopóki nie) 7.C. verbs of motion 6.D., 11.A. verbs. review 2.B. 44., 5.D., present tense 2.B.. first-person plural 2.B. second-person form, uses 2.C.. of mental faculty 2.C. reporting verbs 2.C.. of speech 2.C., past tense 5.C., of motion 6.D., 11.A. imperative 11.C.
630
234
TEXTBOOK GLOSSARY AND POLISH LEXICAL MINIMUM This glossary contains the words appearing in the glossaries at lesson-ends of First Year Polish and, in addition, incorporates a "Polish Lexical Minimimum," a list of most important Polish words, together with selected related words, for the student planning to continue the study of Polish beyond the first year. All in all, the glossary contains around 3000 entries. PRINCIPLES OF CITATION A tilda is used to represent the head-word in phrasal illustrations, as in ch´tnie av gladly, willingly, readily. ~ go poznam. I'd be glad to meet him. If the head-word is illustrated in a different gender or case-form, then the right-hand part of the word will be taken back to a letter held in common, as in domowy aj of dom. praca ~wa homework. VERBS Verb conjugation is indicated by giving the 1st and 2nd person sg. forms of the the present, along with any other irregular present or past forms, as in ˝yç ˝yç ˝yj´ impf live, be alive jeÊç jem jesz jedzà jad∏ jedli impf, pf zjeÊç eat If a verb occurs only or mainly in the 3rd person, only the 3rd person singular (neuter) will be given. See, for example, zdawaç si´ zdaje si´ 3p only +D seem Aspect pairs are given in the order basic: derived, regardless of alphabetical considerations. If this decision causes an alphabetization problem, then the derived aspect form is listed separately, with a cross reference. See, for example rozumieç -em -esz impf, pf zrozumieç understand with the derived perfective zrozumieç also having its own listing, with reference to rozumieç. In the listing podkreÊliç -l´ -lisz pf, impf podkreÊlaç underscore, emphasize the basic perfective form is given first, followed by the derived imperfective. Here no separate listing for podkreÊlaç is needed, since no other words fall between it and the head word podkreÊliç.
235
NOUNS Possible second forms of a noun, often abbreviated, are used to indicate mobile vowels or vowel alternations in stems. The second form will be either genitive singular (for masculine nouns or feminine nouns ending in a consonant, or genitive plural (for feminine nouns in -a and neuter nouns). See b∏àd b∏´du mi error, mistake szk∏o szkie∏ n glass krew krwi f blood stó∏ sto∏u mi table pole pól n field czwartek -tku mi Thursday Nouns listed as mi 'masculine inanimate' are assumed to have genitive singular in -u unless noted otherwise. See przeglàd mi review, survey ser mi -a cheese Nouns listed as ma 'masculine animate' are assumed to have genitiveaccusative singular in -a. See kot ma cat Nouns described as m fac an 'masculine, facultatively animate' ordinarily take genitive-accusative singular in -a: papieros m fac an cigarette. Feminine personal nouns with a derivationally primary male variant are not usually separately glossed; see studentka -tek fem of student listed beneath student mp student Plural-only nouns are indicated as such with the tag pl form: oboje 2 pl form, G oboi wallpaper ADJECTIVES Adverbial and comparative forms of adjectives are listed under the heading of the adjective, regardless of alphabetical considerations. For example, under szeroki, one will find the comparative adjective szerszy and the comparative adverb szerzej. szeroki aj wide, broad. av szeroko. comp aj szerszy. comp av szerzej Regularly predictable adverbial forms are not given unless the adverb is glossed separately. For example, the listing ˝ywy aj alive. av ˝ywo If an adjective has an existence and meaning mainly dependent on a noun, only the noun to which it is related will be given, as in ziemski aj of ziemia
236
ABBREVIATIONS USED IN THE GLOSSARY 1p, 2p, 3p A abbrev aj av coll colloq comp cond conj D decl dim e.o. emph esp exclam f fac an fem formal freq G I impf indecl indef infin inform inter interj intrans L ma
1st, 2nd, 3rd person accusative case abbreviation adjective adverb collective n or num colloquial comparative conditional mood conjunction dative case declined diminutive each other emphatic especially exclamation feminine noun facultatively animate n female variant formal style usage frequentative genitive case instrumental case imperfective aspect indeclinable indefinite infinitive informal interrogative interjection intransitive locative case masculine animate
mi mp mppl N n neg num aj num o.a. o.s. pej pers pf phr pl form pl pred pref prep pron aj pron quant s.o. s.t. sg sub superl title trans us V w.o.
237
masculine inanimate masculine personal masc personal plural nominative case neuter noun negative numerical adjective numeral one another oneself, one's self pejorative person, personal perfective aspect phrase plural form plural predicate, predicator prefix preposition pronominal adjective pronoun quantifier someone something singular subordinating superlative personal title transitive usually vocative case without
A a conj and, but, while. a ˝e conj and since, inasmuch as absolutnie av absolutely aby cond conj (abym abyÊ aby abyÊmy abyÊcie) that, so that, in order to ach excl ah!, oh! adres mi address; pod ~sem czegoÊ) regarding, intended for; in care of adresat mp addressee adresowaç -suj´ -sujesz impf, zaadresowaç pf address (a letter) adwokat mp adwokatka f lawyer aha exclam aha! akademia f academy, institute, school akademicki aj academic; rok ~ academic year akademik mp 1 academician, member of academy. 2 mi dormitory akcja f 1 act, action, drive, campaign, operation. ~ ratownicza rescue 2. plot 3. share of stock akcyjny aj of akcja 3 aktor mp actor aktorka fem actress aktorski aj aktorstwo n actor's craft akurat av just, precisely, exactly, at the moment akuratny aj accurate, precise albo conj either. albo... albo... either... or... ale conj but. (with endings of byç: alem ale aleÊ aleÊmy aleÊcie). ~ jednak nevertheless, still ale˝ emph but. ale˝ oczywiÊcie but of course alkohol mi alcohol ambasada f embassy ambasador mp Npl -owie ambassador Ameryka f America. w Ameryce analiza f analysis, breakdown analizowaç -zuj´ -zujesz impf, pf zanalizowaç or przeanalizowaç analyze, scrutinize, explore possibilities angielski aj English. av po angielsku in English ani conj either, neither. ~ s∏owa not a word. ~ jeden not a one. ~ troch´ not even a little. ani... ani... neither... nor.... aparat mi camera, apparatus (also political), device; ~ s∏uchowy hearing aid aparatura f apparatus apteka f pharmacy, druggist's apteczka -czek f first-aid kit aptekarka f druggist aptekarz mp druggist artyku∏ f article (literary and industrial), pl goods. ~∏y spo˝ywcze food items aspiryna f aspirin atom mi atom atomowy aj atomic, nuclear
238
autobus mi bus, omnibus autobusowy aj. bilet ~ bus ticket a˝ conj until. av as many as, as much as, as far back as. a˝ do+G up until. part nie a˝ tak not all that. nie a˝ tak dobry not all that good
B babcia f Gpl babci or babç grandma, grandmother baç si´ boj´ si´ boisz si´, nie bój si´ impf +G fear, be afraid of. ~ o+A fear for. ~ jak ognia fear like fire. nie bój si´ don't be afraid badaç -am -asz impf, pf zbadaç examine, study, scrutinize, screen, explore, canvass badanie n often in pl examination, study, research, survey badany aj as mp subject, person being tested bàdê imperative of byç. bàdê mi∏a be nice balkon m balcony bank mi bank. w banku bar mi bar, pub, fast food place, café, cafeteria; ~ mleczny milk bar barek -rku mi liquor cabinet bardzo av very, very much. nie ~ not much, not so good. ~ du˝o a great deal. ~ mi mi∏o nice to meet you. ~ mi przykro I'm very sorry barszcz mi cabbage soup bawiç -wi´ -wisz impf, pf zabawiç 1. amuse, entertain 2. linger, stay, sojourn. ~ si´ amuse oneself, toy with. ~ si´ dobrze have a good time, ~ si´ w coÊ play at something beczka -czek f barrel, keg. w beczce bekon mi bacon bez prep +G without. ~ litoÊci mercilessly bezpieczny aj safe, secure. av bezpiecznie safely b´d´ b´dziesz future auxiliary will, be going to, intend to. see also byç bia∏y aj white. w ~ dzieƒ in broad daylight. as mp noun white, caucasian. comp aj bielszy. av bia∏o. comp av bielej biblioteka f library. biblioteczny aj of biblioteka bibliotekarka f librarian bibliotekarstwo n library science bibliotekarz mp librarian biç bij´ bijesz impf, pobiç pf beat, hit, strike, mint (coin). ~ si´ fight, wrestle biec or biegnàç biegn´ -niesz biegnij bieg∏ det, indet biegaç -am -asz , pf pobiec , run, sprint, flow biedny aj poor. as mp noun pl the poor biegaç see biec bielizna f bedlinen, underwear, whitegoods bie˝àcy aj current, on-going; woda ~ca running water. av bie˝àco; na ~co au courant, in touch bilet mi ticket; ~ powrotny return ticket. mp bileter mp usher, ticket-taker bileterka fem of bileter
239
biurko -rek n desk biuro n office, bureau, agency; ~ matrymonialne marriage office, dating service; ~ podró˝y travel office; ~ zarzàdu office of the board. biurowy aj office, clerical blady aj pale. av blado bli˝ej, bli˝szy see bliski bliski aj 1. near, close, intimate, short-term 2. as mp pl those near and dear. adv blisko. comp aj bli˝szy. comp av bli˝ej blisko 1. av of bliski close, nearby, nearly. z ~ka from up close, not far off 2. as prep+G near blok mi 1 apartment block. 2 (political) bloc. 3 pad (of paper). 4 pulley bloczek -czka dim of blok bluza f blouse, tunic, sweatshirt, pijama top. bluzka -zek f blouse, jersey b∏àd b∏´du mi error, mistake. wprowadziç w ~ mislead b∏´dny aj erroneous bo conj (with endings of byç: bom boÊ boÊmy boÊcie) for, because, since, as bochenek -nka mi loaf bóg boga us-cap Dsg -u god; Bóg wie ile Lord only knows how many; broƒ Bo˝e God forbid; mój Bo˝e my God! Bóg zap∏aç God bless you; jak Pan Bóg przykaza∏ as God commanded, as one should bo˝y aj of bóg bogaty aj rich, well-to-do, well off, opulent. ~ w coÊ abundant in. as mp the rich. av bogato boisko n playing field, playground boleç -li -là 3p-only impf hurt, pain, smart. boli mnie g∏owa I have a headache ból mi pain, ache. ~ g∏owy headache braç bior´ bierzesz impf, wziàç wezm´ weêmiesz weê pf take, take on, grasp, assume (power), bite (of fish); ~ pod uwag´ take into consideration; ~ prysznic take a shower; ~ udzia∏ take part; ~ si´ do czegoÊ, za coÊ undertake, try one's hand at; skàd to si´ bierze? where does that come from? brak mi lack, absence, shortage, shortcoming, flaw, fault; ~ zaufania lack of trust. as verbal+G there is no ---; ~ piwa out of beer brat mp Dsg -u pl Npl bracia GApl braci Ipl braçmi brother. ~ cioteczny or stryjeczny cousin. ~ przyrodni half-brother. ~ zakonny monk, friar. byç z kimÊ za pan ~ be on the best of terms with bràzowy aj brown, bronze-colored broda bród f beard brudny aj dirty, filthy, soiled, squalid, sordid. av brudno brzeg mi shore, bank, coast, edge, brink, verge, rim. do brzegu to the brim brze˝ek -˝ka dim of brzeg brzuch mi -a stomach, abdomen, paunch, belly. brzuchaty aj paunchy brzuszek -szka mi dim of brzuch brzuszny aj abdominal brzydki aj ugly. comp aj brzydszy. comp av brzydziej
240
budka -dek f booth. budka telefoniczna telephone booth budowa f construction project. w ~wie under construction budowaç -duj´ -dujesz impf, pf zbudowaç build budynek -nku mi building, edifice budziç -dz´ -dzisz impf, pf obudziç rouse, awaken, elicit. pf wzbudziç. ~ si´ intr wake up bu∏ka -∏ek f roll, bun, bread-roll bu∏eczka -czek f dim of bu∏ka burak mi -a beet burza f storm burzliwy aj stormy, tempestuous, turbulent. burzowiec -wca mi storm drain burzowy aj of burza but mi -a shoe, boot bucik -a dim of but butelka --lek f bottle buteleczka -czek f dim of butelka by cond conj (with endings of byç: bym byÊ byÊmy byÊcie) that, so that, in order that byç pres jestem jesteÊ jest jesteÊmy jesteÊcie sà, fut b´d´ b´dziesz, imper bàdê impf be, be located, exist. ~mo˝e perhaps. ma ~ supposed to be. nie b´dzie, nie by∏o see nie ma bywaç -am -asz impf freq of byç be, stay, frequent, visit, happen, occur
C ca∏kiem av completely, entirely, wholly, quite, rather ca∏kowity aj entire, utter. av ca∏kowicie wholly, fully, entirely, utterly ca∏owaç ca∏uj´ ca∏ujesz impf kiss ca∏y aj whole, all, entire, intact. ca∏y dzieƒ all day. ca∏à noc all night. na ca∏ego at full strength. av ca∏o; wyjÊç ca∏o come out alive, in one piece cebula f onion cebulka -lek f bulb (of tulip, etc.) cecha f trait, characteristic, feature cechowaç -chuje -chujesz impf, pf nacechowaç characterize, mark. intr ~ si´ +I) be characterized by cel mi Gpl -ów aim, goal, target, destination. bez celu aimlesslessy celowy aj of cel cena f price, cost, value. za wszelkà ~n´ at any cost ceniç -ni´ -nisz impf value centralny aj central centrum n NVpl -tra Gpl -rów center (of town). ~ handlowe shopping district, mall centymetr mi-a centimeter. tape-measure ch´tnie av gladly, willingly, readily. ~ go poznam. I'd be glad to meet him. ~ to zrobi´ I'd be glad to do that. najch´tniej most willingly, by preference
241
charakter mi character. w ~rze +G in the role of, in the capacity of, by way of charakterystyczny aj chartacteristic, typical chcieç chc´ chcesz impf, pf zechcieç +A or +G want, wish, desire. ~ powiedzieç mean. ~ si´ +D feel like. nie che mi si´ I don't feel like it. chcia∏(a)bym +infin I'd like to chemia f chemistry chemiczny aj chemical chemik mp chemist chemikalia pl form G -iów chemicals. chemioterapia f chemotherapy chleb mi -a bread. chleb ˝ytni rye bread. chleb razowy whole wheat bread chlebak -a mi haversack chlebodawca mp arch or joc employer chlebowy aj of chleb ch∏odny aj cool, cold, chilly. av pred ch∏odno ch∏op mi Dsg -u peasant, farmer, fellow, man. as semi-pers guy ch∏opski aj peasant. po ch∏opsku peasant-style ch∏opak mp also semi-pers boy, boyfriend ch∏opczyk dim of ch∏opiec ch∏opi´cy aj boy's ch∏opiec -pca mp Dsg -u NVpl -y boy ch∏opisko aug of ch∏op ch∏opka fem of ch∏op ch∏opski aj of ch∏op chmura f cloud chmurka -rek f dim of chmura chmurny aj cloudy chocia˝ conj although. interj by let's say choç conj although, though, even though, albeit, at least. ~ na chwil´ at least for a moment choçby conj even if chodnik mi -a sidewalk, (rug) runner chodnikowy aj of chodnik chodziç -dz´ -dzisz chodê indet, det see iÊç. go on foot, walk. dziecko ju˝chodzi the child can already walk. czy zegar chodzi? is the clock running? chodê no come on. chodzi o+A it is a matter of. o co chodzi? what's up? jeÊli chodzi o mnie as far as I'm concerned. ~ w +L wear. see iÊç choina f Scotch pine choinka -nek f Christmas tree choroba -rób f sickness, illness, disease; ~ morska sea-sickness chorobliwy aj morbid. av chorobliwie morbidly chorobowy aj relating to illness chorowaç -ruj´ -rujesz impf, pf pochorowaç for a while or zachorowaç become be sick, pf (za~) fall ill chory aj sick, ill. ~ umys∏owo mentally ill. as mp patient. av choro chowaç -am -asz impf, pf pochowaç or schowaç bury, hide, secrete, keep, put away. intr ~ si´ hide chrzan mi horseradish
242
chusta f scarf, muffler, kerchief chusteczka -czek f handkerchief chustka -tek f dim of chusta chwila f moment, while. co ~l´ every so often. na ~l´ for a moment. po ~li after a moment. przed ~là a moment ago. przez ~l´ for a moment. w pewnej ~li at a certain moment. w tej ~li at that moment chwileczka -czek f ~k´ just a moment. chwilowy aj momentary, passing, temporary chyba av probably, maybe, perhaps. ~, ˝e unless. ~ nie probably not. ~ tak probably so ci 1 D of ty to you. 2 Npl mppl of ten ta to cia∏o n body, flesh cia∏ko n corpuscle cieleÊny aj corporeal ciasny tight, narrow, crampted (space). av ciasno ciastko -tek n cake, pastry, cookie ciasto n cake ciàg mi stretch, course, sequence; w ~gu +G in the course of, during; ~ dalszy continuation ciàgle aj continuously, constantly, still, on and on; ~ mówiç keep talking cichy aj quiet. av cicho quiet! hush! comp av ciszej. av po cichu on the sly cichutki, cichuteƒki aj nice and quiet ciekaw(y) aj curious, interesting. nic ciekawego nothing of interest. jestem ~w(a) I wonder. av ciekawie. ciekawoÊç f curiosity; z ~Êci out of curiosity ciemny aj dark, dim, dusky. av and verbal ciemno ciemnoÊç f dark(ness) cienki aj thin, fine. Npl mp cieƒcy comp aj cieƒszy. comp av cieniej ciep∏y aj warm. av pred ciep∏o cieszyç -sz´ -szysz impf, pf ucieszyç please, delight. ~ si´ z+G be glad of. +I enjoy (life, etc.) ci´˝ar mi weight, burden ci´˝arek -rku mi counterweight ci´˝arowy aj freight ci´˝ki aj heavy, hard, difficult. av pred ci´˝ko; ~ chory seriously ill; ~ mi it's hard for me. comp aj ci´˝szy, comp av ci´˝ej. ci´˝koÊç f gravity, severity, difficulty ciocia f dim of ciotka Gpl cioç aunt(ie) cisza f quiet, silence, calm ciÊnienie n pressure (air, blood, etc.) ciÊnieniomierz -a mi barometer co pron G czego D czemu IL czym what. ~ bàdê whatever; ~ chwil´ or ~ chwila every minute or so; ~ dzieƒ every day. ~ najmniej at least; co prawda to be sure; ~ s∏ychaç? what's new? ~ do +G as far as --- is concerned; ~ nieco something or other; ~ takiego? what the heck? ~ ty na to? what do you say to that? ~ zacz emph who or what (in the world); ~ z tego? what of it? to ~? so what? codzienny aj every-day. av codziennie daily
243
cokolwiek pron decl like co: czegokolwiek, etc. anything (at all), whatever coraz av with comp aj or av more and more, increasingly; ~ ∏atwiejszy easier and easier; ~ trudniej with increasing difficulty. ~ to every now and then coÊ pron decl like co: czegoÊ, etc. something. coÊ takiego you don't say córka -rek f daughter córeczka -czek, córuchna, córunia dim of córka cukier -kru mi sugar cukierek -rka mi candy, sweet cukierkowy aj sentimental cukrowy aj of cukier cytryna f lemon cytrynowy aj of cytryna cywilny aj civil. stan ~ marital status czajnik mi -a kettle czapeczka -czek dim of czapka czapka -pek f cap czarny aj black. av czarno czas mi time. na ~ in or on time. najwy˝szy ~ high time. ~sem per chance, sometimes. ~sami at times, sometimes. od ~su do ~su now and again, from time to time. w ~sie +G during czasowy aj of czas czekaç -am -asz impf, pf poczekaç or zaczekaç wait. +G await. ~ na+A wait for czekolada f chocolate czekoladka -dek f a chocolate (candy) czekoladowy aj of czekolada czerwcowy aj of czerwiec czerwiec -wca mi June czerwony aj red. av czerwono czesaç -sz´ -szesz impf, uczesaç pf comb. int ~ si´ comb (do) one's own hair. pf see also przyczesaç, zaczesaç czeÊç f czci honor, worship, regard, reverence. na ~ +G in honor of. as interj czeÊç! hi! bye! cz´sto av of cz´sty often, frequently cz´stowaç -tuj´ -tujesz impf, pf pocz´stowaç +A, +I offer (something to eat), treat with. ~ si´ +I help oneself to czajniczek -czka mi teapot cz´Êç f part, portion, component. w przewa˝ajàcej ~Êci for the most part czàstka -tek f dim of cz´Êç cz∏onek -nka 1 mi member, limb, penis. 2 mp Npl -owie member (of organization) cz∏onkowski aj of cz∏onek cz∏owiek mp pl N ludzie GA ludzi I ludêmi man, human, person, one. pl people czo∏o czó∏ n Gpl czó∏ brow. na czele +G in charge of, at the head of czterdzieÊci num -dziestu I -oma forty czterdziestka f reif num the number forty czterdziesty num aj of czterdzieÊci fortieth
244
czterechsetlecie n four-hundredth anniversary czterechsetny aj four hundredth czternastka f reif num the number fourteen czternasty num aj of czternasty fourteenth czternaÊcie num -nastu I -oma fourteen czternaÊcioro -rga coll num fourteen cztery num mp czterej GL czterech D czterem I czterema four czterysta num -u I -oma four hundred czuç -uj´ -ujesz impf feel, sense, smell. intr ~ si´ feel. êle si´ czuj´ I feel bad czwartek -tku mi Thursday czwarty num aj fourth czworo coll num -rga (group of ) four czwórka reif num f foursome, the number four czy part whether, if, disjunctive or. czy... czy... whether... or.... czy˝ nie? or isn't it? czyj pron aj czyja czyje whose. czyjÊ czyjaÊ czyjeÊ someone's czynnik mi -a factor, (chemical) agent czynnoÊç f activity czynny active, working, operating, open (of store or office) czysty aj clean, tidy, pure, blank. av czysto. comp aj czystszy. comp av czyÊciej, av phr do czysta thoroughly czystoÊç f purity, cleanliness czyÊciç -szcz´ -Êcisz impf, pf poczyÊciç or wyczyÊciç clean. intr ~ si´ clean o.s. czytaç -am -asz impf, pf przeczytaç read
å çwiczenie n exercise (physical or in a book) çwiczyç si´ -cz´ -czysz impf practice, train çwierç num quarter
D daç dam dasz dadzà pf, impf dawaç daj´ dajesz give, yield, grant, allow, permit, let, serve. ~ komuÊcoÊrobiç have s.t. done by s.o. ( a suit, etc.) ~ sobie rad´ + infin) manage (to do). z+I be able to handle s.t.; da Bóg God willing. ~ si´. da si´ to zrobiç. that can be done. nie da si´ tego robiç that can't be done. okno nie da∏o si´ otworzyç the window couldn't be opened. daç sobie rad´ phr manage. daj spokój phr give me a break daleki aj far, distant. comp aj dalszy qv. ciàg dalszy continuation. comp av dalej qv. z daleka from afar dama f lady damka -mek f queen (in cards). lady's bicycle damski aj lady's (apparel) dane pl aj as noun facts, data, givens danie n course, dish. pierwsze drugie first course data f date. ~ urodzenia date of birth
245
dawny aj of old, former, long-ago. ~na historia early history. av dawno. od dawna for a long time; od dawien dawna from time immemorial dbaç -am -asz impf, pf zadbaç o+A take care of, care about. ~ o siebie look out for o.s. decydowaç si´ -duj´ -dujesz impf, pf zdecydowaç si´ decide, make up one's mind decyzja f decision deka, dekagram decagram (10 grams) deko n us indecl decagram delikatesy pl form pl -ów delicatessen. w delikatesach denerwowaç -wuj´ -ujesz impf, pf zdenerowaç worry, upset, distract. intr ~ si´ +I get worried, upset by s.t. dentysta mp dentystka f dentist deser mi dessert deserowy aj of deser deszcz mi rain. pada ~ it is raining. dim deszczowy aj of deszcz deszczyk -a dim of deszcz dla prep +G for, for the sake of, for the benefit of dlaczego inter av why dlatego indic av for that reason, therefore. dlatego, ˝e... because d∏oƒ f Ipl d∏oƒmi palm of hand. jak na d∏oni in front of oneself d∏ugi aj long. av d∏ugo. na ~ for a long time. comp aj d∏u˝szy. comp av d∏u˝ej d∏ugoÊç f length d∏ugopis mi ball-point pen do prep +G to, up to, into, as far as, until; do miasta to town; do wody into the water; do domu (to) home; do godziny szóstej by six o'clock do jedzenia to eat do picia to drink do widzenia phr good-bye do zobaczenia phr see you! do zrobienia. phr to do. coÊ do zrobienia something to do. nic do zrobienia nothing to do. doba f period, age, era, 24 hours. ca∏à dob´ all hours dobowy aj of doba dobranoc interj good-night dobranocka -cek f good-night story (on radio, TV) dobry aj good, fine, sound, valid; ~ do +G good for; na ~re for the good. av dobrze qv. comp aj lepszy. comp av lepiej. tym ~ all the bette. sup aj najlepszy best dobry wieczór aj good evening! dobrze av of dobry good, fine, all right. ju˝ ~ there, there dochodowy aj profitable dokàd av where to doktor mp doctor (medical and academic) dokument mi document dom mi house, home. do domu to home. w domu at home. ~ towarowy department store. ~ kultury community center. ~ studencki dormitory
246
domek -mku mi cottage domowy aj of dom. praca ~wa homework. prace ~we housework. zwierz´ ~we household pet. po ~wemu informally dopiero av only (in time expressions) dopóki nie conj until doros∏y aj adult, grown(-up). as mp adult, grown-up. av doroÊle in a mature manner doskona∏y aj excellent. av doskonale dos∏owny aj literal. av dos∏ownie literally dostaç -an´ -niesz pf, impf dostawaç -staj´ get, receive, obtain. ~ si´ do +G get into, get to dostateczny aj do+G sufficient for. av dostatecznie sufficiently dosyç av =doÊç rather, enough doÊç av =dosyç rather, fairly, quite, enough. mieç ~ have enough. ~, ˝e suffice it to say that doÊwiadczenie n experience dotychczas av heretofore, hitherto, til now dotychczasowy aj previous, until now dowcip mi joke, humor, wit dowiedzieçsi´ -wiem -wiesz -wiedzà pf, impf dowiadywaç si´ -duj´ -dujesz +G or o+L learn, find out dowolny optional, at will. w ~ sposób in any way, as one likes dowolnoÊç f arbitrariness dowód -wodu mi proof, evidence. ~ osobisty personal identification dó∏ do∏u mi pit, bottom. do do∏u down. na dó∏ down(wards), downstairs. na dole at the bottom, downstairs. w dole at the bottom. w dó∏ downwards. z do∏u from the bottom drobny aj small, slight, minor, petite. pl small change droga dróg f road, way. swojà ~gà in one's own way; na drodze in the road, in the way; po drodze along the way; w drodze on the way, in the course of, by way of; wejÊç sobie w drog´ get in each other's way; droga dojazdowa access road dró˝ka dim of droga drogeria f druggist's drogi aj expensive, dear; mój ~ my dear; Drogi Panie Dear Sir. comp a dro˝szy. comp av dro˝ej drogowy aj of droga drugi aj another, the other, second. na ~ dzieƒ next day drugi num aj second drzewo n tree drzewko -wek n dim of drzewo drzwi pl form G drzwi door(s) drzwiczki -czek dim of drzwi du˝o av of du˝y a lot. +G a lot of. za ~ too much. niedu˝o not much. comp av wi´cej more du˝y aj large, big. av du˝o comp aj wi´kszy. comp av wi´cej dwa m/n, f dwie mp dwaj GDL dwu G dwóch or dwu D dwom or dwu, dwóm I dwoma, f dwiema two
247
dwadzieÊcia num dwudziestu I -oma twenty dwanaÊcie num GDL dwunastu I dwunastoma twelve dwie see dwa dwieÊcie num dwustu I dwustoma two hundred dwoje coll num -jga (group of) two dworzec -rca mi station, depot, terminal (train, bus). dworzec kolejowy train station. dworzec autobusowy bus terminal dwója aug reif num of dwójka a two (grade) dwójka reif num a two, twosome. we dwójk´ the two of them, us dwudziesty num aj twentieth dwunasty num aj of dwanaÊcie twelfth dwunasty num aj twelfth dynia f squash, pumpkin dyrektor mp director, manager, head dyskusja f (formal) discussion dyskusyjny aj controversial. klub ~ debating club dywan mi -u or -a rug, carpet dywanik -a dim of dywan dzbanek -nka mi pitche dzia∏aç -am -asz impf operate, work (of equipment). na+A have an effect on; dzia∏asz mi na nerwy you're getting on my nerves dzia∏anie n operation (esp. military), activity dzia∏ka -∏ek f garden plot dziaç si´ dzieje us-3p impf go on, happen, go on, occur. co si´ dzieje? what's going on? dziadek -dka mp Npl -owie grandfather. dziadkowie grandparents dziadzio mp grandpa dziecko n pl NAG dzieci D dzieciom I dzieçmi L dzieciach child dziedzina f area, branch, field of study dzieliç si´ -l´ -lisz +I z+I impf, pf podzieliç si´ share with dzielnica f section, province, district, part of town dzielnicowy aj regional. as mp constable dzie∏o n work (of art, literature) dziennik mi -a journal, diary, log-book, daily paper dziennikarstwo n journalism dzieƒ dnia mi NApl dni or dnie Gpl dni day; ~ dobry hello; ~ po dniu day by day; ~ w dzieƒ on this very day; ~ za dniem day after day; na co ~ on an everyday basis; pewnego dnia one day; z dnia na ~ from one day to the next; w bia∏y ~ in broad daylight; Dzieƒ Kobiet Women's Day dzienny aj of dzieƒ daily dziesiàtka reif num a ten dziesiàty num aj tenth dziesi´cioro -rga coll num ten dziesi´ç num GDL -´ciu I -´cioma ten dziewczyna f girl dziewczynka -nek f little girl dziewiàtka reif num f a nine dziewiàty num aj ninth
248
dziewi´cioro -rga coll num nine dziewi´ç num -´ciu I -ioma nine. num aj dziewi´çdziesiàt num -dziesi´ciu I -ioma ninety dziewi´çset num -´ciuset nine hundred dziewi´çsetny aj nine hundredth dziewi´tnasty aj nineteenth dziewi´tnaÊcie num -nastu I -nastoma nineteen. dzi´ki prep +D thanks to, due to, by means of. dzi´ki! thanks! dzi´kowaç -kuj´ -kujesz impf, pf podzi´kowaç +D za+A thank for. dzi´kuj´ thank you, no thanks dzisiaj see dziÊ dzisiejszy aj of dziÊ today's dziÊ or dzisiaj av today; ~ rano this morning; do ~ dnia until this very day dziwiç -wi´ -wisz impf, pf zdziwiç tr surprise. ~ si´ intr+D be surprised (at). co tu si´ dziwiç little wonder dziwny aj strange. av dziwnie dzwoniç -ni´-nisz impf, pf zadzwoniç do+G call, ring, telephone s.o. d˝em mi subst jam (food) d˝insy pl form jeans
E e, ee exclam oh!, aw! egzamin mi examination ekonom mp economist ekonomia f economy ekonomiczny aj economic(al) ekspedient mp ekspedientka f salesperson ekspres mi 1. express (train, letter, newspaper, service). 2. coffee-maker ekspresowy aj express (train, service); ekspresowy termin ASAP. list ekspresowy special-delivery letter elektryczny aj electrical element mi element elementarny aj elementary, rudimentary emerytura f retirement. na emeryturze in retirement, retired energia f energy energiczny aj energetic etykieta f etiquette
F fabryka f factory, plant fabryczny aj of fabryka fajny aj colloq fine, great, neat. av fajnie fakt mi fact fili˝anka -nek f cup. w fili˝ance film mi film, picture, movie, cinema. na filmie at a movie filmowy aj of film
249
flaki G -ów tripe forma f form, physical shape, mould. byç w ~mie be in shape, on form fotel mi -a armchair fragment fragment, excerpt francuski aj French. av po francusku in French fryzjer mp barber, hairdresser fryzjerka -rek f fem of fryzjer
G gabinet mi office, private office gaz mi gas gazowy aj of gaz gazeta f newspaper gdyby cond conj (with endings of byç: gdybym gdybyÊ dbybyÊmy gdybyÊcie) if. gdyby nie unless gdzie av where gdzieÊ somewhere. ~ tam! heck no!. ~ indziej somewhere else gdzieÊ av somewhere gdziekolwiek av anywhere (at all), wherever g´sty aj thick, dense. comp aj g´stszy or g´Êciejszy. comp av g´Êciej g´stoÊç f density g´Ê f Napl g´si goose g∏´boki aj deep, profound. comp aj g∏´bszy. comp av g∏´biej g∏´bokoÊç f depth g∏odny aj hungry g∏os mi voice, vote. na ~ out loud g∏oÊny aj loud, renowned. av g∏oÊno. comp av g∏oÊniej g∏owa g∏ów f head. dobra ~ good mind; traciç ~w´ lose one's head; przyjÊçkomuÊ do ~wy occur to s.o.; mieç z ~wy have off one's hands g∏ówka -wek f dim of g∏owa g∏ówny aj chief, main g∏upi aj stupid go pron G of on, ono, A of on him godzina f hour, o'clock; o pierwszej ~nie at one o'clock; z ~ny na ~n´ from hour to hour; na pierwszà ~n´ at one o'clock; ~ policyjna curfew godzinka -nek f dim of godzina goliç (si´) -l´ -lisz impf, pf ogoliç (si´) shave goràcy aj hot..adv passionately, keenly. comp aj gor´tszy. av and av pred goràco hot, heatedly. goràco mi I am hot. na goràco served hot. comp av gor´cej gorszy comp aj of z∏y worse. co gorsza what is worse. comp av gorzej. najgorszy sup aj worst goryl ma gorilla gorzej comp av of z∏y worse. najgorzej comp av worst gorzki aj bitter gospodarstwo n farm
250
gospodarz mp host gospodyni f hostess goÊç mp guest gotowaç -tuj´ -tujesz impf, pf ugotowaç cook, fix, boil, gotowany aj boiled gotowy (gotów) aj ready, prepared, ready-made. gotowy do +G ready for gotowoÊç f preparedness, readiness góra f mountain, hill. do ~ry up, upwards. na ~r´ upwards, (to) upstairs. na ~rze on top, upstairs. w ~r´ up(wards). z ~ry in advance górski, górzysty aj mountainous graç gram grasz impf, pf pograç, zagraç play granica f border (of country). za granicà abroad. za granic´ (to) abroad grosz -a fac an grosh (monetary unit) gruboÊç f thickness, coarseness gruby aj thick, fat. av grubo grudzieƒ grudnia mi December grudniowy aj of grudzieƒ grupa f group gryka f buckwheat. aj gryczany grzeczny aj polite, courteous grzecznoÊç f politeness, courtesy grzecznoÊciowy aj polite (usage) grzyb m -a mushroom. aj grzybowy. zupa grzybowa mushroom soup gubiç gubi´ gubisz impf, pf zgubiç lose guma f rubber, eraser, gum gumka -mek rubber band, eraser gumowy aj of guma gwiazda f DLsg gwieêdzie star gwiazdka -dek f Christmas-Eve gift, asterisk. gwiazdkowy aj of gwiazdka
H ha interj hah! halo! excl hello! hey! ha∏aÊliwy aj noisy hej excl hey! hi! right!, hello! bye! herbata f tea historia f history, story, plot historycznoÊç f historicity historyczny aj historical historyk mp historian hiszpaƒski aj Spanish. av po hiszpaƒsku in Spanish hobby n indecl hobby hodowaç -duj´ -dujesz impf raise, bring up hotel mi Gpl -i or -ów hotel hotelik mi dim of hotel
251
I i conj and. i... i... both... and. i tak even so ich 1. poss pron indecl their 2. G of oni or one qv ile indef num ilu I iloma as much as, as many as, how many, much. ~ masz lat? how old are you? o ~ wiem as far as I know im, imi see on, ono, oni, one imi´ n imienia Npl imiona name, first name, given name. jak masz na ~? what's you (first) name? po imieniu by (first) name. w imieniu +G in the name of imieniny pl-form G imienin Nameday impreza f gathering, get-together, party inaczej aj otherwise, differently. tak czy inaczej one way or another indziej av part else. gdzie indziej somewhere else. kiedy indziej some other time informatyk mp computer scientist informatyka f computer science inny pron aj other, another, different; coÊ innego something different; ktoÊ inny somone else; mi´dzy innymi among other things. innym razem av phr some other time inteligent mp member of the intelligentsia inteligencja f 1 intelligence. 2 intelligentsia inteligentny aj intelligent interes mi business interesowaç si´ -suj´ -sujesz impf +I be interested in interesujàcy aj interesting in˝ynier mp engineer iÊç id´ idziesz szed∏ sz∏a impf det, indet chodziç -dz´ -dzisz, pf pójÊç go (on foot), walk. jak ci idzie? how is it going for you? see also chodziç
J ja pron G mnie D mnie, mi A mnie I mnà D mnie I jab∏ecznik -a mi apple strudel jab∏ko -∏ek n egg jadaç -am -asz impf freq eat (often) jajko -jej n egg jak av or conj as, like, how, since, if. ~ d∏ugo how long. jak zwykle as usual. ~ dotàd so far. ~ najwy˝ej as high as possible. jak leci? how's it going? ~ tam? how's are things? ~ to? what do you mean?. ~ Boga kocham as I live and breathe. ~ rok d∏ugi as the year is long jak masz na imi´? phr what's your (first) name?. jak myÊlisz? phr what do you think?. jak si´ masz? how are you (informal)?. jak si´ pan (pani) ma? how are you (formal)? jak to? phr how's that, what do you mean?. jak tylko conj as soon as. jak tylko go skoƒcz´ as soon as I finish it. jak zawsze phr as always.
252
jak zwykle phr as usual jaki (jaka jakie) pron aj what, what kind, what sort jakikolwiek pron aj decl like jaki (jakiegokolwiek, etc.) any sort of jakiÊ (jakaÊ jakieÊ) pron aj some kind, some sort jako conj as, like, by way of, in the function of. pracowaç ~ nauczyciel work as a teacher. ~, ˝e inasmuch as jakoÊ indef av somehow, somewhat jakoÊç f quality jarzyna f vegetable jasny aj clear, bright, plain, evident, light, fair-haired. rzecz ~na, ˝e it is clear that. piwo ~ne lager. av jasno or jaÊnie. jasnoÊç f clarity jà pron A of ona her je pron A of ono it,. A of one they-non-mppl jechaç jad´ jedziesz det, indet jeêdziç je˝d˝´ jeêdzisz indet, pf pojechaç go, ride, travel jeden (jedna jedno) pron aj and num one, a certain. jedni... inni some, others. ~ po drugim one after another. ~ z nich one of them. wszystko jedno it's all the same, it doesn't matter jedenaÊcie num GDL -nastu I -nastoma eleven jedenasty aj eleventh jednak av or conj however, though, nevertheless. jednak˝e nonetheless jedno i drugie one thing and the other jednym s∏owem av phr in a word, in brief jedzenie. coÊ do jedzenia something to eat jego poss aj of on his.. also: GA of on, G of ono jej poss aj of ona her, hers. also: GDL of ona jesieƒ f fall, autumn. jesienià, w jesieni in the fall jesienny aj fall-like, autumnal jesienny aj of jesieƒ jestem, jesteÊ, jest. see byç jeszcze av still, yet, even, in addition. ~ jak! and how! ~ nie not yet. ~ coÊ something else. ~ raz once more jeÊç jem jesz jedzà jad∏ jedli impf, pf zjeÊç eat jeÊli conj if. jeÊli... to... if... then... jeêdziç je˝d˝´ jeêdzisz indet drive, ride, travel (often). det see jechaç j´zyk mi -a tongue, language. ~ ojczysty native tongue. ~ polski Polish (language) j´zykowy aj relating to language jogurt mi joghurt jutro av tomorrow. do jutra till tomorrow. do jutra! see you tomorrow! od jutra beginning tomorrow jutrzejszy aj jomorrow's ju˝ av already. ~ nie no longer. ju˝! enough!. ju˝ ju˝! there there!. ju˝ nie no longer
253
K kaczka -czek f duck kalendarz mi -a calendar kalendarzowy aj of kalendarz kanapka -pek f canape, open-face sandwich kanapka -pek f canapé, sandwich kapusta f cabbage. kiszona kapusta sourkraut kara f punishment, fine. ~ Êmierci death penalty. ~ wi´zienia imprisonment karawan mi caravan, camping car karta f card, chart, sheet of paper. ~ chorobowa medical record sheet. ~ do gry playing card. ~ kredytowa credit card kartka -tek f card, coupon. ~ pocztowa post-card kartofel -fla mi us-sg potato kasa f cashier's, box office, checkout stand kaseta f cassette kasza f groats. ~ gryczana buckwh´at groats kaszel -szlu mi cough katar mi head-cold kawa f coffee kawa∏ek -∏ku mi piece; na ~∏ki into pieces; w ~∏kach in pieces kawiarnia f cafe kazaç -˝´ -˝esz impf order, command ka˝dy ka˝da kaêde, pl wszystkie wszyscy pron aj each, every; pl all kàpaç -pi´ -piesz impf, pf wykàpaç bathe. ~ si´ bathe (self) kàpiel f bath kàpielowy aj of kàpiel kàt mi angle, corner, nook; cichy ~ quiet spot; ~tem oka out of the corner of one's eye; pod ~tem czegoÊ from the angle of s.t. kelner mp waiter kelnerka -rek f waitress kiedy av when, kiedyÊ sometime. od ~ since when kiedykolwiek indef av anytime, whenever, ever again kiedyÊ indef av once, sometime kielich mi -a chalice, bowl kieliszek -szka mi shot glass, small stemmed glass kie∏basa f sausage kiepski aj colloquial bad, lousy kierowca mp Npl. -y GApl -ów driver kierownik mp director, head kierowniczy aj leadership, managerial kierunek -nku mi direction kierunkowy aj directional. numer ~ area code kieszeƒ f pocket kieszonka dim of kieszeƒ kieszonkowy aj pocket (watch, knife, change, etc.) kilka indef num kilku I kilkoma several kilo(gram) mi -a kilo(gram)
254
kilo, kilogram mi -a kilogram kilometr mi -a kilometer kino n movie theater, cinema kiosk mi booth, kiosk, (news)stand kioskarz mp newsagent (at a newstand) klasa f class, grade (in school), classroom klient mp customer, patron, shopper klientka -tek f fem of klient klimat mi climate klinika f clinic. w klinice klub mi club klubowy aj of klub klucz mi -a key, wrench. klucz od piwnicy key to the cellar kluczowy aj key, crucial k∏aÊç k∏ad´ k∏adziesz impf, pf po∏o˝yç -˝´ -˝ysz lay, place, set. ~ spaç put to bed. ~ si´ lie down. ~ si´ spaç go to bed k∏opot mi trouble, bother, problem k∏opotaç -oc´ -ocesz imp, pf zak∏opotaç trouble, bother, inconvenience. ~ si´ (o+A) worry about k∏opotliwy aj troublesome, bothersome k∏óciç si´ -c´-cisz impf, pf sk∏óciç si´ (z+I, o+A) quarrel (with, about) k∏ódka -dek f padlock kobieta f woman kobiecy aj woman's koc mi -a blanket kochaç -am -asz impf, pf pokochaç love. ~ si´ love one another. kochaç si´ w kimÊ be in love with s.o. kochaç si´ z kimÊ make love with. pf see also zakochaç si´ kochanie n dear, darling kochany aj oft as mp dear koci see kot kod mi code. ~ pocztowy zip code kolacja f supper. na kolacj´ for supper. na kolacji at supper kolacyjka -jek f dim of kolacja kolanko -nek n dim of kolano kolano n knee. pl lap kole˝eƒski aj collegial, friendly kolega mp colleague, friend, work- or school-mate kole˝anka -nek f of kolega colleague kole˝eƒski aj collegial, friendly kolej f railway, railroad, order, turn. po kolei one after another. z kolei in turn kolejka -jek f small-gauge train, line, queue kolejowy aj of kolej kolor mi color, suit (cards); jakiego koloru what color. aj kolorowy color(ed) ko∏dra -der f quilt, down comforter kó∏ko -∏ek n dim of ko∏o ko∏o 1 kó∏ n kó∏ wheel, circle
255
ko∏o 2 prep +G around, about, near komisja f commission, board koncert f concert koncertowy aj of koncert konduktor mp conductor koniak mi cognac, brandy koniec -ƒca mi end. bez koƒca endlessly. do koƒca +G by the end (of). na koniec finally, at last; w koƒcu finally, in the end koƒcowy aj of koniec konkret mi concreteness, concrete thing konkretny aj concrete konkurs mi contest, competition konsulat mi consulate kontakt mi contact, (light) switch kontrola f control. ~ celna customs control koƒ ma Gpl koni Ipl koƒmi horse konny aj of koƒ. jeêdziçkonno ride horseback koƒczyç -cz´ -czysz impf, skoƒczyç pf tr finish. intr ~ si´ be finished, come to an end kopaç 2 -pi´ -piesz impf, zakopaç pf dig koperta f envelope korytarz mi corridor kostium mi suit kostka -tek f cube, cake, block. ~ mas∏a block of butter kosz mi -a basket. ~ na Êmieci wastebasket. dostaç ~sza get turned down in love koszyk mi -a basket kosztowaç -tuj´ -tujesz cost koszula f shirt koszulka -lek f. ~ nocna nightie, night gown koszyk -a mi dim of kosz koÊció∏ -Êcio∏a mi LVsg koÊciele church koÊcielny aj of koÊció∏ koÊç f bone kot ma cat koci aj of kot feline kotek -tka term of endearment, often V kitten kotlet mi cutlet. ~ schabowy veal cutlet kowboj mp cowboy kozio∏ ma GA koz∏a goat, he-goat kraj mi country, nation krajowy aj national Kraków -kowa mi Krakow krawat mi -a necktie kreda f chalk kredka -dek f crayon, colored pencil krew krwi f us sg blood krewny mp decl like aj relative. f krewna
256
kroiç kroj´ kroisz impf, pf pokroiç slice krokodyl ma crocodile kropka -pek f dot, spot, period (punctuation mark) krótki aj short. na krótko for a short while. comp aj krótszy short. comp av krócej krowa krów f cow krówka -wek f cream caramel król mp -Npl -owie king krzak mi -a bush krzes∏o -se∏ n chair krzese∏ko -∏ek n dim of krzes∏o krzyczeç -cz´ -czysz impf, pf krzyknàç -n´-niesz or pokrzyczeç a bit cry out, shout ksià˝ka -˝ek f book. ~ kucharska cookbook ksi´garnia f Gpl -rƒ or -rni bookstore, bookshop, bookseller's ksià˝eczka -czek f booklet ksi´˝yc mi -a moon kszta∏t mi shape, form kszta∏towaç -tuj´ -tujesz impf, pf ukszta∏towaç form, shape. ~ si´ be shaped kto pers pron GA kogo D komu IL kim who(m). kto to jest? who is that? ktokolwiek indef pers pron decl like kto (kogokolwiek, etc.) whoever, anyone at all ktoÊ indef pers pron GA kogoÊ D komuÊ IL kimÊ someone. ktoÊ inny pron someone else (i.e. different). A kogoÊ innego. ktoÊ jeszcze pron someone else (i.e. in addition) który rel and inter pron decl like aj which, who(m) któryÊ indef pron decl like który a certain. któregoÊ dnia one day kubek -bka mi mug. w kubku kuchnia f Gpl -chen or -chni kitchen, cooking, cuisine kuchenka -nek f dim of kuchnia kuchenny aj of kuchnia kufel -fla ma beer mug, stein kufer -fra mi chest, case kulinarny aj culinary kultura f culture kulturalny cultured kulturowy cultural kupiç-pi´ -pisz pf, impf kupowaç -puj´ -pujesz buy kura f chicken, hen kurczak ma chicken kurtka -tek f jacket, tunic kuzyn mp cousin kuzynka -nek f fem of kuzyn kwadrans mi Npl -e quarter hour. za ~ pierwsza quarter to one. kwadrans po pierwszej quarter after one kwaÊny aj sour. ~na kapusta sauerkraut kwaÊnoÊç f acidity kwiat mi LV kwiecie flower kwiatek -tku, kwiatuszek -szku dim of kwiat
257
kwiecieƒ kwietnia mi April kwietniowy aj of kwiecieƒ kwitnàç -n´ -niesz kwit∏ impf, pf zakwitnàç bloom, blossom. pap blooming, in bloom
L laboratorium n laboratory lampa f lamp, light lampka -pek f small lamp, wine-glass, snifter lampka -pek f wine glass. w lampce las mi Lsg lesie forest, woods lasek -sku mi dim of las leÊny aj of las lata sup pl of rok G -lat years. lata osiemdziesiàte the 1980s lataç -am -asz impf, pf polataç za+I chase (after). see also lecieç lato n summer. in pl years lato n summer.. babie ~ Indian summer. latem in the summer(time). w lecie in the summer lecieç -c´ -cisz fly, run, drip det, indet lataç -am -asz , pf polecieç fly, fig run, rush. see also lataç lecz conj but leczyç -cz´ -czysz impf, pf wyleczyç treat, cure. ~ si´ be treated, take a cure. legitimacja f identification card, ID lekarz mp lekarka f doctor lekcja f lesson. ~ biologii biology lesson lekki aj light, easy. av lekko. comp aj l˝ejszy lekkoÊç f ease lektor mp language instructor, lecturer, reader lektorka -rek f fem of lektor lemoniada f lemonade leniwy aj lazy lenictwo n laziness, indolence, lassitude lepiej comp av of dobry better. sup av najlepiej best lepszy comp aj of dobry better. najlepszy sup aj of dobry best letni aj summer letni aj summer('s) lewy aj left. av lewo. na ~ on the left-hand side. on the side, semi-legally. po lewej stronie over to the left. w ~ to the left. le˝eç -˝´ -˝ysz impf, pf pole˝eç lie, be lying down, be situated liceum n NApl -ea Gpl -eów liberal arts high school liczba f number. liczba mnoga plural. liczba pojedyƒcza singular liczbowy aj numerical licznoÊç f numerousness liczny aj numerous liczyç -cz´ -czysz impf, pf policzyç 1. count 2. (na+A) count on. intr ~ si´ us-3p count, matter. ~ si´ z czymÊ reckon on linia f line. ~ lotnicza airline
258
linijka -jek f line (of type), ruler lipcowy aj of lipiec lipiec -pca mi July liryka f lyric poetry lis ma fox list mi letter lista f list listonosz mp mail or letter carrier, mailman listopad mi -a November listopadowy aj of listopad liÊç mi -a Ipl -çmi leaf liÊciasty aj leafed, leaved, leafy litera f letter (of alphabet) literacki aj literary literatura f literature litr mi -a liter lodówka -wek f refrigerator lodowy aj of lod lody pl form G -ów ice cream lot mi flight loteria f lottery lotniczy aj air. port ~ airport lotnisko n airport lód lodu mi ice. pl ice-cream. z lodem on the rocks (of a drink) lub conj bookish or lubiç -bi´ -bisz impf, pf polubiç like. +infin like to lud mi people, folk, ethnic group ludnoÊç f population ludowy aj folk ludzie mp sup pl of cz∏owiek GA ludzi I ludêmi people ludzki aj human, humane lustro n mirror lusterko -rek n dim of lustro luty mi decl like aj February lutowy aj of luty
¸ ∏adny aj pretty, nice (weather). av ∏adnie ∏agodny aj gentle ∏apaç -pi´ -piesz impf, pf po∏apaç or z∏apaç catch, grasp. ~ si´ za+A grasp for ∏atwy aj easy. av ∏atwo easily. comp av ∏atwiej more easily ∏atwoÊç f ease. z ~Êcià with ease ∏awka -wek f bench, seat ∏aweczka -czek f dim of ∏awka ∏azienka -nek f bathroom ∏osoÊ -sia ma salmon ∏ódê ∏odzi f boat. ¸ódê ¸odzi Lodz (city)
259
∏ódka -dek f, ∏ódeczka -czek f dim of ∏ódê ∏ó˝ko -˝ek n bed ∏ó˝eczko -czek n dim of ∏ó˝ko ∏y˝ka -˝ek f spoon (large, serving) ∏y˝eczka -czek f spoon, teaspoon
M magnetofon mi tape recorder maj mi -a May majowy aj of maj majonez mi mayonaise makaron mi macaroni, pasta malowaç -luj´ -lujesz impf, namalowaç, pomalowaç or umalowaç pf paint ma∏o quant+G not much of. ~ tego, not only that, what is more. o ~ nie almost. za ma∏o too little. comp mniej less ma∏y aj small, little. as noun us-sg kid, child. av ma∏o. comp aj mniejszy mama f mom, momma, mother. see matka mamusia f mommy mapa f map marchew -chwi f carrot marchew -chwi f us-sg carrot marchewka -wek f dim of marchew margaryna f margarine martwiç -wi´ -wisz impf, pf zmartwiç tr worry. ~ si´ +I be worried (by. nie martw si´. don't worry) marynarka -rek f sportscoat marzec -rca mi March marcowy aj of marzec marznàç "r-z"-n´ -niesz -marz∏ marêli impf, pf zmarznàç freeze mas∏o -se∏ n butter mase∏ko -∏ek n dim of mas∏o masa f mass, a gob. pl the masses masowy aj of masa maszyna f machine. maszyna do szycia sewing machine maszynista mp machinist maszynistka -tek f typist maszynka -nek f. maszynka do golenia electric razor maszynowy aj of maszyna materia∏ mi often-pl material materialny aj material, substantial matka -tek f mother màdry aj wise màdroÊç f wisdom màka flour màczny aj of màka mà˝ m´˝a mp Npl m´˝owie husband, man. wyjÊç za mà˝ (of woman) get married
260
mebel -bla mi often pl piece of furniture mechanik mp mechanic mecz mi match, game medycyna f medicine medyczny aj medical metal mi metal metalowy aj of metal metoda f method metr mi -a meter metryczny aj metric m´˝atka f married woman. byç m´˝atkà be married m´˝czyzna mp Npl -êni GApl -zn man m´czàcy aj tiring m´ski aj male, masculine. mówiç po m´sku talk man to man mg∏a mgie∏ f fog, haze. mglisty aj foggy, hazy. av mglisto as verbal or mgliÊcie mi´dzy prep+I between, among. mi´dzy innymi av phr among other things mi´dzynarodowy aj international mi´kki aj soft. jajko gotowane na mi´kko soft-boiled egg mi´sny aj. sklep ~ butcher's shop mi´so n meat miara f DLsg mierze measure. w ~r´ in moderation. w ~r´ +G to the extent of. w pewnej ~rze to a certain extent miasto n L mieÊcie town, city miasteczko -czek n small town. weso∏e ~ amusement park mieç mam masz impf have be supposed to. see also nie ma mieç coÊ na myÊli phr have something in mind mieç czas phr have time. nie mieç czasu not have time mieç nadziej´ phr +infin hope.. mieç ochot´ +infin feel like, have the desire (7. nie mieç ochoty not feel like. mieç ochot´ na +A have the desire for, feel like. mieç powodzenie phr be successful. nie mieç powodzenia be unsuccessful. mieç racj´ phr be right. nie mieç racji be wrong. mieç sens phr make sense. nie mieç sensu not make sense.. mieç si´. see jak si´ pan ma?. mieç szcz´Êcie phr be lucky. nie mieç szcz´Êcia be unlucky. mieç zamiar +infin intend, have the same intention. nie mieç zamiaru not intend miejsce n place, situation; ~ stojàce standing room; ~ zamieszkania place of residence; na twoim ~cu in your place; nie na ~cu out of place inappropriate; w ~ +G instead of, in place of miejcowoÊç f locality, place miejski aj of miasto city, town, urban. z miejska town-style miesiàc mi -a Gpl miesi´cy month mieszkaç mieszkam mieszkasz impf live, dwell, reside mieszkanie n apartment, flat, lodgings mieszkaniowy aj of mieszkanie mieszkanko -nek n dim of mieszkanie
261
mieszkaniec -ƒca mp Npl -y GApl -ów inhabitant, resident, tenant milczenie n of milczeç silence mi∏oÊç f love. na ~ boskà for the love of God mi∏y aj nice, kind. av mi∏o. ~ mi it's nice to meet you mimo 1. prep+A or +G despite, in spite of. mimo to despite that mimo wszystko despite everything, even so. mimo trudnoÊci despite difficulties. mimo, ˝e even though 2. prep+G and av by, past minister -stra mp Npl -owie minister ministerstwo n ministry minuta f minute minutka -tek f dim of minuta miód miodu mi honey. miód pitny mead mizeria f cabbage salad mleko n milk mleczko -czek n dim of mleko mleczny aj. cukier ~ lactose. Droga Mleczna Milky Way m∏ody aj young. ~da para the young couple. pan ~ bridegroom. panna ~da bride. av m∏odo. za m∏odu during one's youth. comp aj m∏odszy. comp av m∏odziej m∏odzie˝ f youth (collective). ~ uczàca si´ school-age youth m∏odzie˝owy aj of m∏odzie˝ mniej compa av of ma∏o less. coraj ~ less and less. ~ wi´cej more or less mniejszy comp aj of ma∏y lesser, smaller. ~sza z tym no matter mnóstwo n a lot. mnóstwo czasu loads of time mocny aj powerful. av mocno powerfully moda f mode, fashion; w ~dzie in fashion modny aj fashionable, stylish, in fashion mokry aj wet. av mokro moment mi moment momencik mi dim of moment morze mórz n sea morski aj maritime most mi bridge. mostek -tka sternum, breastbone, brisket motor mi motor, motorbike mo˝e av maybe, perhaps. byç ~ maybe, possibly mo˝liwoÊç f possibility mo˝liwy aj possible; mo˝liwe it's possible. av mo˝liwie possibly, as possible; ~ najwi´kszy as large as possible mo˝na modal +infin one may, one can, one might móc mog´ mo˝esz móg∏ mog∏a impf +infin can, may, be able to. cond might, could mój moja moje poss pron my, mine mówiç -wi´ -isz impf, pf powiedzieç -wiem -wiesz -wiedzà sup say, talk, speak. ÊciÊle mówiàc speaking precisely. krótko ~. briefly put. prawd´ ~ to tell the truth mróz mrozu mi frost. cztery stopnie ~zu four degrees below zero mroêny aj frosty
262
musieç musz´ musisz impf +infin must, have to. musz´ ju˝ iÊç I've got to be going musztarda f mustard muzeum n museum muzyka f music muzyczny aj of muzyka muzyk mp musician muzykalny aj musical muzykant mp musician my pers pron Gl nas D nam I nami we, us myç myj´ myjesz impf, pf umyç wash. ~ si´ wash self. pf see also wymyç, zmyç myd∏o -de∏ n soap mydlany aj opera ~na soap opera myliç si´ myl´ mylisz impf, pf pomyliç si´ be mistaken. jeÊli si´ nie myl´ if I am not mistaken myÊl f thought. na samà ~ o+L at the very thought of; mieç na ~li have in mind; po czyjejÊ ~li to s.o.'s liking myÊleç -l´ -lisz, pf pomyÊleç think doing something. nie myÊlisz? don't you think so? myÊlowy aj thought (processes, etc.) mysz f NApl myszy mouse
N na prep+L 1 on (a surface); na stole on the table 2. at (an event); na koncercie at the contert.+A 1 onto. po∏o˝yç na stól put on the table. 2 to (an event); iÊç na koncert go to a concert. 3 for (a time); bilet na godzinà ósmà ticket for 8 o'clock; na ostatnià chwil´ until the last moment; raz na zawsze once and for all. 4 at; na samà myÊl at the very thought na lewo av on the left. na ogó∏ phr in general na pewno av for sure na pewno av phr surely, certainly, for sure na prawo av on the right na razie av phr for the moment, for the time being, so long na szcz´Êcie av phr fortunately na zewnàtrz outside nad(e) prep 1. +I over, above, on top of. nad g∏owà overhead. nad ranem in the early morning 2. on, beside (a body of water). nad jeziorem by the lake 3. +A to above, to a body of water. nad morze to the sea nadal av still, continually nadzieja f hope. mieç nadziej´ phr to hope nag∏y aj sudden. av nagle nagroda -gród f prize, award. Nagroda Nobla Nobel prize najbli˝szy comp aj of bliski nearest, next, closest 12) najlepiej see lepiej najlepszy super aj of dobry best. av najlepiej
263
najnowszy sup aj newest, latest najpierw av first of all, at first najwi´kszy super aj of wielki or du˝y largest, greatest. av najwi´cej +G most (of) nale˝eç -˝´ -˝ysz impf do +G belong (to). jak nale˝y as it should be. (nie) nale˝y +infin one ought (not). ~ si´ +D have coming to napiç si´ -pij´ -pijesz pf +G have a drink of napisaç see pisaç napój -poju mi Gpl -ów drink, beverage naprawd´ av really, genuinely naprawiç -wi´ -wisz pf, naprawiaç impf repair, fix nareszcie av finally naród -rodu mi people, nation narodowoÊç f nationality, ethnicity narodowoÊciowy aj ethnic narodowy aj of naród national narysowaç see rysowaç narzeczony mp decl as aj fiancé. f narzeczona fiancée narz´dzie n Gpl -dzi tool nast´pny aj next. av nast´pnie next, then, afterwards nast´pujàcy aj next, following, succeeding. nast´pujàco as follows nasz nasza nasze poss pron our, ours natomiast av on the other hand, but, by contrast naturalny aj natural natychmiast av immediately natychmiastowy aj immediate, instantaneous nauczyciel n school-teacher nauczycielka -lek fem of nauczyciel nauczycielski aj of nauczyciel nauczyç (si´) see uczyç (si´) nauka f science, study, knowledge, lesson; dam ci ~k´ I'll teach you a lesson naukowiec mp Npl -y GApl -ów scholar naukowy aj scientific nawet av even nawzajem interj likewise, same to you nazwa f name nazwaç -zw´ -zwiesz pf, nazywaç impf name, call. ~ si´ be called nazwisko n last name, surname nazywaç si´ -am -asz impf be called niby comp conj as if, something like, supposedly nic GA nic, niczego D niczemu IL niczym nothing. ~ a nic absolutely nothing. ~ takiego nothing of the sort. ~ z tego it's no use. jak gdyby nigdy ~ as if nothing had changed. to ~ it's nothing, never mind. tyle co ~ next to nothing. ~ nowego nothing new nie ma (past: nie by∏o, future: nie b´dzie) +G there is (was, will be) no. nie ma rady there's no help. nie ma za co don't mention it nie neg part no, not. nie? isn't it? nie szkodzi phr it doesn't matter, no harm done
264
niebezpieczeƒstwo n danger niebezpieczny aj dangerous niebieski aj (light) blue niebo n NApl niebiosa sky, heaven; o ca∏e ~ by a huge amount; pod ~biosa to the heavens niebiaƒski aj heavenly niech exhortatory part let. niech pójdzie let him go. niech ja to zrobi´ why don't I do that niedaleki aj not far, adv niedaleko nied∏ugo av soon, before too long, not for long niedostateczny aj insufficient, unsatisfactory (grade) niedziela f Sunday niedzielny aj of niedziela niedzwiedê ma bear niegrzeczny aj rude, impolite niegrzecznoÊç f impoliteness niektóre pl pron aj some, certain niemiecki aj German. av po niemiecku in German niemo˝liwy aj impossible nienawidzieç -widz´ widzisz +G hate nieraz av sometimes niesmaczny aj bad-tasting niespodzianka f surprise niestety av unfortunately nieÊç nios´ niesiesz det, indet nosiç -sz´ -sisz, pf ponieÊç carry, (indet) wear. nosiç okulary wear glasses. pf see also odnieÊç, zanieÊç nieÊwie˝y aj no longer fresh niewiadomo av pred it is unknown niewyraêny aj indistinct. av niewyraênie indistinctly niezbyt an not too nigdy av never nigdzie av nowhere nijak av nohow nikt GA nikogo D nikomu IL nikim no one, nobody niski aj low, short (of stature). comp aj ni˝szy. comp av ni˝ej ni˝ conj than ni˝ej, ni˝szy see niski no interj but, well, yeah. no no! how about that! no to... well then...no to co? so what? noc f night. na ~ for the night. ~cà at night. w ~cy in the night nocny aj night, nightly, night's. dy˝ur ~ night duty. zmiana ~na night shift nocowaç -cuj´ -cujesz impf, przenocowaç pf spend the night noga nóg f leg, foot no˝ny aj of noga nos mi -a nose nosowy f nasal nosek -ska dim of nos
265
nosiç -sz´ -sisz impf indet carry, wear. det see nieÊç nowoczesny aj modern, up-to-date nowy aj new. av nowo. na ~ anew, all over again. od nowa anew. comp aj nowszy no˝yce pl form G -yc shears no˝yczki pl form G no˝yczek scissors nó˝ no˝a mi knife nó˝ka -˝ek f dim of noga no˝ny aj of noga nudny aj boring. av and verbal nudno. nudno mi I'm bored nudziç si´ nudz´ si´ nudzisz si´ impf, pf znudziç si´ be bored numer mi number, type, slang character, trick ~ kierunkowy area code. ~ wewn´trzny (telephone) extension numerek -rka mi tag, ticket
O o ile conj phr as far as. o ile wiem as far as I know. as long as o prep+L 1. about; mówiç o czymÊ speak about s.t. 2. having dom o bia∏ych Êcianach house having white walls. +A 1. against; uderzyç si´ o Êcian´ knock against the wall 2. about; martwiç si´ o coÊ worry about s.t. 3. for; prosiç o coÊ ask for s.t. 4. by (of amount); starszy o cztery lata older by four years. o co ci chodzi +D be of concern to s.o. o co ci chodzi? what are you driving at, concerned about? o wiele av phr by a lot o! inter right, yes, that's it oba (obaj, obie) GDL obu fI obiema, m/nI oboma num both. see also obydwa obchodziç -dz´ -dzisz impf concern, celebrate, treat. to mnie nie obchodzi? that doesn't concern me. see also obejÊç obcis∏y aj tight-fitting obcy aj foreign, strange, alien obecny aj present, current. av obecnie presently, currently obecnoÊç f presence. w obecnoÊci +G in the presence (of) obiad mi L obiedzie dinner. na ~ for dinner. na obiedzie at dinner obiadowy aj przerwa obiadowa lunch break obiekt mi object, target, objective obiektywnoÊç f objectivity obiektywny aj objective objaw mi symptom, sign, manifestation oboje 1 coll-num obojga two oboje 2 pl form, G oboi wallpaper obok prep +G alongside, besides, next to, past obowiàzek -zku mi duty, obligation. noun obowiàzkowy aj obligatory. av obowiàzkowo obligatorily obóz obozu mi cam obozowisko n aug of obóz obraz mi picture obrazek -zku mi dim of obraz
266
obszar mi territory obwarzanek -nka mi breadring obydwa (-dwie -dwaj -dwoje) num both obywatel mp citizen obywatelka -lek fem of obywatel obywatelski aj of obywatel or obywatelstwo obywatelstwo n citizenship ocean mi ocean ocet -ctu mi vinegar och! excl oh! ochota f desire. mieç ~t´ coÊ robiç feel like doing s.t. mieç~t´ na coÊ feel like (having) something oczko see oko oczywisty aj obvious. av oczywiÊcie of course, obviously od dawna av phr for a long time od prep +G from, since, than. od tego czasu since that time. m∏odszy od niego younger than him od razu av phr immediately, forthwith odbyç -b´d´ -b´dziesz pf, impf odbywaç do, perform, carry out, take (a trip). ~ si´ happen, take place odcinek -nku mi installment, segment, section oddaç ^ daç pf, oddawaç -daj´ -dajesz impf give back, hand over oddzielny aj separate odejÊç -jd´ -jdziesz pf, impf odchodziç -dz´ -dzisz leave, depart (on foot) odezwaç si´ of zwaç pf, impf odzywaç si´ say something, respond odkrycie n discovery odleg∏y aj distant, far, remote odleg∏oÊç f distance (away from). z ~Êci at a distance odnieÊç ^nieÊç pf, impf odnosiç-sz´ -sisz carry away to. ~ wra˝enie gather, get the impression. ~ si´ do +G relate to odpoczàç -n´ -niesz pf, impf odpoczywaç -am -asz rest, relax odpowiedni aj corresponding, appropriate, suitable odpowiedzieç ^ wiedzieç pf, impf odpowiadaç 1. na+A answer (to) 2. +D correspond to, meet s.o.'s needs 3. za+A be responsible for odpowiedê f answer, reply odprowadziç -dz´ -dzisz pf, impf odprowadzaç escort, accompany. ~ kogoÊ do domu see s.o. home odwiedziç -dz´-dzisz pf, impf odwiedzaç visit (us. a person) oficer mp Npl -owie officer ogieƒ ognia mi fire. w ogniu on fire ogniowy aj igneous oglàdaç -am -asz impf watch, view. pf see obejrzeç og∏oszenie n announcement, advertisement ogoliç (si´) see goliç (si´) ogólnoÊç f generality; w ~Êci in general ogólny aj general. ogólnie rzecz bioràc generally speaking ogó∏ -o∏u mi. na ~ phr as a whole. ~ studentów student body ogórek -rka mi cucumber, pickle
267
ogrodniczka fem of ogrodnik ogrodnik mp gardener ogromny aj huge, immense, tremendous, enormous. av ogromnie tremendously, enormously ogród ogrodu mi garden. ~ dzia∏kowy garden parcel ogródek -dku mi dim of ogród oj exclam oh! oh my! wow! ojciec ojca mp Dsg ojcu Vsg ojcze Npl ojcowie D father ojcowski aj paternal ojczyzna f fatherland ojej! oh dear! okazaç -˝´ -˝esz pf, impf okazywaç -zuj´ -zujesz demonstrate, display. ~ si´ turn out okazja f occasion, opportunity, bargain. przy okazji when you have the chance. z jakiej okazji on what occasion? okazywaç si´ -zuje 3p-only impf turn out okno okien n window okienko -nek n dim of okno oko n pl NA oczy G oczu D oczom I oczami (poetic oczyma) L oczach eye; mieç~ na kogoÊ keep an eye on s.o. ~ w oko eye to eye. tak na ~ on the face of it. na oczach +G in plain view of; na w∏asne oczy with one's own eyes. w cztery oczy face to face oczko -czek n eyelet oczny aj ocular oko∏o prep+G around, about okres mi period (of time) okresowy aj periodic okulary pl form G -ów eyeglasses. ciemne okulary dark glasses o∏ówek -wka mi pencil o∏ów olowiu mi lead on pers spron GA jego (niego, go) D jemu (niemu, mu) IL nim he, him ona pers pron GD jej (niej) A jà (nià) I nià L niej she, her one pers pron non-mp G ich (nich) D im (nim) A je (nie) I nimi L nich they oni pers pron mp GA ich (nich) D im (nim) I nimi L nich they ono pers pron G jego (niego, go) D jemu (niemu, mu) A je (nie) IL nim it opera f opera operowy aj peratic opiekowaç si´ -kuj´ -ujesz impf, pf zaopiekowaç si´ +I take care of, look after opinia f opinion, view opowiadanie n short story opowiedzieç ^wiedzieç pf, impf opowiadaç tell, narrate oprócz +G besides, except for organizacja f organization organizacyjny aj organizational organizm mi organism orientowaç si´ -tuj´ -tujesz impf, pf zorientowaç si´ be aware orzech mi -a nut. ~ w∏oski Italian (hazel) nut osiedle n Gpl -i housing development
268
osiem num GDL oÊmiu I oÊmioma eight osiemdziesiàt num GDL -dziesi´ciu I dziesi´cioma or -u eighty osiemdziesiàty num aj eightieth osiemnastka reif num eighteen osiemnasty num aj eighteenth osiemnaÊcie num GDL osiemnastu I osiemnastoma eighteen osiemset num oÊmiuset eight hundred. aj osiemsetny eight hundredth osoba osób f person osobisty aj personal. av osobiÊcie osobowy aj personal, passenger (train) ostatni aj last, final. av ostatnio lately, recently ostry aj sharp oÊrodek -dka mi center, station otrzymaç -am -asz pf, impf otrzymywaç -muj´ -mujesz receive otwarty aj open. av otwarcie openly otworzyç -rz´ -rzysz pf, otwieraç -am -asz impf open owca -wiec f sheep owczarek -rka ma shepherd (dog) owoc mi Gpl -ów fruit. owocny aj fruitful owocowy aj of owoc owszem of course, why yes oznaczyç -cz´ -czysz pf, impf oznaczaç designate, indicate, signify, mean ósemka reif nu eight ósmy num aj eighth
P paczka -czek f package padaç -am -asz impf fall, fall down. pada it's raining. see paÊç pakowaç -kuj´ -kujesz impf, spakowaç, zapakowaç pf pack up. intr ~ si´ pack up one's things palec -lca mi finger, toe. iÊçna ~lcach walk on tiptoes paluch mi -a stubby finger paliç -l´-lisz impf, pf spaliç burn, scorch. pf zapaliç smoke (cigarette, pipe), light up (a cigarette) paliwo n fuel paliwowy aj of paliwo pami´ç f memory. na ~ by heart. w ~mi´ci in one's memory. z ~mi´ci from memory pami´taç -am -asz impf, pf zapami´taç remember, call to mind. nie pami´taç forget, not be able to recall pan pron and title DL panu V panie form you, sir, gentleman, arch milord. ~ m∏ody bridegroom. Szanowny Panie! Dear Sir! (letter greeting). mp ten pan that man pana poss aj of pan your pani 1 title, f pron GDL pani AI panià you (formal). ta pani that lady, that woman panie pron pl of pani ladies
269
panieƒski aj maiden(ly). imi´ ~kie maiden name panowie pron pl of pan gentlemen paƒstwo 1 pron and title GA paƒstwa L paƒstwu you (people), ladies and gentleman, married couple. ~ Zieliƒscy Mr. and Mrs. Zielinski.ci paƒstwo those people paƒstwo 2 n state (country) paƒstwowy aj state papier mi paper papierek -rku mi slip of paper papierowy aj of papier papieros m fac an cigarette para f 1. steam 2. pair, couple parowy aj steam (locomotive, etc.) parasol mi -a or -u umbrella parasolka -lek f lady's umbrella, paarasol par´ indef num paru I paroma a few, a couple park mi park parking mi us-sg parking area partia f polit party, set. partyjny aj party (line,e tc.) pas mi -a 1. strip, strap 2. waist. po ~ waist deep pasek -ska mi belt pasta f paste. ~ do butów shoe polish. ~ do pod∏óg floor wax. ~ do z´bów toothepaste paszport mi passport paszportowy aj of paszport. urzàd ~ passport office paÊç padn´ padniesz pad∏ pf, impf padaç fall, fall down. pada it's raining patrzeç or patrzyç -rz´ -rzysz impf, pf popatrzeç or popatrzyç na+A look (at). ~ w okno look through the window paêdziernik mi -a October paêdziernikowy aj of paêdziernik pàczek -czka mi doughnut pe∏no av pred+G be full of pe∏ny (pe∏en) aj +G full (of). av pe∏no qv pewien see pewny pewnie av probably, surely, no doubt pewno. na pewno av phr surely, for sure pewnoÊç f certainty. z pewnoÊcià certainly pewny or pewien aj certain, sure. jesteÊ pewny? are you sure? pewnego dnia in narrations one day. av pewnie probably, surely. na pewno for sure, really. piàtek mi Friday. Wielki Piàtek Good Friday piàtkowy aj of piàtek piàtka reif num five piàty num aj fifth picie n. do ~cia to drink. woda do ~cia drinking water piç pij´ pijesz impf, wypiç pf drink, pf drink up. see also napiç si´, wypiç piec mi -a oven, stove. dim piecyk
270
piechota. na piechot´ av phr on foot piel´gniarka -rek f nurse piel´gniarstwo n nursing piel´gniarz mp male nurse pieniàdze pl form G -ni´dzy I -ni´dzmi money pieprz mi pepper pierogi pl G -ów pierogi (filled dumpling) pierwszy aj first; ~ lepszy the first best; po ~sze in the first place pies psa ma D psu dog piesek -ska ma doggy psi aj of pies pieszo av on foot pi´cioro -rga coll num 5 pi´ç num GDL -ciu I -cioma five pi´çdziesiàt num -dziesi´ciu I -dziesi´cioma fifty. pi´çdziesiàtka reif num f a fifty (banknote, etc.) pi´çdziesiàty num aj fiftieth pi´çset num -ciuset five hundred pi´kny aj beautiful. f pi´knoÊç pi´tnaÊcie num -nastu I -nastoma fifteen pi´tnasty aj fiteenth pi´tro -ter n floor, stor(e)y pi´trowy aj ~ autobus double-decker bus. ~ dom one-story house pilnowaç -nuj´ -nujesz impf +G look after, take care of pilny aj urgent pi∏ka -∏ek f ball. ~ no˝na soccer pióro n feather, pen piórko -rek n dim of pióro piosenka -nek f song piosenkarka -rek f songstress piosenkarz mp singer pisaç -sz´ -szesz impf, pf napisaç write. jak to si´ pisze? how does one spell it? pisarka -rek fem of pisarz pisarz mp writer piwnica f cellar. w piwnicy piwo n beer piwko -wek dim of piwo plac mi (town) square plan mi plan; ~ miasta city map pla˝a f beach plecak mi -a backpack plecy pl form G -ów shoulder, back. poza moimi ~cami behind my back p∏aciç -c´ -cisz impf, pf zap∏aciç za+A pay (for). ~ czekiem pay with a check p∏akaç -cz´ -czesz impf, pf zap∏akaç cry p∏aszcz mi -a overcoat, mantle p∏aszczyk -a mi dim of p∏aszcz p∏eç p∏ci f sex. ~ pi´kna the fair sex p∏ciowy aj of p∏eç
271
p∏ynàç -n´ -niesz impf det, indet p∏ywaç -am -aszt, pf pop∏ynàç swim, sail, float, flow. pop∏ywaç -am -asz pf have a swim po 1 prep+L 1. after po godzinach after hours. 2. over, across, along po pod∏odze over the floor; po ulicy along the street; g∏askaç po w∏osach stroke s.o.'s hair 3. by poznaç po g∏osie recognize by one's voice. +A 1. for, after; przyjad´ po ciebie I'll come by for you. po raz drugi for the second time. po pierwsze in the first place. zadzwoniçpo lekarza call for a doctor; wyjÊç po piwo go after some beer. 2. up to; po pas to one's waist; a˝ po up to, as far as; po dziÊ dzieƒ to this very day 3. po co? how come? po 2 adverbial prefix with various ajectives, esp. in -ski. po polsku in Polish. po swojemu in one's own way. po prostu simply po angielsku av in English po co inter av what for?, how come? po lewej stronie phr on the left-hand side po pierwsze (drugie) phr& in the first (second) place. po polsku av in Polish po po∏udniu phr in the afternoon po prawej stronie on the right-hand side po prostu av simply pociàg mi 1. train 2. do+G propensity (for) pociàg mi train pociàgowy aj draft (horse) poczàtek -tku mi beginning. na poczàtku at the beginning. od poczàtku from the beginning poczàtkowy aj initial poczekaç see czekaç poczekalnia f waiting room poczta f post-office. na poczcie at the post-office. pocztàlotniczà by air mail. pocztówka -wek f post card pocztowy aj postal. skrytka ~wa post-office box. skrzynka ~wa mail box pod prep+I under, beneath. pod warunkiem +G on the condition. +A to beneath, during, toward, along with (food). pod koniec roku toward the year's end. mieç pod pi´çdziesiàtk´ getting on toward fifty (years old). pod wiatr into the wind. pod pràd up stream podaç ^ daç pf, impf podawaç hand, serve, pass (ball, meal, medicine, etc.) podchodziç see podejÊç podczas prep+G during. podczas wojny during the war. podczas gdy while podejÊç -jd´ -jdziesz -szed∏ -sz∏a pf, impf podchodziç-dz´ -dzisz do+G approach, draw near (to) podhalaƒski aj Podhale (region) podkreÊliç -l´ -lisz pf, impf podkreÊlaç underscore, emphasize pod∏oga -∏óg f floor podnieÊç ^ nieÊç pf, impf podnosiç-sz´ -sisz raise, lift. ~ si´ stand up, rise, be raised podnoÊiç see podnieÊç podobaç si´ -am -asz impf, pf spodobaç si´ be pleasing to. jak ci si´ podoba ten film? How do you like this movie? podobno av supposedly, apparently
272
podobny aj do+G similar to. av podobnie similarly podpis mi signature podpisaç -sz´ -szesz pf, impf podpisywaç -suj´ -sujesz sign. ~ si´ sign off on podr´cznik mi -a textbook podró˝ f journey, trip podró˝ny aj as mp traveler podró˝owaç -˝uj´ -˝ujesz impf po+L travel (around, in), take a trip poduszka -szek f pillow, cushion poglàd mi often-pl view, opinion pogoda f weather, good weather, good humor. pogodny aj pleasant (weather) cheerful, sunny (disposition) pogotowie n ambulance, emergency service, readiness. w ~wiu in readiness pojechaç see jechaç pojemnik mi -a container poj´cie n concept, idea. nie mam ~cia I have no idea pojutrze av day after tomorrow pokazaç -˝´ -˝esz pf, impf pokazywaç -zuj´ -zujesz show, indicate, point out. ~ si´ show o.s., put in appearance pokój -koju mi 1. room. 2. peace, arch calm pokoik mi dim of pokój pokojowy aj peace, peaceful pokr´ciç -c´ -cisz pf twist, mix up Polak mp Pole pole pól n field polny aj. ~ kwiat wild flower poleciç -c´ -cisz pf, impf polecaç -am -asz recommend polecony aj. list ~ registered letter policja f police policjant mp policeman policyjny aj. godzina ~na curfew politechnika f engineering school. technical university polityka policy, politics polityczny aj political Polka -lek fem of Polak Polska f Poland polski aj Polish. av po ~sku in Polish po∏owa f half; w ~wie in mid-course aee also pó∏ po∏o˝yç (si´) see k∏aÊç (si´) po∏udnie n 1 noon. 2 south. po ~niu in the afternoon, p.m. na po∏udniu in the south po∏udniowy aj southern pomagaç see pomóc pomaraƒcza f orange pomidor mi -a tomato pomidorowy aj of pomidor pomoc f help, aid, assistance. przy ~cy +G with the help of. ~ domowa household help pomocny aj helpful
273
pomorze n Gpl -y seacoast pomóc of móc pf, impf pomagaç +D help, aid, assist, be of avail. phr to nic nie pomaga that doesn't help a bit pomyÊleç -l´ -lisz pf think a bit, stop to think. give s.t. some thought. see myÊleç pomyliç si´ -l´ -lisz pf of myliç si´ make a mistake pomys∏ mi idea. dobry pomys∏ good idea ponad prep+A more than, over poniedzia∏ek -∏ku mi Monday poniedzia∏kowy aj of poniedzia∏ek poniewa˝ conj since, because popatrzeç-rz´ -rzysz pf na+A have a look (at) popo∏udnie n Gpl -ni afternoon popo∏udniowy aj of popo∏udnie poprawa f improvement poprzedni aj former, foregoing, preceding. av poprzednio. jak ~ as previously popularny aj popular pora f (period of) time, time of day. o tej ~rze at this time. ~ roku season porzàdek -dku mi order. w ~dku in order, all right porzàdkowy aj serial, cardinal (numeral) porzuciç -c´ -cisz pf. give up, quit posi∏ek -∏ku mi meal pospieszny or poÊpieszny aj hasty, rushed, fast (train) post´p m i often-pl progress post´powy aj progressive (views, etc.) postaç f figure, form, character, shape. w postaci +G in the form (of) postawiç -wi´ -wisz pf, impf stawiaç place, locate, stand. ~ na swoim have one's way. ~ si´ put on a big display poszukaç -am -asz pf, impf poszukiwaç -kuj´ -kujesz search for poszukiwanie n. w ~niu +G in search of potem av then, later, afterwards potrafiç -fi´ -fisz pf or impf +infin manage (to do) potrawa f dish (way of cooking something) potrzeba f need, want, necessity. bez ~by needlessly potrzebny aj necessary, needed, wanted potrzebowaç -buj´ -bujesz impf +G need, require, demand potrzebowanie n need potrzebujàcy aj as mp the needy powa˝ny aj serious. av powa˝nie seriously powiedzieç ^ wiedzieç pf, mówiç -wi´ -wisz impf say, speak, talk powierzchnia f surface, exterior powietrze n subst air powietrzny aj of powietrze powinien powinienem powinileneÊ powinien, f powinnam powinnaÊ powinna, mppl powinniÊmy powinniÊcie powinni, non-mp-pl powinnyÊmy powinnyÊcie powinny +infin ought (to do), should (do) powodowaç -duj´ -dujesz impf, spowodowaç pf cause powodzenie n success. mieç ~ phr have success
274
powoli av slowly powód -wodu mi reason, cause. bez powodu without cause. z powodu +G because of powrót powrotu return. tam i z powrotem av phr there and back powstaç -stan´ -staniesz pf, impf powstawaç -staj´ -stajesz arise, come into existence powstanie n uprising, coming into being powtarzaç see powtórzyç powtórka -rek f rerun, repeat powtórzyç -rz´ -rzysz pf, powtarzaç impf repeat. ~ si´ be repeated poza prep +I besides, outside of, beyond, except for. poza tym besides that. poza domem outside the home poziom mi level, standard. na ~mie be on the level. ~ ˝ycia standard of living poziomy aj level, horizontal. av poziomo horizontally poznaç -am -asz pf, impf poznawaç -znaj´ -znajesz meet, come to know, recognize. recip ~ si´ get to know each other Poznaƒ -ania mi Poznan (town) pozwalaç see pozwoliç pozwoliç -l´-lisz pf, impf pozwalaç +D allow, permit, na+A allow for, enable. niech pan pozwoli allow me pozycja f position, item po˝yczka -ek f loan po˝yczyç -cz´ -czysz pf, impf po˝yczaç loan, borrow pójÊç see iÊç pó∏ quant +G half (of). pó∏ godziny half an hour. pó∏ kilo half a kilo. pó∏ litra a half-liter pó∏noc f 1. midnight 2. north. na ~cy in the north pó∏nocny aj northern póêny aj late. adv póêno. za póêno too late. comp av póêniej praç pior´ pierzesz impf, pf wypraç wash, launder praca f work, job, employment. w pracy at work pracowaç -cuj´-cujesz impf work, be employed pracowity aj hard-working pracownica fem of pracownic pracowniczy aj worker's pracownik mp worker, employee praktyczny aj practical praktyka f practice, apprenticeship. w praktyce in practice pralka -lek f washing machine prasa f us-sg the press prasowy aj of prasa prasowaç -suj´ -sujesz impf, pf wyprasowaç press, iron prawda f truth. prawda? right?. prawd´ mówiàc phr to tell the truth prawdopodobnie av probable prawdziwy aj real, genuine prawiç -wi´ -wisz impf kompliment pay a compliment prawid∏owy aj correct, as prescribed
275
prawid∏owoÊç f correctness, regularity, conformity to regulations prawie av almost prawo 1. law. ~ jazdy driver's license. 2. right. mieç ~ have the right prawoÊç f rectitude prawy aj right (direction). na ~wo to the right. po ~wej stronie on the righthand side. w ~wo to the right pràd mi current premier mp premier prezent mi present. w ~ncie as a present prezencik dim of prezent prezydent mp president prezydencki aj of prezydent pr´dki aj quick, rapid. comp av pr´dzej. ~ czy póêniej sooner or later pr´dkoÊç f speed pr´dzej czy póêniej phr sooner or later problem mi problem procent mi per cent proces mi process produkcja f production produkcyjny aj of produkcja profesor mp Npl. -owie or -orzy professor profesor mp professor program mi program programowaç -muj´ -mujesz impf, pf zaprogramowaç program (computer) projekt mi project, plan, design, scheme projektant designer projektowaç -tuj´ -tujesz impf, pf zaprojektowaç plan, design projektowanie n design proponowaç -nuj´ -nujesz imp, pf zaproponowaç propose propozycja f proposal, proposition prosiç -sz´ -sisz impf, pf poprosiç ask, request. see also prosz´ prosty aj simple, straight. av prosto, po prostu simply. comp av proÊciej. comp aj prostszy. prosz´ please, here you are, after you. prosz´? may I help you? excuse me? prosz´ bardzo by all means, very well. prosz´ herbat´ I'd like some tea. prosz´ pana (pani) phr if you please, sir (madam). prosz´ nie paliç no smoking, please proÊba f request proÊciej see prosty prowadziç -dz´ -dzisz impf, pf poprowadziç lead, conduct, guide, run, lead, be in charge of, drive. pf see also zaprowadziç prowadzàcy aj as mp leader prowadzenie n introduction, initiation, lead próba f attempt, test, trial próbka -bek f test sample próbny aj experimental, trial próbowaç -buj´ -bujesz impf, pf spróbowaç +G try (out), test
276
przebraç ^ braç pf, impf przebieraç pick, select, choose, sort through. intr ~ si´ change clothes, w+A change (into), za+A disguise self (as) przechodziç see przejÊç przeciàg mi draft przecie˝ interj after all, but, why przeciw or przeciwko prep+D against. nie mam nic przeciwko temu I don't have anything against it przed(e) prep+I before (space or time), in front of. przed chwilà a moment ago. przede wszystkim above all, primarily, especially+A in front of (after motion verbs). iÊçprzed siebie walk straight ahead przedmiot mi object, subject, topic przedpokój -koju mi front hall, anteroom przedstawiç -wi´ -wisz pf, impf przedstawiaç introduce, represent. ~ si´ introduce o.s., appear przedstawiciel mp representative przedstawienie n performance, (TV) production, presentation, introduction przedtem av before that, formerly przedwczoraj av day before yesterday przedzia∏ mi division, compartment (in train), part (in hair) przeglàd mi review, survey przejàç -jm´ -jmiesz pf, impf przejmowaç -muj´ -mujesz take over, take possession of. ~ si´ +I be (overly) concerned (about) przejechaç ^ jechaç pf, impf przeje˝d˝aç run over, drive across przejmowaç si´ -muj´ -mujesz impf be upset przejÊcie n passage, crossing przejÊç -jd´ -jdziesz -szed∏, -sz∏a pf, impf przechodziç-dzx´ -dzisz go through, endure, pass on. przejdzie mi I'll get over it, it'll pass. ~ si´ take a walk, stroll przekaz mi transfer(ral). ~ pieni´˝ny money order przemówienie n speech przemys∏ mi industry przemys∏owy aj industrial przenocowaç -cuj´-cujesz pf spend the night przepis mi recipe, prescription, rule, regulation. ~ drogowy traffic law przepraszaç see przeprosiç przepraszam phr excuse me, I beg your pardon przeprawa f crossing, expedition przeprosiç -sz´ -sisz pf, impf przepraszaç ask forgiveness of. za+A apologize for; przepraszam excuse me, I'm sorry przeprowadziç si´ -dz´ -dzisz pf, impf przeprowadzaç si´ move przerwa f intermission, break, interruption. bez ~wy ceaselessly przerwaç ^ rwaç pf, impf przerywaç interrupt, break off przerwanie n interruption. ~ cià˝y abortion przerywany broken, interrupted przesada f exaggeration. bez ~dy let's not exaggerate przesadzaç -am -asz impf exaggerate przestaç -stan´ -staniesz pf, impf przestawaç -staj´ -stajesz +infin stop, cease; ~ paliç stop smoking
277
przestawiç -wi´ -wisz pf, impf przestawiaç put elsewhere, switch przestrzeƒ f space przestrzenny aj spatial przesy∏ka -∏ek f package, parcel przeszkodziç -dz´ -dzisz pf, impf przeszkadzaç +D bother, interfere (with) przeÊcierad∏o -de∏ n bedsheet przewa˝nie av for the most part, predominantly przewidzieç -dz´ -dzisz pf, impf przewidywaç -duj´ -dujesz foresee, predict przewodniczàcy aj as mp leader, chairman przewróciç si´ -c´ -cisz pf, impf przewracaç si´ turn over, fall over przez prep+A through, during, by (the agency of), because of; przez ciebie because of you przy +L 1. at, near; przy oknie by the window. 2 during, while, at; przy pracy while at work; przy sprzyjajàcych okolicznoÊciach given favorable circumstances. 3 on one's person; mieç przy sobie have on o.s. conj przy czym while, although przychodnia f outpatient clinic przychodziç see przyjÊç przyczyna f reason przygotowaç-tuj´ -tujesz pf, impf przygotowywaç -wuj´ -wujesz prepare, make ready przygotowanie n preparation przygotowany aj prepared przyjaciel mp Ipl przyjació∏mi (close) friend. przyjació∏ka -∏ek f friend przyjàç -jm´ -jmiesz pf, impf przyjmowaç -muj´ -mujesz accept, receive przyjaêƒ f friendship przyj´cie n party, reception przyjechaç ^jechaç pf, impf przyje˝d˝aç come, arrive (by vehicle) przyjemny pleasant. przyjemnoÊç f pleasure. z ~Êcià gladly, with pleasure przyjÊç -jd´ -jdziesz -szed∏ -sz∏a pf, impf przychodziç -dz´ -dzisz come, arrive (esp. on foot). ~ komuÊ do g∏owy occur to someone. ~ komuÊ z trudem it doesn't come easy for s.o. przyk∏ad mi example. na ~ for example przyk∏adowy aj exemplary. av przyk∏adowo for example przykro +D unpleasant, bothersome, regrettable, sorry (for, about). ~ mi I'm sorry przynajmniej av at least przynieÊç ^nieÊç pf, przynosiç-sz´ -sisz impf bring przypadek -dku mi case, accident, chance. ~dkiem or przez ~ by chance przypadkowy aj accidental. av przypadkowo accidentally przypomnieç -n´ -nisz pf, impf przypominaç +D recall, remind. ~ sobie call to mind, recall, recollect przyprawa f condiment przypuszczaç -am -asz impf suppose, expect, imagine przyroda f nature przyrzàd mi appliance, instrument
278
przyrzàdziç -dz´ -dzisz pf, impf przyrzàdzaç fix przys∏uga f favor przystanek -nku mi (bus) stop przystojny aj good-looking, handsome przysz∏y aj future; w ~∏à niedziel´ next Sunday przysz∏oÊç f the future przytulny aj cozy przywieêç ^wieêç pf, impf przywoziç -˝´ -zisz bring (by vehicle) przyznaç -am -asz pf, impf przyznawaç -naj´ -najesz admit psuç psuj´ psujesz impf, pf zepsuç or popsuç r ruin, spoil, break. intr ~ si´ spoil, get ruined ptak ma bird; ~ Êpiewajàcy song-bird ptasi aj of ptak ptaszek -szka ma dim of ptak punkt mi point, shop, agency. punkt widzenia point of view pusty aj empty, vacant. av pusto puszka -szek f can. w puszce pytaç -am -asz impf, pf zapytaç or spytaç ask (a question). ~ si´ o+A inquire about pytanie n question
R r´czny aj manual rachunek -nku mi account, bill, receipt rachunkowy aj of rachunek racja f reason, rationale. mieç ~j´ be right. nie mieç ~ji be wrong. z ~ji +G by reason of raczej av rather. raczej nie probably not rada f council, counsel, advice. ~ naukowa academic council. ~ zak∏adowa department council. daç sobie ~d´ manage. nie ma ~dy there's no help for it radio n Gpl -iów radio radiowy aj of radio radoÊç f joy. z ~Êcià joyfully rajstopy pl form G -stop pantyhose rano av in the morning, dziÊ ~ this morning. od rana do wieczora from morning to night. z rana since morning rasowy aj purebred, thorobred raz mi once, one time; ile razy as often as innymn razem some other time jeden raz one time jeszcze raz one more time na razie for the time being, so long nast´pnym razem next time od razu immediately, forthwith po raz pierwszy for the first time
279
raz i drugi once and again raz na zawsze once and for all raz po raz time and time again tym razem this time w ka˝dym razie in any case w najlepszym razie at best w razie +G in case of w razie czego just in case w takim razie in that case razem av together. razem z+I together with re˝yser director re˝yserowaç -ruj´ -rujesz impf, pf wyre˝yserowaç direct (film, play) reagowaç -guj´ -gujesz impf, zareagowaç pf react reakcja f reaction reakcyjny aj reactionary recepta f prescription referat mi report, paper reklama f advertisement reperowaç -uj´ -ujesz repair republika f republic restauracja f 1. restaurant 2. restoration restauracyjny aj of restauracja rewelacyjny aj revelational, truly good rezultat mi result. w ~tacie as a result r´cznik -a mi towel r´ka ràk f Lsg r´ce or r´ku NApl r´ce Gpl ràk hand; od r´ki as a matter of course; z ràk do ràk from hand to hand; dziecko na r´ku child in arms; podaç r´k´ +D offer a hand to; pod r´k´ at hand, under the arm; r´ce do góry hands up; byç na r´k´ +D be convenient for; pójÊç komuÊ na r´k´ go along with; z drugiej r´ki second hand robiç -bi´ -bisz impf, pf zrobiç do, make. ~ si´ get done. to da si´ zrobiç that can be done robota -bót f work, job, physical labor; domowej ~ty home-made; nic do ~ty nothing to do robótka dim of robota robotnica fem of robotnik robotnik mp laborer rodzaj mi kind, type, species; coÊw tym ~ju something of this sort; ró˝nego ~ju of various sorts rodzajowy aj qualitative, type rodzeƒstwo mi brothers and sisters, siblings rodzeƒstwo n brothers and sisters rodzice mp pl G -ów parents rodziç -dz´ -dzisz impf, pf urodziç give birth. ~ si´ be born rodzina f family rodzinny aj familial rok mi Npl lata Gpl lat year; co ~ku every year; z ~ku na rok from year to year
280
roczny aj yearly rola f 1. (arable) land 2. role rolnictwo n agriculture rolniczy aj agricultural rolnik mp farmer rolny aj agricultural, agrarian, farming, land rosnàç -sn´ -Êniesz imf, pf urosnàç grow rosyjski aj Russian. av po rosyjsksu in Russian roÊlina f plant. aj roÊlinny rower mi bicycle rowerowy aj of rower rozczarowany aj disappointed rozebraç rozbior´ -bierzesz pf, impf rozbieraç take apart, undress. ~ si´ undress (self) rozmawiaç -am -sz impf, pf porozmawiaç z+I converse, talk (with) rozmowa -mów f conversation rozmówka -wek f dim of rozmowa rozpoczàç -czn´ -czniesz pf, impf rozpoczynaç tr begin, start. intr ~ si´ rozpocz´cie n beginning, inauguration, beginning rozumieç -em -esz impf, pf zrozumieç understand. rozumieç si´ rozumie si´ 3p only it is understood rozwiàzaç -˝´ -˝esz pf, impf rozwiàzywaç -zuj´ -zujesz solve, resolve, dissolve rozwiàzanie n solution, dissolution rozwój -woju mi development rozwojowy aj developmental równie˝ av likewise, also równo av exactly równy aj equal. av równie equally ró˝a f Gpl rose ró˝nica f difference. jaka jest ró˝nica? what's the difference? ró˝ny aj various, assorted. ~nego rodzaju of various sorts. av ró˝nie variously ró˝owy aj pink ruch mi movement, traffic; ~ oporu resistance movement ruchliwoÊç f mobility, activity ruchliwy moving, brisk, active (in business) ruszyç -sz´ -szysz pf, impf ruszaç tr move. ~ si´ move. rusz part ani rusz not a bit ryba f fish rybi aj of fish rybka -bek f dim of ryba. z∏ota ~ goldfish rybny aj fishing (industry, etc.) rynek -nku mi market, marketplace, market square rynkowy aj. cena ~wa market price rysowaç -suj´ -sujesz impf, narysowaç pf draw, sketch rysunek -nku mi drawing, illustration, outline rysunkowy aj of rysunek. film ~wy cartoon ry˝ mi rice
281
rzadki aj rare, scarce, thin (of liquids). av rzadko rarely; ~ kiedy only rarely, hardly ever. comp aj rzadszy. comp av rzadziej rzadkoÊç f rarity rzàd 1 rz´du mi row. w pierwszym rz´dzie in first priority rzàd 2 mi government rzàdowy aj governmental rzecz f thing co to ma do rzeczy? what does that have to do with it? od rzeczy off the point. w czym rzecz? what's the deal? w gruncie rzeczy basically w samej rzeczy in reality wielka rzecz big deal rzeczywiÊcie av indeed, in reality, why really rzeczywisty aj real, actual. av rzeczywiÊcie really, actually, indeed rzeka f river. nad rzekà by the river rzuciç -c´-cisz pf, impf rzucaç throw, cast, give up.. rzuciç palenie give up smoking. ~ okiem na+A cast an eye (on). ~ si´ na+A throw self at, rush upon
S sa∏ata f lettuce sa∏atka -tek f salad sam (sama samo) intens pron self, same, alone, very. ta sama osoba the very same person. nad samym morzem right by the sea; na samà myÊl at the very thought; mieszkaç samemu live on one's own; same przykroÊci nothing but unpleasantnesses. tak samo in the same way. w sam raz just right samochód -chodu mi car, automobile samochodowy aj automotive samolot mi airplane sàd mi court, judgement sàdowy aj judicial sàdziç -dz´ -dzisz impf judge, think sàsiad mp LVsg -siedzie Npl -siedzi neighbor sàsiadka -dek fem of sàsiad sàsiedni aj neighboring schody pl form G -ów stairs schowaç see chowaç sekretarka -rek f secretary sekretarz mi secretary (of organization) sekunda f second (unit of time) semestr mi semester sen snu mi dream, sleep, slumber; we Ênie while asleep; twardy ~ deep sleep; przez ~ in one's sleep sennoÊç f sleepiness senny aj sleepy
282
sens mi sense; mieç ~ make sense; nie mieç ~su make no sense; z ~sem sensibly sensowny aj having sense, intelligent ser mi -a cheese serek -rka mi dim of ser serce n heart; z ca∏ego ~ca with one's whole heart; z dobrego ~ca from the goodness of one's heart sercowy aj of serce serdeczny aj sincere. av serdecznie sincerely sernik mi -a cheesecake setny see sto siadaç -am -asz impf, pf usiàÊç usiàd´ -dziesz usiad∏ usiedli sit down siàÊç see usiàÊç siebie refl pron GA siebie (si´), D sobie (colloq se), I sobà, L sobie self, oneself, each other siedem -dmiu num GDL siedmiu I siedmioma seven siedemdziesiàt num -si´ciu I -si´cioma seventy siedemdziesiàty num aj seventieth siedemnaÊcie num -nastu I -nastoma seventee siedemnasty aj num seventeenth siedmioro -rga coll num seven siedzieç -dz´ -dzisz impf, pf posiedzieç sit sierpieƒ -pnia mi August sierpniowy aj of sierpieƒ si´ refl part self. samo przez si´ of its own accord. see also siebie silnik mi -a engine silny f strong si∏a f strength, force; co si∏ with all one's might siostra sióstr f sister, nurse siostrzany aj sisterly, sister's siódemka f reif num seven siódmy num aj seventh skakaç see skoczyç skarpetka -tek f sock skàd av from where, whence. skàd? what do you mean, not at all, why no. skàdÊ av from somewhere skàd˝e! not at all, why no!, of course not sklep mi store, shop. sklep spo˝ywczy food store sk∏adaç see z∏o˝yç. ~ si´ -a si´ us-3p z+G be composed of skoczyç -cz´ -czysz pf, impf skakaç -cz´ -czesz jump, skip skoƒczyç (si´) see koƒczyç (si´) skoro conj since, as long as skóra f skin, leather skórka -rek f rind skrzy˝owanie n intersection, crossing skrzynia f chest skrzynka -nek f box, chest, case. ~ na listy mailbox skutek -tku mi often-pl effect, result, repercussion. na ~ +G as the result of
283
s∏abo av weakly. ~ mówiç po polsku speak Polish badly s∏aboÊç f weakness, infirmity s∏aby aj weak. av s∏abo qv s∏odki aj sweet s∏odki aj sweet. comp aj s∏odszy. comp av s∏odziej s∏odkoÊç aj sweetness s∏odycz f (a) sweet (candy) s∏odziç -dz´ -dzisz impf, pf pos∏odziç sweeten s∏oik w s∏oiku s∏ony aj salt(y). av s∏ono s∏ony aj salt(y). av s∏ono s∏oƒ ma elephant s∏oƒce n sun s∏oneczny aj sunny, solar s∏onko dim of s∏oƒce s∏ownik mi -a dictionary s∏owniczek -czka mi glossary s∏owo s∏ów n word; bez s∏ów no caption needed. jednym ~wem in a word s∏ówko -wek n dim of s∏owo s∏uchaç -am -asz impf, pf pos∏uchaç +G listen to, obey. s∏uchaj! listen!. s∏ucham? yes? may I help you? s∏u˝yç -˝´ -˝ysz +D serve. ch´tnie s∏u˝´ I'm at your service. do+G serve for; do czego to s∏u˝y? what's that for s∏yszeç -sz´ -szysz impf, pf us∏yszeç hear smaczny aj tasty. ~nego! bon apetit! smak mi taste smakowaç -kuje (usually 3rd-person) +D taste (good) to. jak ci smakuje ta zupa? how do you like the soup? smakowity aj delicious, appetizing sma˝ony aj fried smutny aj sad, mournful. av smutnie or av pred smutno. smutno mi I'm sad sobà, sobie see siebie sobota -bót f Saturday sobotni AJ of sobota sok mi juice. ~ jab∏kowy apple juice. ~ pomaraƒczowy orange juice. ~ pomidorowy tomato juice sos mi sauce. ~ Êliwkowy plum sauce. ~ musztardowy mustard sauce sól soli f salt spaç Êpi´ Êpisz impf, pf pospaç sleep spacer mi walk, stroll, hike. na ~rze on a walk spacerek -rku dim of spacer specjalny aj special. av specjalnie (e)specially specjalnoÊç f special(i)ty. ~ zak∏adu specialty fo the house sp´dziç -dz´ -dzisz pf, sp´dzaç -am -asz impf spend (time, money) spieszyç si´ see Êpieszyç si´ spod(e) prep+G from under spodnie pl form G spodni trousers
284
spodziewaç si´ -am -asz impf +G expect; spodziewaç si´ czegoÊ po kimÊ expect s.t. of s.o.; ~ dziecka to be expecting (a baby) spodziewany aj expected spojrzeç -rz´ -rzysz pf, impf spoglàdaç look, glance spojrzenie n glance spokój -koju mi peace, calm, rest. daj spokój colloq give me a break spokojny aj peaceful, calm, relaxed, at ease spo∏eczeƒstwo n society spo∏eczny aj social, societal sport mi sport(s) sportowy aj of sport sposób -sobu mi manner, way; ~ bycia way of being; w jaki sposób in what way; w ten sposób in that manner spotkaç -am -asz pf, impf spotykaç meet, come across, encounter. ~ si´ meet one another spotkanie n meeting spódnica f skirt spódniczka -czek f dim of spódnica spóêniç si´ -ni´ -nisz pf, impf spóêniaç si´ be late spóêniony aj late spoza +G from beyond. spoza miasta from out of town sprawa f matter, affair, concern to moja sprawa that's my business na dobrà spraw´ to be sure nie ma sprawy no big deal, there's no question mieç spraw´ z kimÊ have some business with s.o. w jakiejÊ sprawie on some matter sprawiç -wi´ -wisz pf, sprawiaç -am -asz impf cause, create, bring about spróbowaç see próbowaç sprzàtaç -am -asz impf, pf posprzàtaç or sprzàtnàç clean up, tidy up sprzedaç -dam -dasz -dadzà pf, impf sprzedawaç -daj´ -dajesz sell sprzedawca mp Npl -y salesman sprzedawczyni f saleslady spytaç see pytaç staç si´ stan´ si´ staniesz si´ pf happen, occur. co si´ sta∏o? what happened, what’s the matter? staç stoj´ stoisz impf, pf postaç stand. ~ otworem stand open sta∏y aj constant, consistent. av stale continually sta∏oÊç f steadiness, consistency, constancy, permanence stan mi state, condition. US state. byç w ~nie +infin be able, be in a position. ~ wojenny martial law stanàç -n´ -niesz pf, impf stawaç staj´ stajesz stand up. ~ w obronie +G stand up for staraç si´ -am -asz impf, pf postaraç si´ try, attempt stary aj old. compa aj starszy elderly. av staro. comp av starzej. as mp colloq old man (father), f old lady (mother) staroÊç f old age statek -tku mi ship
285
stawiaç -am -asz impf, pf postawiç -wi´ -wisz put, place stàd av from here, whence sto num GDL stu I stoma one hundred setny aj hundredth stolica f capital city sto∏eczny aj of stolica sto∏ówka -wek f canteen, mess, cafeteria stopieƒ -pnia mi degree, grade. w du˝ym ~pniu to a large extent stopniowy aj gradual stosowaç suj´ -sujesz impf, pf zastosowaç apply. stosowanie n use, application stosowany aj applied (e.g. science) stosunek -nku mi often pl relation(ship). w ~nku do+G in regard or relation to. mieç ~ z+I have sex (with) stosunkowy aj relative stó∏ sto∏u mi table stolik mi dim of stó∏ small table, night table, end table straciç see traciç strata f loss strona f side, direction, page po tej stronie on that side w stron´ +G in the direction of w tych stronach in these parts z jednej (drugiej) strony on the one (other) han ze wszystkich stron from all directions stryjek -jka mp paternal uncle student mp student studencki aj student's studentka fem of student studiowaç studiuj´ studiujesz impf study a subject studium n oft pl study stwierdziç -dz´ -dzisz pf, impf stwierdzaç ascertain styczeƒ -cznia mi January styczniowy aj of styczeƒ stypendium n Gpl -iów stipend, fellowship suchy aj dry. comp aj suchszy or bardziej suchy sufit mi ceiling sukces mi success sukienka -nek f dress suszyç -sz´ -szysz impf, pf wysuszyç dry (trans.) suszenie n drying (clothes, fruit) sweter -tra mi sweater swój swoja swoje pron aj one's own. wiem swoje I know what I'm talking about, I have my own opinion. robiç swoje do one's own thing sympatyczny aj nice, sympathetic sympatyczny aj sympathetic, nice syn mp LVsg -u, Npl -owie son synek, syneczek, synuÊ dims of syn
286
sypialnia f bedroom system mi system systematyczny aj systematic systemowy aj of system sytuacja f situation szafa f cupboard, cabinent. grajàca ~ music box szafka -fek f dim of szafa szatnia f Gpl -i cloakroom szczególny aj particular. av szczególnie particularly szcz´Êcie n happiness, fortune, good luck. na ~ fortunately, for good luck. ze ~Êcia from happiness; ca∏e ~, ˝e.. it's a good thing that.… mieç ~ to be lucky szcz´Êliwy aj happy, fortunate. av szcz´Êliwie happily, successfully szczotka -tek f (hair) brush szczoteczka -czek f dim of szczotka szczyt mi summit, peak. godziny ~tu peak traffic hours szef mp Npl -owie boss szefostwo n management, leadership szefowa aj as fem of szef szereg mi row, a number of szeregowy aj rank and file, as mp enlisted man szeroki aj wide, broad. comp aj szerszy. comp av szerzej szerokoÊç f width szesnastka reif num f sixteen szesnasty aj sixteenth szesnaÊcie num GDL -u I -oma sixteen szeÊcioro -rga coll num six szeÊç num GDL -u I -oma six szeÊçdziesiàt num GDL -si´ciu L -si´cioma sixty. szeÊçdziesiàty num aj sixtieth szklanka -nek f glass szklaneczka -czek f dim of szklanka szk∏o szkie∏ n glass szklany aj of szk∏o of glass szko∏a szkó∏ f school. ~ podstawowa elementary school szkolny aj of szko∏a szkó∏ka -∏ek f dim of szko∏a szkoda szkód f harm. interj too bad szkodziç dz´ -dzisz impf, pf zaszkodziç +D harm. nie szkodzi don't worry, it's O.K. sz∏a, sz∏o, sz∏y, etc. see iÊç sznycel -cla m. ~ wiedeƒski wiener schnitzel szóstka reif num f six szósty num aj sixth szpital mi -a hospital szpitalny aj of szpital sztuczny aj artificial sztucznoÊç f artificiality sztuka f art, trick, play (theatrical)
287
sztuczka -czek f trick, artifice szukaç -am -asz impf +G search for, look for. pf see znaleêç szyba f pane, windshield szybka -bek f dim of szyba szybki aj quick. adv szybko. comp aj szybszy. comp av szybciej szybkoÊç f speed, rapidity szynka -nek f ham
 Êciana f wall Êcianka dim of Êcianka Êcienny aj of Êciana Êmiaç si´ -iej´-iejesz impf, pf zaÊmiaç si´ z+G laugh (at) Êmieç Êmiem Êmiesz impf dare Êmierç f death Êmiertelny aj lethal Êmieszny aj funny, silly. adv Êmiesznie. ~ wyglàdaç look silly Êniadanie n breakfast. na Êniadanie for breakfast. na Êniadaniu at breakfast Êniadaniowy aj of Êniadanie Êniadanko -nek n dim of Êniadanie Ênieg mi snow Êniegowy aj of Ênieg Ênie˝ny aj snowy Êpieszyç si´ or spieszyç si´ -sz´ -szysz impf, pf poÊpieszyç si´ or pospieszyç si´ rush, be in a hurry, make haste Êpiewaç -am -asz impf, pf zaÊpiewaç sing Êprzàtaç -am -asz impf, pf posprzàtaç tidy up Êredni aj medium, average, middling. av Êrednio on the average Êroda Êród f Wednesday Êrodowy aj of Êroda Êrodek -dka mi often-pl center, means, substance do Êrodka (to) inside Êrodki dewizowe hard-currency resources Êrodki do ˝ycia means of support Êrodki masowego przekazu mass media Êrodkiem +G in the middle (of) Êrodkowy aj central w Êrodku inside ÊródmieÊcie n downtown. aj Êródmiejski Êrodowisko n environment, surroundings, milieu Êrodowiskowy aj of Êrodowisko Êwiat mi -a Dsg -u Lsg Êwiecie world. na Êwiecie in the world; najwyraêniej w Êwiecie as plain as can be Êwiat∏o mi L Êwietle light. w Êwietle +G in light of Êwiate∏ko -∏ek n dim of Êwiat∏o Êwiatowy aj of Êwiat
288
Êwieciç -c´ -cisz impf shine Êwietny aj excellent, fine, great, wonderful, splendid. av Êwietnie great, wonderful Êwie˝y aj Nmppl -y fresh. av Êwie˝o recently Êwie˝oÊç f freshness Êwie˝utki aj good and fresh Êwi´to Êwiàt n holiday Êwinia f pig, swine, fig bastard Êwiƒka. Êwinka morska f guinea pig Êwiƒski aj of Êwinia
T tabela f table, chart tabelka -lek f table (chart) tablica f black-board, chalkboard tabliczka -czek f plate, sign, tablet tak part or av yes, thus, so, as. tak..., jak... as... as.... tak jest that's right. tak samo in the same way. tak sobie phr so-so. nie tak not right, the matter. tak czy siak one way or another. i tak even so, anyway tak˝e av also taki, taka, takie, tacy pron aj so, such a, such kind, this kind takt mi tact, consideration talent mi talent talerz mi -a plate talerzyk -a mi dim of talerz tam av there tamten, tamta, tamto, tamci pron aj that there, that (other, far off, over there) tani aj cheap. comp aj taƒszy taƒczyç -cz´ -czysz impf, pf potaƒczyç or zataƒczyç dance tapczan mi -a daybed, convertible sofa tata mp colloq dad. tatuÊ mp daddy teatr theater teatralny aj theatrical techniczny aj technical technik mp technician technika f technology teczka -czek f briefcase telefon mi telephone. ~ komórkowy cell phone telefoniczny aj telephonic telefonista mp telephone operator telefonistka -tek fem of telefonista telegram mi telegram telewizja f television telewizyjny aj of telewizja telewizor mi -a television set temat mi subject. na ~ +G on the subject of
289
temperatura f temperature, fever ten ta to ci pron aj this, that ten sam, ta sama, to samo, ci sami pron aj the same teraz av now teren aj area, region, sphere, field. praca w ~nie field work terenowy aj of teren termometr mi thermometer te˝ aj also, too. ja te˝ I also, me too. te˝ nie av phr not either. ~ coÊ you don't say t´skniç -ni´ -nisz impf, zat´skniç pf za+I long for, hanker after t∏umaczyç -cz´ -czysz impf, pf przet∏umaczyç translate t∏usty aj fatty. av t∏usto to conj then. see also ten ta to torba -reb f Gpl -reb bag torebka -bek f handbag tort mi layer cake towarzyski aj societal, society towarzystwo f company, society. dotrzymaç ~wa keep s.o. company. w ~wie +G in the company of traciç -c´ -cisz impf, pf straciç lose traktowaç -tuj´ -tujesz impf, pf potraktowaç treat, handle tramwaj mi trolley tramwajowy aj of tramwaj trasa f route trawa f grass. dim trawka troch´ quant a little, a bit. ~ za a little too. ~ czasu phr a little time troszk´, troszeczka dims of troch´ troje coll num trojga three. we troje the three of them trója aug of trójka a three (a bad grade) trójka reif num f three trudno av pred + D tough, hard, difficult.~ jest o+A it's hard(er) to get. ~ mi powiedzieç it's hard for me to say. as interj tough, too bad. comp trudniej trudny aj difficult trudnoÊç f difficulty trwaç -a us 3p impf, pf potrwaç last. d∏ugo trwaç take a long time trzeba av pred +infin it's necessary, one must. +G there's a need for; ~ ci czegoÊ? do you need anything? ~ b´dzie it'll be necessary. ~ by∏o it was necessary trzeci tzecia trzecie num aj third trzy, mppl trzej num three trzymaç -am -asz, pf potrzymaç hold, support, keep. ~ czyjàÊ stron´ take someone's side. ~krótko keep on a short leash. ~ si´ hold up. trzymaj si´! take it easy! trzynasty num aj thirteenth trzynaÊcie -nastu I -nastoma thirteen trzynaÊcioro coll num -orga thirteen trzysta num GDL trzysta I trzystoma three hundred tu, tutaj av here tulipan mi -a tulip
290
turysta mp tourist turystka fem of turysta tutaj =tu av here tu˝ av right (next to) twardy aj hard, deep (sleep). comp aj twardszy. av twardo. comp av twardziej. jajko gotowane na twardo hard-boiled egg. twarz f face; jest ci do ~rzy it suits you, matches your face, complexion twarzyczka -czek f dim of twarz twój twoja twoje poss pron your (sg. informal) tworzyç -rz´ -rzysz impf, pf stworzyç or utworzyç create, form, comprise. ty pron GA ciebie ci´ D tobie ci I tobà L tobie you-sg informal tydzieƒ tygodnia mi week tydzieƒ tygodnia mi week. w nast´pnym tygodniu next week tygodniowy aj of tydzieƒ tyle indef num GDL tylu as many, as much, so many, so much. tyle... co... as (so many, much) as. tyle... ile... as many as. tyle, ˝e except that, albeit tylko aj only, nothing but. jak tylko conj as soon as tymczasem av in the meantime typ mi type, sort, mp colloq character typowy aj typical tysiàc num and mi -a Gpl -i´cy thousand tysi´czny num aj thousandth tytu∏ mi title. ~∏em +G by way of tytu∏owy aj of tytu∏
U u prep +G at (someone's), near, by ubieg∏y aj past (month, etc.) ubikacja f sanitatary facilities ubraç of braç pf, ubieraç impf w+A dress (in). ~ si´ dress oneself ubranie n clothing, attire ubrany aj dressed; dobrze ~ well dressed ucho NApl uszy Gpl uszu Dpl uszu Ipl uszami ear uszko -szek n dim of ucho uciec -ciekn´ -ciekniesz pf, impf uciekaç escape uczeƒ ucznia mp Npl -owie pupil, school-age student uczennica f pupil, school-girl uczony aj scholarly, learned, mp Npl uczeni scholar uczucie n feeling uczyç -cz´ -czysz impf, pf nauczyç +G teach. ~ si´ +G study, pf learn udaç of daç pf, impf udawaç -aj´ -ajesz pretend. ~ si´ +D be successful. uda∏o mu si´ he succeeded. ~ si´ do+G head for, go to, embark on udany aj successful udzia∏ mi share, allotment, contribution; braç ~ w+L take part in uk∏ad mi system, setup, pact uk∏adaç -am -asz impf build (with blocks). see u∏o˝yç ulica f street
291
uliczka -czek f dim of ulica uliczny aj of ulica ulubiony aj favorite umieç -em -esz impf +infin know how umieraç see umrzeç umówiony aj. umówiony z+I have an appointment with umrzeç -mr´ -mrzesz umar∏ pf, impf umieraç die umyç (si´) wash (oneself) uniwersytet mi university. na uniwersytecie at university uniwersytecki aj of uniwersytet uprawiç -wi´ -wisz pf, impf uprawiaç cultivate, practice uprzejmy aj polite, gracious, kind, pleasant. byç ~ coÊ zrobiç be so kind as to do something. av uprzejmie. kindly. prosz´ ~ you are most welcome uprzejmoÊç f kindness urlop mi vacation, leave. ~ dziekaƒski academic leave. ~ macierzyƒski maternal leave uroczysty aj solemn uroczystoÊç f oftpl solemnity, celebration urodziç see rodziç urodziny pl form G -in birthday urz´dnik clerk, office worker urz´dniczka -czek fem of urz´dnik urzàd urz´du mi office urzàdzenie n installation, equipment urzàdziç -dz´ -dzisz pf, impf urzàdzaç arrange, put on usiàÊç -siàd´ -siàdziesz -siad∏ -siedli pf, impf siadaç sit down us∏yszeç see s∏yszeç usposobienie n disposition usta pl form G ust mouth uszko see ucho uÊmiech mi smile uÊmiechnàç si´ -n´ -niesz pf, impf uÊmiechaç si´ do+G smile (at). +D look good to uwaga f attention, note, remark, observation. z ~gi na +A in view of. wziàç pod ~g´ take into consideration uwa˝aç -am -asz be careful. na+A watch out for. +A za+A consider as. ~ opowiadanie za skoƒczone consider the story finished. think jak uwa˝asz? what do you think? u˝yç -yj´ -ujesz pf, impf u˝ywaç +G use, make use of. ~ sobie na+L have fun (at s.o.'s expense)
W w lewo av to the left w ogóle av phr in general; w ~ nie not at all w prawo av to the right w, we prep+L in. +A) into, on (a day of the week) wagon mi car (of a train)
292
wakacje pl form G -i school vacation walizka -zek f suitcase, valise waliza f aug of walizka walizeczka -czek f dim of walizka walka -lek f z+I fight, struggle (with, against) Warszawa f Warsaw. w Warszawie in Warsaw wartoÊç f value, worth wartoÊciowy aj of value, valuable warunek -nku mi condition. pod ~nkiem +G on the condition of. pl ~nki atmosferyczne atmospheric conditions warzywo n us pl: warzywa vegetable wa˝ny aj important, valid (of a ticket) wasz wasza wasze poss aj your (pl. informal) wazon mi vase wàski aj narrow. comp aj w´˝szy. comp av w´˝ej wàtpiç -pi´ -pisz impf, pf powàtpiç w+A doubt wcale nie av not at all wchodziç see wejÊç wczesny aj early. av wczeÊnie. za wczeÊnie too early. comp av wczeÊniej wczoraj av yesterday wdzi´czny aj za+A thankful for wed∏ug prep+G according to. wed∏ug mnie in my opinion wejÊcie n entrance wejÊciowy aj of wejÊcie wejÊç wejd´ wejdziesz wszed∏ wesz∏a pf, impf wchodziç -dz´ -dzisz enter. do+G enter into. wchodziç w rachub´ enter the picture wesele n wedding (party) weso∏y, wesó∏ aj merry, gay wiaç wieje us-3p blow, waft wiadomo av pred it is known. nigdy nic nie ~ one never knows. jak ~ as is known wiadomoÊç f often-pl (piece of) news wiatr mi wind wiàzaç -˝´ -˝esz impf tie. ~ koniec z koƒcem make ends meet. ~ si´ be tied, bound, linked widok mi sight. Jaki pi´kny widok! What a pretty sight! widz mp Npl -owie spectator widzieç -dz´ -dzisz impf, pf zobaczyç see. pf catch sight of wieczór -czoru or -czora mi evening, evening party co wieczora every evenin dobry wieczór good evening podwieczór toward evening wieczorami in the evening wieczorem in the evening wieczorem in the evening wieczorny aj occurring during the evening wieczorowy aj pertaining to evening wiedzieç wiem wiesz wiedzà impf know (information)
293
wiejski aj of wieÊ rural, village wiejski aj rural, village wiek mi age, century; w ~ku of an age wielb∏àd ma camel wiele indef num GDL wielu +G many. o wiele by a lot wielki aj great. comp aj wi´kszy. av wielce greatly. comp av wi´cej wiersz mi -a verse, poem wierszyk -a mi dim of wiersz wierzyç rz´ -rzysz impf, pf uwierzyç +D believe (someone). w+A believe in (something) wieszaç -am -asz tr hang wieÊ wsi f village, countryside. na wsi in the country(side). we wsi in a village wioska -sek f dim of wieÊ 'village' wieêç wioz´ wieziesz indet, det woziç -˝´ -zisz cart, ship, transport wie˝owiec -wca mi scyscraper (building) wi´c av so, hence, then, thus, so, then wi´cej indef quant, comp av of wi´kszy +G more (of). co ~ what is more, moreover wi´kszoÊç f majority, most wi´kszy comp av of du˝y larger, greater winda f elevator wino n wine winny aj vine, wine wiosna -sen f DLsg wioÊnie spring. ~nà in the springtime. na ~n´ in the spring wiosenny aj springlike, spring('s) witaç -am -asz impf, pf powitaç or przywitaç greet. witam w+L welcome (to). ~ si´ greet one another wizyta f visit wk∏adaç see w∏o˝yç w∏adza f power, authority. dojÊç do ~dzy come to power w∏asnoÊç f property, possession w∏asny aj one's own w∏aÊciwy aj +D proper (to). av w∏aÊciwie actually w∏aÊciwoÊç f property w∏aÊnie av precisely, exactly, just, at that moment; w∏aÊnie that's just it w∏àczyç -cz´ -czysz pf, impf w∏àczaç include, turn on (appliance) w∏os mi -a us-pl hair; ciemne ~sy dark hair; jasne w∏osy light hair w∏osek -ska mi dim of w∏os wa˝noÊç f validity w∏o˝yç -Ê˝´ -˝ysz pf, impf wk∏adaç w+A put (in), place, deposit. put on (clothes) wniosek -sku mi conclusion. dojÊç do ~sku come to a conclusion wnuczka -czek f grand-daughter wnuk mp Npl -owie grandson, grandchild wobec prep+G toward, regarding, in view of, in the face of, considering. wobec tego for that reason
294
woda wód f water. ~ gazowana carbonated water. ~ mineralna mineral water. ~ sodowa soda water wodny aj of wda wojewoda mp Npl -owie voivode (of old, a military leader; contemporarily, head of a voivodeship) wojewódzki aj of wojewodztwo województwo n voivodeship, county, province wojna -jen f Gpl -jen war; na ~nie at war. ~ Êwiatowa world war wojenny aj military, wartime wojsko n army wojskowy aj army, military woleç -l´ -lisz impf prefer wolno av pred+infin one may, it is permitted to. nie ~! don't do that! wolnoÊç f freedom. ~ s∏owa freedom of speech wolny aj 1. free; ~ kraj free country. 2 not occupied; ~ stó∏ free table. 3 unengaged, unattached, not busy, not married. 4 slow wo∏aç -am -asz impf, pf zawo∏aç call, cry out wo∏owina f beef woziç see wieêç wódka -dek f vodka. ~ ˝ytnia rye vodka. ~ kartoflana potato vodka. ~ wyborowa select vodka wódeczka -czek f dim of wódka wóz wozu mi cart, wagon, car. wózek -zka mi baby carriage, gurney wp∏yw mi influence; pod ~wem +G under the influence (of); mi´ç ~ na coÊ have an influence on wpó∏ do +G half till. wpó∏ do drugiej 1:30 wprawdzie av to be sure wracaç see wróciç wra˝enie n impression. mam wra˝enie, ˝e I have the impression that wra˝liwy aj na+A sensitive to wreszcie av finally, at last Wroc∏aw -wia mi Wroclaw (town). we Wroc∏awiu in Wroclaw wróciç -c´ -cisz pf, wracaç impf return, come back wrzesieƒ -Ênia mi -Ênia September wrzeÊniowy aj of wrzesieƒ wsadziç of sadziç pf, impf wsadzaç plant, colloq put into; ~ do lodówki put in the ice-box. ~ do wi´zienia imprison, jail wschód wschodu mi east. na wschodzie in the east wschodni aj eastern wsiàÊç of siàÊç pf, impf wsiadaç do+G get in, onto (a vehicle) wspania∏y aj great, marvelous, wonderful. av wspaniale wspó∏czesny aj contemporary wspó∏czesnoÊç f contemporaneity, contemporary times wspó∏praca f cooperation wspólny aj common, mutual, shared; nic ~nego z+I nothing in common with wstaç -an´ -aniesz pf, impf wstawaç -aj´ -ajesz rise, get up wst´p mi entry, admission, introduction
295
wst´pny aj introductory, initial, entrance (examination) wstydziç si´ -dz´ -dzisz impf be embarrassed wszystkie pron aj pl-only all. mppl wszyscy everyone. wszystko n pron aj everything nade wszystko above all else przede wszystkim primarily, above all els wszystkiego najlepszego all the best wszystko mi jedno. it's all the same to me wszystko w porzàdku phr everything's all right wÊród prep+G among(st) wtedy av then, at that time wtorek -rku mi Tuesday. we wtorek on Tuesday wtorkowy aj of wtorek wuj mp Npl -owie uncle. dim wujek wujek -jka mp uncle, male friend of family wy pron GAL was D wam I wami you (pl inform) wybieraçsee wybraç wybór -boru mi choice, selection.pl elections wybraç of braç pf, impf wybieraç select, elect, pick, choose. ~ si´ go someplace, set out for wychodziç see wyjÊç wycieczka -czek f excursion wycieczkowy aj of wycieczka wydaç ^daç pf, impf wydawaç -daj´ -dajesz expend, publish, emit. ~ si´ seem, appear wydzia∏ mi department wyglàdaç -am -asz impf look, seem, appear. dobrze ~ look well. wyglàda na deszcz it looks like rain. see also wyjrzeç wygodny aj comfortable. av wygodnie comfortably comp aj wygodniejszy wygraç of graç pf, impf wygrywaç win wyjàç -jm´ -jmiesz pf, impf wyjmowaç z+G take out wyjàtek -tku mi exception. wyjechaç ^jechaç pf, impf wyje˝d˝aç leave, drive away, depart wyjmowaç see wyjàç wyjÊcie n exit, going out, leaving. gotowy do wyjÊcia ready to leave wyjÊciowy aj of wyjÊcie wyjÊç -jd´ -jdziesz -szed∏ -sz∏a pf, impf wychodziç-dz´ -dzisz leave, go out, come out. nie wychodzi mu it's not working out for him. ~ na zewnàtrz come out, be revealed. nic z tego nie wyjdzie nothing will come of it. ~ za mà˝ marry, get married (of woman). wyk∏ad mi lecture wykonaç -am -asz pf, impf wykonywaç -nuj´ -nujesz execute, carry out, perform wykszta∏cenie n education wymagaç -am -asz +G demand, require wymagajàcy aj demanding wymaganie n requirement wymiana f exchange
296
wynajàç -jm´ -jmiesz pf, impf wynajmowaç -muj´ -mujesz rent wynieÊç ^nieÊç pf, impf wynosiç -sz´ -sisz carry out. ~ si´ clear out wynik mi result, effect, outcome. w ~ku +G as the result of wyniknàç -n´ -niesz pf, impf wynikaç z+G result, emerge, follow from wynosiç -sz´ -sisz amount to. see also wynieÊç wyobraziç sobie -˝´ -zisz pf, impf wyobra˝aç sobie imagine wypadaç. nie wypada it won't do, it's not proper wypadek -dku mi accident, incident, occurrence wypiç see piç wypoczynek -nku mi rest, relaxation wypoczynkowy aj of wypoczynek wyraz mi expression, word, turn of speech wyraêny aj evident, clear, obvious. av wyraênie evidently wysiàÊç ^siàÊç pf, impf wysiadaç z+G get off, out of (vehicle) wysi∏ek -∏ku mi effort; z ~∏kiem with difficulty wysoki aj tall, high. comp av wy˝szy. av wysoko or fig wysoce. comp av wy˝ej wysokoÊç f eight wystarczyç -czy 3p only +D it'll be enough wystawa f display, exhibit(ion) wystàpiç -puj´ -pujesz pf, impf wyst´powaç -puj´ -pujesz appear, occur wystraszyç -sz´ -szysz pf, impf wystraszaç frighten, scare wytrawne wino dry wine wy˝szy comp aj of wysoki higher wziàç wezm´ weêmiesz weê pf take. ~ si´ do+G take up something. impf see braç wzór wzoru mi pattern, design; na ~ or wzorem +G on the model of, patterned after, after the fashion of wzrok mi vision, sight, eyesight wzrost mi growth, height
Z z tym, ˝e conj except that z(e) 1 prep+G 1 from; z Warszawy from Warsaw. 2 out of z kieszeni from one's pocket. 3 off (of); ze sto∏u off the table z(e) 2 prep+I (together) with; razem z nami together with us; my z Ewà Ewa and I za 1 prep+I behind, beyond; za granicà abroad. +G during; za moich czasów in my day. +A to behind. za granic´ (to) abroad. (in exchange); coÊ za coÊ one thing for another (it'll cost you) za 2 av too. za póêno too late. za du˝ó too much za 3 part co to jest za dom? what sort of house is that? za to conj by contrast, on the other hand za∏atwiç -wi´ -wisz pf, impf za∏atwiaç take care of, handle; ~ spraw´ take care of some matter; ~ kogoÊ rub s.o. out. ~ si´ vulgar urinate za∏atwienie n coÊ do ~nia something to take care of. za∏o˝yç -˝´ -˝ysz pf, impf zak∏adaç found, put in place. ~ si´ o+A bet zabawa f entertainment, merry-making, party, game
297
zabawka -wek f toy zabiç of biç pf, impf zabijaç kill; ~ czas kill time. ~ si´ kill o.s., get killed zabieraç see zabraç zabraç of braç pf, impf zabieraç take along. ~ si´ do+G undertake, begin, start, go off (to) zabroniç -ni´ -nisz pf, impf zabraniaç forbid zabroniony aj forbidden, prohibited zabytek -tku mi monument zabytkowy aj of zabytek zachód -chodu mi west, setting (of sun). o zachodzie s∏oƒca at sunset zachodni aj western zachowaç -am -asz pf, impf zachowywaç -wuj´ -wujesz preserve. ~ si´ behave zachowany aj preserved, remaining zaczàç -n´ -niesz pf, impf zaczynaç begin. ~ si´ begin (intrans.) zadaç ^daç pf, impf zadawaç -daj´ -dajesz give, pose (question, task). strike (a blow) zadanie n assignment, task zadowoliç -l´ -lisz pf, impf zadowalaç saatisfy zadowolony aj z+G satisfied, happy, content with zadzwoniç -ni´ -nisz pf ring, phone zaÊpiewaç see Êpiewaç zagadnienie n question, problem, issue zagraniczny aj foreign, from abroad zainteresowanie n interest. z ~niem interestedly zajàç -jm´ -jmiesz pf, impf zajmowaç -muj´ -mujesz occupy. ~ miejsce take a seat. ~ si´ +I be busy with, occupy self with, take care of, do for a living zaj´cie n occupation, pl studies, classes zaj´ty aj busy, occupied, engaged, taken (of a seat) zak∏ad 1. firm, establishment, department. ~ pracy work-place 2. bet, wagaer zak∏adaç see za∏o˝yç zakàska -sek f hors d'oeuvre zakoƒczenie n end, conclusion zakres mi range, area. w ~sie +G in the area of zakup mi purchase; robiç ~py do shopping zale˝eç ˝˘ us-3p od+G depend on. +D, na+L zale˝y mi na tym I care about that. to zale˝y that depend zamawia see zamówiç zamek 1 -mku mi castle zamek 2 -mka mi lock. ~ b∏yskawiczny zipper zameldowanie n registration of residence zam´˝na aj married (of a woman) zamiast conj +infin instead of zamknàç -n´ -niesz pf, impf zamykaç tr lock, shut, close. intr ~ si´ close, shut. zamkni´ty aj closed, locked, shut zamówiç of mówiç pf, impf zamawiaç order, commission zamówienie n order; na ~ to order zamykaç see zamknàç
298
zanim conj before; zanim przyjdzie before he comes. zanim nie not until zapach mi odor, smell zapaliç -l´-lisz pf, impf zapalaç light, ignite. intr ~ si´ be burning zapa∏ka -∏ek f match zapomnieç of pomnieç pf, impf zapominaç forget. ~ si´ forget oneself, one's place zaprosiç -sz´ -sisz pf, impf zapraszaç invite zaproszenie n invitation zaproszony aj invited zapytaç see pytaç zarabiaç -am -asz impf earn, "make" zaraz av right away zasada f principle; dla ~dy out of principle; w ~dzie in principle; z ~dy on principle zasadniczy aj basic, fundamental. av zasadniczo basically zastanowiç si´ -wi´ -wisz pf, impf zastanawiaç si´ consider, contemplate, give some thought to, pause to think zast´pca mp Npl -y deputy, substitute zastrzyk mi injection, innoculation zauwa˝yç -˝´ -˝ysz pf, impf zauwa˝aç notice zawieraç see zawrzeç zawód -wodu mi 1. trade, profession 2. disillusionment, disappointment 3. pl zawody games, competition zawrzeç -wr´ -wrzesz pf, impf zawieraç contain, conclude (pact, etc.) zawsze av always. na ~ for ever zàb z´ba mi tooth z´bowy aj dental zbieraç see zebraç zbiór zbioru mi collection, harvest zbudowaç see budowaç zbyt part excessively, particularly, too zdaç of daç pf, impf zdawaç -zdaj´ -zdajesz take (pf pass) an exam. ~ relacj´ z+G give a report on. ~ si´ 3p-only seem, appear. ~ sobie spraw´ z czegoÊ realize s.t., become cognizant of s.t. zdanie n sentence, opinion; moim ~niem in my opinion zdarzyç si´ -rzy si´ 3p-only pf happen, occur zdawaç si´ zdaje si´ 3p only +D seem zdà˝yç -˝´ -˝ysz pf manage, make on time. ~ na pociàg make a train zdechnàç -n´-niesz zdech∏ pf, impf zdychaç die (of animal) zdejmowaç see zdjàç zdenerwowaç pf be upset zdjàç zdejm´ zdejmisz pf, impf zdejmowaç -muj´-mujesz take off, remove zdj´cie n snapshot zdobyç -b´d´ -b´dziesz pf, impf zdobywaç conquer, seize. ~ si´ na+A afford, summon up enough courage or energy for zdolny aj talented, skilled zdrowie n health zdrowy aj healthy, well. comp aj zdrowszy. av zdrowo
299
zebraç of braç pf, impf zbieraç gather, collect. ~ si´ meet, congregate, gather, assemble zebranie n meeting zegar mi -a clock zegarek -rka mi watch zepsuty aj spoiled, broken, ruined zero n zero. aj zerowy zespó∏ -po∏u mi team, group zesz∏y aj last, past. w ~ piàtek last Friday zeszyt mi notebook, fascicle zgadzaç si´ -am -asz impf (z+I) agree (with) zielony aj green. av zielono ziemia f land, earth ziemski aj of ziemia ziemniak mi often-pl -a potato zima f winter. zimà in the wintertime zimny aj cold, cool, frigid. zimno mi I am cold. na zimno coolly, served cold, in cold blood zimowy aj of zima. wintry, winter('s) zjawisko n phenomenon zjazd mi LVsg zjeêdzie congress zjeÊç see jeÊç z∏apaç see ∏apaç z∏o˝yç -˝´ -˝ysz pf, impf sk∏adaç put together, assemble, convey, pay (e.g. greetings). ~ si´ work out. tak si´ z∏o˝y∏o, ˝e.. it worked out so that... z∏oÊç f anger z∏oto n gold. z∏oty aj gold(en), gold-colored. zloty (currency) z∏otówka -wek f zloty piece z∏oty aj as fac an zloty (currency) z∏y 1 aj bad, angry. comp aj gorszy worse. sup aj najgorszy worst zm´czony aj tired, weary, exhausted. ~ podró˝à tired from the trip zmiana f change zmieniç -ni´ -nisz pf, impf zmieniaç change. intrans ~ si´ znaç -am -asz impf know (someone or something). ~ si´ na+L be an expert on. pf see poznaç znaczek -czka mi stamp. ~ pocztowy postage stamp znaczenie n of znaczyç meaning, significance znaczny aj significant. av znacznie. znacznie wygodniej much more comfortably znaczyç -czy us-3p mean, signify. co to ma ~? what is that supposed to mean? znad +G from above. znad morza fromthe sea znajdowaç (si´) see znaleêç (si´) znajomy aj familiar. mp decl like aj acquaintance. f znajoma znak mi sign znaleêç znajd´ znajdziesz znalaz∏ znaleêli pf, impf znajdowaç -duj´ -dujesz find. ~ si´ be located, find o.s. znany aj well-known znosiç znosz´ znosisz (usually negated) stand, bear, endure
300
znowu, znów av again, anew, once more. co ~? now what? what the heck? zobaczyç -cz´ -czysz pf see, catch sight of. impf see widzieç zoo n indecl zoo zoologiczny aj zoological. ogród ~ zoo zostaç -stan´ -staniesz pf, impf zostawaç -staj´ -stajesz stay, remain, be left, +I become. as passive auxiliary get, be. ~ zwolniony get fired zostawiç -wi´ -wisz pf, impf zostawiaç leave (behind) zresztà av for all that, in any case, for that matter zrobiç pf see robiç zrozumieç see rozumieç zupa f soup. ~ pomidorowa tomato soup zupe∏ny aj complete. av zupe∏nie completely zwiàzek -zku mi connection, union. w ~zku z+I in connection with. ~ zawodowy trade union, labor union zwiedziç -dz´-dszisz pf, impf zwiedzaç visit (a place) zwierz´ n -rz´cia Npl -rz´ta Gpl -rzàt animal zwierz´cy aj animal's, beastly zwierzàtko -tek n dim of zwierz´ zw∏aszcza av especially; zw∏aszcza, ˝e... especially since zwyczajny aj ordinary zwyci´stwo n victory, triumph zwykle av usually. jak zwykle as usual zwyk∏y aj usual, ordinary, common. av zwykle zza +G from behind. zza granicy from abroad
è êle av of z∏y badly. ~ si´ czuj´ I feel bad êród∏o -de∏ n source, spring êródlany aj of êród∏o
˚ ˝aden (˝adna ˝adne) pron aj requires nie none, no, not any ˝aden ˝adna ˝adne pron aj no, none, not any ˝aglówka f sailboat ˝a∏owaç -∏uj´-∏ujesz impf, pf po˝a∏owaç +G regret ˝arcie n food (slang) ˝arówka -wek f light bulb ˝art mi joke, prank. nie ma ~tów no joking. ~ty na bok all kidding aside ˝artowaç -tuj´ -tujesz, za˝artowaç pf joke. ~ sobie have one's little joke ˝e subord. conj after reporting verb that ˝eby cond conj (˝ebym ˝ebyÊ ˝ebyÊmy ˝ebyÊcie) so that, in order to ˝o∏àdek -dka mi stomach ˝o∏àdkowy aj of ˝o∏àdek ˝o∏nierski aj of ˝o∏nierz ˝o∏nierz mp soldier
301
˝ona f wife ˝onka -nek f dim of ˝ona ˝onaty aj married (of man) ˝ó∏ty aj yellow ˝ycie n life ˝yciowy aj of ˝ycie ˝yczliwoÊç f kindness, good will ˝yczliwy aj kindly, well-wishing. comp av ˝yczliwszy ˝yczyç -cz´-czysz impf +D, +G desire, wish for. ˝ycz´ ci powodzenia I wish you luck ˝yç ˝yç ˝yj´ impf live, be alive. nie ˝yç be dead, be no longer alive. pf see prze˝yç ˝yletka -tek f razor blade ˝yrafa f giraffe ˝ywy aj alive. av ˝ywo
302